مسكو در تخفيف فشارها عليه ايران موثر بود

احمد وخشيته:  اين ايران است كه مي تواند با مهارت ديپلماتيك از فضاي ايجاد شده براي تقويت منافع خود استفاده كند. البته، در اين زمينه نيز بايد عيني گرا بود و توجه داشت كه دولت تدبير و اميد به صورت واقع بينانه در صحنه بين المللي رفتار مي كند و روابط با روسيه از جمله در موضوع هسته يي، براساس واقعيت ها و طبق جايگاه تعريف شده اين كشور در سياست خارجي كشورمان گسترش مي يابد.

    به صورت نسبي تفسير مشابهي در تهران و مسكو در باب تحولات منطقه يي و بين المللي به ويژه در مورد سياست توسعه طلبانه غرب وجود دارد. روسيه در مقاطع مختلف نشان داده كه به اين واقعيت واقف است كه فشار فعلي بر ايران و برنامه هسته يي آن بخشي از راهبرد غرب براي همراستا كردن تهران با اهداف خود در خاورميانه است.

     با به قدرت رسيدن پوتين در سال 2000 ميلادي، روسيه از خواب زمستاني منتج از فروپاشي شوروي بيدار شد و رفته رفته جايگاه خود را در نظام بين الملل بهبود بخشيد. اگر چه مرد اول روسيه بين سال هاي 2008 تا 2012 بر مسند نخست وزيري تكيه زد اما بار ديگر از سال 2012 تاكنون رياست فدراسيون روسيه را بر عهده دارد. روسيه در سال 2012، با بروز بحران سوريه به گونه يي محسوس با ايالات متحده و متحدين غربي اش وارد تنش شد كه اين پديده با ظهور بحران اوكراين رشد چشمگيري پيدا كرد. اگر چه در اين بين موضوعاتي همچون اسنودن نيز نمكي بر اين تنش ها بود. ولاديمير پوتين، هفته جاري بازديدي از كشورهاي امريكاي لاتين داشت و مناسبات خود با همسايگان جنوبي ايالات متحده را پررنگ تر كرد: از اين رو به سراغ دكتر «مهدي سنايي» سفير فوق العاده و تام الاختيار كشورمان در فدراسيون روسيه رفتيم تا با بررسي جايگاه روسيه پس از فروپاشي شوروي، جايگاه فعلي آن را از آقاي سفير جويا شويم و مناسبات دو كشور در دولت جديد را مورد بررسي قرار دهيم. اگر چه در اين ميان موضوعاتي چون قرارداد نفتي و تاثير بحران اوكراين بر سياست هاي روسيه در قبال مذاكرات با 1+5 را نيز مورد گفت وگو قرار داديم. «مهدي سنايي» نخستين سفير جمهوري اسلامي ايران در روسيه است كه علاوه بر زبان انگليسي به زبان روسي نيز تسلط كامل دارد. وي موسس دانشكده مطالعات روسيه دانشگاه تهران بود و سال ها رياست اين دانشكده را بر عهده داشت. اين دانشيار دانشگاه در دوره هاي هشتم و نهم عضو كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي بود و به دليل سابقه مطالعاتي و ديپلماتيك ديرينه خود با كشور روسيه از سوي محمد جواد ظريف به عنوان سفير فوق العاده و تام الاختيار جمهوري اسلامي ايران در فدراسيون روسيه انتخاب شد. وي عضو باشگاه والداي روسيه است و رياست موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس) را بر عهده دارد.

    

    پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي، فدراسيون روسيه به انزوا فرو رفت اما پس از گذشت سال ها بار ديگر به احياي خود پرداخت، به گونه يي كه حتي بار ديگر در مقابل ايالات متحده و غرب قدرت نمايي كرد. به نظر شما سياست خارجي روسيه چه دوره هايي را طي كرده تا به موقعيت كنوني خود رسيده است؟

    سياست خارجي روسيه در دو دهه گذشته را به چند دوره متفاوت مي توان تقسيم كرد. دوره اول: يلتسين و پريماكوف: دوره دوم پوتين و مدودوف و نهايتا بازگشت پوتين در دوره سوم. البته دوره اول در درون خود برهه هاي متفاوتي داشته است. تلاش روسيه براي مكان يابي بهتر و بالاتر در ترتيبات نظام بين الملل در دوره اخير شكل روشن تري به خود گرفته و ترجماني از آرمان آن در تبديل شدن به قدرتي بزرگ در عرصه بين الملل و نوع برداشت نخبگان اين كشور از چگونگي ساختار نظام بين الملل بعد جنگ سرد ناشي مي شود. روسيه از همان ابتداي دهه 90 نظام تك قطبي را به عنوان اصل سازمان دهنده نظم بين الملل پس از جنگ سرد به رسميت نشناخت و تثبيت آن را مغاير با منافع خود ارزيابي مي كرد اما از سويي توان مقابله با آن را نداشت و از سوي ديگر قدرت در دست نيروهاي راست گرايي بود كه به همگرايي با اروپا و تبديل شدن به عضوي برابر از جامعه اروپا و ناتو اميدوار بودند. از منظر دولتمردان كرملين نظام تك قطبي موجود وضعيتي موقت و ناپايدار است كه با وقوع تحولات و ائتلاف هاي جديد درون سيستمي و ظهور مراكز جديد قدرت از جمله اروپاي واحد، چين، هند و روسيه اساس آن به چالش كشيده و ديري نمي گذرد كه موازنه قدرت به شكلي جديد با حضور قدرت هايي جديدتر نظير برزيل، ايران، آفريقاي جنوبي و برخي بلوك هاي ديگر در عرصه روابط بين الملل برقرار مي شود. آنها با درك اين مهم كه در عرصه بين الملل ضعف موجب نفوذ پذيري مي شود، كشور ضعيف نسبت به تهديدها آسيب پذير و كشور قوي قادر به ايجاد توازن در برابر تهديدها است، موضع گيري هاي منفعلانه (و بعضا مصالحه جويانه) روسيه در دهه 90 و سال هاي ابتدايي هزاره جديد در قبال تحولات بين المللي را ناشي از همين منطق و واقعيت ضعف آن در ابعاد مختلف مي دانند. بر همين اساس مسكو دستيابي روسيه به توان بايسته در فرآيندهاي رقابت جهاني و بازيابي جايگاه آن به عنوان يك «قدرت بزرگ» را همواره به عنوان يك اصل اساسي مطمح نظر داشته است. ولاديمير پوتين در سخنراني سالانه خود در دسامبر 2013 در مجمع فدرال روسيه با طرح گزاره هايي چون: «روسيه در دفاع از حقوق بين الملل مي خواهد رهبر باشد»، «مسووليت تاريخي روسيه در جهان بي ثبات رو به افزايش است» و روسيه «يكي از تضمين كنندگان مهم ثبات منطقه يي و جهاني است»، با صراحت و آشكاري بيشتري «تمايل» اين كشور به ارتقاي موقعيت خود در عرصه جهاني را مورد تاكيد قرار داد. هر چند پيش از اين، اين گونه اظهارنظرها از منظري «سلبي» و در انتقاد از سلطه غرب بر روندهاي بين المللي بيان مي شده اما پوتين در دور جديد رياست جمهوري خود با لحني «ايجابي» از «رهبري»، «مسووليت تاريخي» و نقش «ثبات ساز» روسيه در گستره «جهاني» سخن به ميان مي آورد. در اين بين، استمرار و تاكيد غرب بر پيشبرد سياست تهاجمي خود در قبال روسيه از يك سو و ضعف مشهود آن در تحقق اهداف خود در زمينه ها و حوزه هاي مختلف، پوتين را بر آن داشته تا توان مسكو به بازي خارج از چارچوب هاي تعريف شده غرب و مشاركت آن در تعريف قواعد بازي را به بوته آزمون بگذارد. در همين راستا، قابل مشاهده است كه روسيه در تحولات اخير بين المللي از جمله در سوريه، اوكراين و تا حدودي برنامه هسته يي ايران، رويكرد محافظه كارانه خود را رها كرده و با اعتماد به نفس بيشتري در مقابل غرب قرار مي گيرد. نقطه ضعف اساسي روسيه در اين روند نيازمندي هاي اقتصادي و به ويژه فناوري به غرب است كه با بي حاصل ماندن توافقات روسيه و امريكا در دوره «ريستارت» برخي سياستمداران روسيه به فكر بازگشت به پايه ها و روش هاي اقتصادي دوره شوروي افتاده اند.

    

    پس مي توان مدعي شد كه روسيه احياي خود را مديون پوتين است. به نظر شما وي چه اقداماتي را براي احياي كشورش انجام داده است؟

    سياست خارجي پوتين در طول دوره هاي مختلف طيف رنگارنگي از عناصر و مولفه ها را در خود جا مي دهد و روش هاي متفاوتي از اتحاد راهبردي تا تقابل استراتژيك را در مواجهه با امريكا برگزيده است. شايد وجه مشترك همه اين دوران تلاش براي احيا و ارتقاي جايگاه روسيه بوده است. ولاديمير پوتين پس از به دست گرفتن قدرت ابتدا ضمن انتقاد از رويكردهاي ايدئولوژيك در سياست خارجي، با طرح نظريه روسيه به مثابه يك «قدرت بزرگ مدرن هنجارمند» تلاش كرد عناصر واقع گرايي در اين حوزه و به تبع آن امكان پذيري هدفگذاري هاي خارجي را افزايش دهد. او كه وارث يك دهه آشفتگي داخلي و كشوري ناتوان در دفاع از منافع خود در عرصه خارجي بود، مسكو را در محذور انتخاب ميان همگرايي با غرب و تبديل به دولتي «هنجارمند» در نظام بين الملل غرب محور يا مقاومت با داشته هاي اندك در برابر زياده خواهي هاي دولت هاي غربي مي ديد. در اين بين، هرچند غرب بر بايستگي روسيه به عنوان يك «قدرت هنجارمند» تاكيد داشت اما پوتين يك «قدرت بزرگ هنجارمند» با فضاي مانور بيشتر را ترجيح مي داد. مهم ترين اظهارنظر پوتين در اين رابطه كه بيانگر تمايلات نوستالژيك او به موقعيت «قدرت بزرگ» پيشين روسيه بود، در آوريل 2005 و با تعبير فروپاشي شوروي به بزرگ ترين «فاجعه ژئوپولتيكي قرن» عنوان شد. پوتين در راستاي عملياتي كردن اين آرمان در سال هاي ابتدايي رياست جمهوري خود با اتخاذ رويكرد «عمل گرايي محافظه كار»، سه اصل:

    

    1) نوسازي اقتصادي

    

    2) حضور موثر در فرآيندهاي رقابت جهاني در حوزه هاي مختلف

    

    3) اعاده جايگاه (سياسي) روسيه در عرصه بين الملل به عنوان يك «قدرت بزرگ جديد» را مبناي سياست خارجي خود قرار داد.

    

    اين سه اصل ترجمان رويكرد عمل گرايانه او در سياست خارجي بود كه ضمن التفات عيني به محدوده داشته هاي روسيه و ارزيابي واقع بينانه تر از فضاي بازي آن در عرصه بين الملل، بر قابليت هاي سخت و نرم افزاري موجود اين كشور استوار بود. اين واقع گرايي آرمان گرايانه را مي توان در تاكيد او بر اينكه: «كسي كه از فروپاشي شوروي ناراحت نباشد، دل ندارد و كسي كه به فكر احياي آن باشد، عقل ندارد»، گذاشت. بر همين اساس، روسيه طي دوره اول، با وجود مخالفت با وضعيت موجود تلاش كرد با شناخت صحيح منافع ملي در فضاي متغير بين المللي به بازتوليد قدرت متناسب با زمان و شرايط اقدام و روند توان يابي روسيه در ساختار حاكم نظام بين الملل را در يك فرآيند و به صورت تدريجي به انجام برساند. در حوزه اقتصادي بايد توجه داشت كه دهه 90 با توجه به كاهش قابل ملاحظه سطح توليد، كاهش سرمايه گذاري داخلي و خارجي، افت توان علمي و تكنولوژيكي، ركود بخش كشاورزي، اختلال در نظام پولي و مالي، كاهش درآمدهاي دولت و رشد بدهي هاي خارجي دهه افول اقتصاد روسيه بود. اما طي سال هاي اخير با حضور پوتين اين وضعيت به صورت قابل توجهي بهبود يافته است. در عرصه سياسي نيز سال هاي پس از فروپاشي با تنزل موقعيت سياسي روسيه در عرصه هاي منطقه يي و بين الملل همراه بود. روسيه با وجود حفظ عضويت خود در شوراي امنيت سازمان ملل در بسياري از موضوعات و مسائل بين المللي يا موضع انفعال برمي گزيد يا اينكه موضع گيري هاي آن (به عنوان مثال در جنگ يوگسلاوي) به واسطه ضعف قدرت آن محلي از اعراب نمي يافت. روسيه در دوره پوتين تلاش هاي زيادي را براي ارتقاي منزلت سياسي خود در عرصه بين الملل از طريق مشاركت گسترده در نهادهاي منطقه يي و بين المللي، پيگيري ديپلماسي فعال در عرصه خارجي و تاكيد بر نقش و موقعيت خود به عنوان يكي از اعضا دائم شوراي امنيت در دستوركار قرار داده است. در اين راستا سياستمداران كرملين صيانت از حاكميت و تاكيد بر ديدگاه هاي مستقل روسيه در تحولات بين المللي را به عنوان عنصري مهم در حفظ و ارتقاي موقعيت سياسي اين كشور مطمح نظر قرار دادند. در حوزه نظامي نيز اقدامات مختلفي در دوره پوتين براي اصلاحات و نوسازي نظامي انجام شده و طي آنها تلاش شده تا ضعف هاي مختلف دوره پس از فروپاشي از جمله فرسودگي تجهيزات نظامي، عدم آموزش و تمرين نيروها، كاهش سطح تخصص افسران و از همه مهم تر مشكلات اقتصادي ارتش و پرسنل آن برطرف شود. در اين بين، يكي از انتقاداتي كه منتقدان وارد مي دانند، عدم توجه به مقوله قدرت نرم از جمله در حوزه فرهنگي است كه هرچند در اين زمينه از جمله براي تقويت زبان روسي در جهان و تقويت دانشگاه هاي روسيه تلاش هايي انجام شده اما هنوز نتايج ملموسي به دست نيامده است. دو سال پيش پوتين در ديدار سالانه با سفراي روسيه در جهان روي اهميت قدرت نرم تاكيد بسيار كرد اما هنوز مولفه هاي شكل دهنده آن و دورنماي تاثير گذاري آن چندان روشن نيست.

    

    بعضي از تحليلگران مسائل بين الملل بر اين باور هستند كه فدراسيون روسيه به رهبري پوتين درصدد است بار ديگر اتحادجماهير شوروي را احيا سازد و به صورت ابرقدرتي در حوزه بين الملل خودنمايي كند. در اين رابطه به مواردي همچون تشكيل اتحاديه گمركي نيز استناد مي كنند. به نظر شما اين ادعا چقدر با تفكر كرملين نشينان و به ويژه شخص رييس جمهور پوتين نزديكي دارد و آيا در صورت واقعي بودن اين تفكر، آيا تحقق آن امكان پذير است؟

     مهم ترين اظهارنظر پوتين كه به نحوي بيانگر تمايلات نوستالژيك او به موقعيت قدرت بزرگ سابق شوروي است، آوريل 2005 در جريان يك مصاحبه تلويزيوني كه طي آن به طور ضمني فروپاشي شوروي را بزرگ ترين فاجعه ژئوپولتيكي قرن ناميد، عنوان شد. او در همين رابطه اظهار داشت: كسي كه از فروپاشي شوروي ناراحت نباشد، دل ندارد و كسي كه به فكر احياي آن باشد، عقل ندارد. اين اظهارنظرها كه در مقاطع بعدي نيز در قالب هاي متفاوتي ابراز شده اند، بيان آشكاري از تمايل به احياي جايگاه جهاني روسيه هستند اما پوتين بر اين نكته نيز تاكيد دارد كه مسكو در پي دستيابي به موقعيت ابرقدرتي، بسان دوره شوروي نيست چرا كه از نظر او، در شرايط وقت هزينه هاي پيگيري چنين سياستي بيش از منافع آن بود و از سوي ديگر، اتحاد شوروي با وجود هزينه هاي زياد، دستاورد قابل ملاحظه يي از حضور جهاني خود تحصيل نمي كرد. او با عنايت به تجربيات سياست خارجي شوروي و دوره يلتسين و درك اين واقعيت كه روسيه همانند سلف شورويايي خود قدرتمند نيست، بر اين باور است كه مسكو با اتخاذ سياستي واقع بينانه تر مي تواند با هزينه يي كمتر جايگاه از دست رفته «قدرت بزرگ» خود را در عرصه جهاني مجددا باز يابد. البته بايد به ياد داشت كه طي دو سال اخير پوتين به كرات بر نياز جامعه روسي به ايدئولوژي و متفاوت بودن اصول و ارزش هاي روسيه از غرب تاكيد مي كند. اساسا روندهاي واقع در سياست خارجي روسيه در دهه 90، حاكي از تاكيد افراطي بر يكي از دو گفتمان انزواگرايي (تاكيد بر ويژگي هاي خاص روسيه) و همگرايي ( ادغام در غرب) است. در دوره يلتسين تعادلي ميان اين دو گفتمان برقرار نشد و در نتيجه طي اين سال ها به طور متناوب در سياست خارجي سمت گيري هاي متفاوتي تجربه شد. به نظر مي رسد پوتين با طرح راهبرد «قدرت بزرگ مدرن هنجارمند» كه همزمان حاوي عناصر گفتمان انزوا (مترتب بر عظمت و اقتدار روسيه) و عناصر گفتمان همگرايي (مترتب بر اقتضائات و الزامات ناشي از پيوند با نظام جهاني) است، بر آن است تا ميان اين دو گفتمان تعادل بايسته را ايجاد و از اين طريق ثبات و پايداري را در سياست خارجي تقويت كند. در همين راستا، پوتين در دور اول رياست جمهوري خود به سرعت به تعامل با غرب و ترتيبات نوين جهاني سوق داد و تلاش كرد ضمن تعهد به منافع و ملاحظات ملي، براي دستيابي به شناخت بهتر از مسائل جهاني و يافتن سازوكاري براي جست وجوي مشترك راه حل به دركي مشترك با غرب دست يابد. همكاري روسيه با امريكا پس از حوادث 11 سپتامبر 2001 و استقبال آن از طرح «ري ست» روابط با غرب نمودي روشن از حركت در راستاي اين راهبرد است به نحوي كه در اين مقاطع تعامل مسكو با واشنگتن به نحو قابل ملاحظه يي افزايش يافتند. روسيه طي اين تعاملات، بر آن بوده تا با رويكردي همكاري جويانه به شركاي خارجي خود به ويژه امريكا بفهماند كه بايد مسكو را به عنوان بازيگري مستقل با منافع مشخص پذيرفته و بيش از اين نگاه فرادستانه به آن نداشته باشند. اين انديشه، بر عملي نبودن كاربست سياست هاي يكسونگر در ارتباط با روسيه تاكيد داشت و بر اين تصريح بود كه تعامل با مسكو بايد بر مبناي اصل برابري، احترام متقابل و عنايت به ملاحظات آن ابتنا يابد. البته برخلاف تصور اوليه، امريكا نه تنها در دادن مابه ازا به مسكو سخاوتمند نبود بلكه قدرت يابي اين كشور را خطري عيني براي خود مي دانست. درك اين واقعيت سبب شد كه پوتين راهبرد تبديل روسيه به يك « قدرت بزرگ مستقل» را به صورت جدي تري مورد توجه قرار دهد. لذا در فهم و تفسير مقوله «هنجارمندي» در سياست خارجي روسيه بايد به ويژگي «رابطه يي» اين مفهوم توجه كرد. به اين معنا كه برخي رفتارهاي به نظر «ناهنجار» روسيه مي تواند واكنشي به رفتارهاي «ناهنجار» از سوي شركاي آن به ويژه شركاي غربي باشد و نه صرفا يك اقدام ابتكاري. از سوي ديگر بايد پذيرفت كه «هنجارمندي» رفتارهاي روسيه در مقوله هاي سخت ژئوپولتيكي و امنيتي اندك و تاثير ذهنيت هاي سخت انگار در اين حوزه ها همچنان بيشتر است.

    

    با بروز اختلافات اساسي ميان روسيه و امريكا بر سر موضوع سوريه و تشديد آن در بحران اوكراين، بسياري از كارشناسان و تحليلگران از آغاز جنگ سردي دوباره ميان روسيه و امريكا خبر مي دهند. در اين ميان برخي معتقدند كه اين جنگ سرد آغاز شده است و برخي ديگر از قريب الوقوع بودن آن سخن به ميان مي آورند. آيا به نظر شما جنگي سرد به وجود آمده و اگر به وجود آمده در چه مرحله يي است؟

    اگر چه روابط روسيه و غرب به تدريج از مسير مشاركت به مشاركت/ مقاومت و اكنون تقابل نسبي تغيير يافته است اما بايد توجه داشت كه رقابت/تقابل جزء دائمي از روابط روسيه و غرب (در مفهوم كلي و منظور ائتلاف غربي به رهبري امريكا) به عنوان قدرت هاي بزرگ و مدعي مديريت مسائل بين الملل هستند كه در فضاي كشمكش دائم بر سر قدرت در سياست بين الملل در زمينه ها و سطوح مختلف بروز بيروني يافته و در مواقع «شدت» روابط آنها و «مرتبطين» با آنها را با بحران مواجه مي كند. در شرايط حاضر، اين فضا تشديد شده كه از جمله دلايل آن مي توان به تلاش طرفين براي بازتعريف مناسبات قدرت و بازتنظيم چگونگي توازن قوا در خاورميانه (موضوع سوريه) و در اروپاي شرقي (موضوع اوكراين) اشاره كرد. طبيعتا جنگ سردي از نوع قبلي اش را شاهد نخواهيم بود زيرا عناصر مورد نياز براي آن در هيچ يك از طرفين نيست. ضمن اينكه قدرت هاي جديد و حايل نيز ظهور كرده اند و در روند جهاني شدن نيز وابستگي هاي متقابل افزايش يافته است. در عين حال با توجه به خط يكساني كه غرب دنبال مي كند و مسيري كه روسيه پوتين انتخاب كرده است موارد تقابل افزايش خواهد يافت. اخيرا ولاديمير پوتين در اجلاس اقتصادي سن پترزبورگ وقوع جنگ سرد را منتفي دانست. با اين حال بي اعتمادي گسترده و عميق پوتين به امريكا به ويژه پس از مداخلات در انقلاب هاي كشورهاي عربي، حمله به ليبي و اظهارات مداخله جويانه در انتخابات رياست جمهوري اخير روسيه عاملي اساسي است كه نبايد به هيچ وجه نقش آن را در ترسيم خط و مشي آتي سياست خارحي روسيه دست كم گرفت. پيش از اين، «دكترين مونيخ» پوتين را مي توان آشكار ترين انتقاد روسيه و پوتين از روندهاي جاري در نظام بين الملل دانست كه همزمان بر مقاومت در برابر تلاش فزاينده غرب براي تحميل الگوهاي خود تاكيد داشت. به گواه روندها، اصول اين دكترين همچنان در سخنان و رفتار سياست خارجي مسكو قابل مشاهده است. پوتين در سخنراني خود در كنفرانس امنيتي مونيخ (فوريه 2007) «جهان تك قطبي» پرداخته واشنگتن به عنوان جهان «يك ارباب و يك حاكميت» را كه طي آن نظام حقوقي يك دولت (اول و پيش از همه امريكا كه به انحاي مختلف پا را از مرزهاي ملي خود فراتر مي نهاد و به دنبال تحميل خواسته هاي خود به ساير ملت ها بود) را شديدا مورد انتقاد قرار داد. در اين بين، استمرار سياست تهاجمي غرب در مقابل روسيه از جمله در موضوع سپر ضدموشكي اروپايي، دستكاري مستقيم و غيرمستقيم «تحولات عربي» به ضرر ساير بازيگران از جمله روسيه و نيز تجربه ناموفق پروژه «ري ست» نيز از جمله عوامل دخيل در تشديد اين فضا هستند. اين تحولات به نوبه خود اسباب تقابل هاي «ديگري» از جمله تشديد تنش مستمر لفظي، ماجراي اسنودن، مقاومت بيشتر مسكو در موضوع هسته يي ايران، تقبيح اقدام نظامي ناتو در ليبي، مقاومت مستقيم روسيه در سوريه، تلاش هاي پنهان و پيداي مسكو براي توسعه نفوذ در خاورميانه جديد از جمله در مصر، مساله نظاميگري روسيه در قطب شمال، يارگيري هاي جديد در شرق آسيا و البته بحران اخير اوكراين نيز بوده اند. در همين راستا و با توجه به استمرار رويكرد تهاجمي غرب عليه روسيه و بي توجهي آنها به ملاحظات و منافع مسكو، پوتين سياست «مقاومت مستقيم» و در عين حال حفظ خط تعامل را شيوه يي بهينه تر براي تحقق منافع روسيه در برابر توسعه طلبي هاي غرب و به ويژه امريكا مي داند. در عين حال، بايد به سوي ديگر اين مساله نيز توجه داشت و آن اينكه، مسكو انتقادات نسبت به غرب را با وقوف به افول نسبي قدرت ايالات متحده و بن بست اين كشور در افغانستان و عراق، رفتارهاي منفعلانه اروپا، افزايش توان مراكز جديد قدرت و به ويژه به پشتوانه بهبود وضع اقتصادي روسيه كه سبب فراخ شدن فضاي بازي آن در عرصه بين الملل شده بود، ايراد مي كند. از همين رو، اين رويه را مي توان سوق مسكو از عمل گرايي محافظه كار به عمل گرايي تهاجمي و نه تنها اقدامي سلبي در برابر توسعه طلبي هاي امريكا، بلكه تلاشي ايجابي براي عقده گشايي از تحقيرهاي روسيه در دهه 1990 دانست. در اين بين بايد توجه داشت كه تقابلات فعلي دير يا زود جاي خود را به دوره يي جديد از همكاري خواهند داد. همين مضمون را پوتين به صراحت در سن پترزبورگ بيان كرد. اما سيكل رقابت/تقابل/تعامل به عنوان اجزاي دائمي از سياست قدرت هاي بزرگ در آتيه نيز در روابط روسيه و غرب در جريان خواهد بود. قدرت هاي نوظهور و مستقل در اين شرايط امكان بيشتري براي رشد و توسعه مي يابند و مي توانند با درك شرايط شكننده معاصر اهداف خود در سياست خارجي را به دقت پيگيري كنند.

    

    اجازه بدهيد كمي به روابط روسيه با ايران بپردازيم. اكنون تيم مذاكره ايران در ژنو مشغول مذاكره هستند، به نظر شما فدراسيون روسيه تا چه اندازه در به ثمر نشستن مذاكرات و رسيدن به مرحله كنوني موثر بوده است؟ آيا بحران اوكراين بر موضع روسيه و روند مذاكرات تاثيري گذاشته است؟

    همچنان كه اشاره شد، به صورت نسبي تفسير مشابهي در تهران و مسكو در باب تحولات منطقه يي و بين المللي به ويژه در مورد سياست توسعه طلبانه غرب وجود دارد. روسيه در مقاطع مختلف نشان داده كه به اين واقعيت واقف است كه فشار فعلي بر ايران و برنامه هسته يي آن بخشي از راهبرد غرب براي همراستا كردن تهران با اهداف خود در خاورميانه است. همين مساله، زمينه لازم براي نزديك شدن مواضع ايران و روسيه را در مذاكرات هسته يي از جمله در قالب گفت وگوهاي 1+5 و ايران فراهم مي آورد. روسيه طي سال هاي گذشته پيوسته بر حق برخورداري ايران از انرژي صلح آميز هسته يي تاكيد كرده است. هرچند مسكو در برخي مقاطع با فشارهاي تحريمي همراه شده اما در ارزيابي كلي از حضور آن در مذاكرات هسته يي، نمي توان منكر اين واقعيت شد كه اين حضور در تخفيف يا تاخير در برخي فشارها موثر بوده است. بر اين اساس، جمهوري اسلامي ايران در مسير مذاكرات از جمله براي نيل به توافق جامع هسته يي، تماس و رايزني دوجانبه را با روسيه و همچنين چين را در دستور دارد، تا با استفاده از ظرفيت اين كشورها، نسبت به تامين حداكثري منافع ملت ايران اطمينان حاصل كند. در مقابل نيز، روسيه به لحاظ شرايط بين المللي و اشتراك مواضع با ايران خصوصا در مخالفت با مداخلات غرب در امور منطقه يي همواره خواستار تبادل نظر با تهران در موضوعات مهم و اساسي بوده است. چرا كه مسكو مي داند كه ايران يكي از پايه هاي اصلي امنيت و ثبات منطقه است و بر همين اساس، نقش موثر آن در برقراري امنيت در خاورميانه، آسياي مركزي، قفقاز جنوبي و حوزه خزر، مولفه يي مهم و تاثيرگذار براي روسيه محسوب مي شود. با اين ملاحظه و با توجه به اينكه هرگونه پيشرفت در حل و فصل مسالمت آميز برنامه هسته يي، به تثبيت ثبات و امنيت در مناطق پيراموني روسيه كمك مي كند، مسكو بر حفظ موضع مستقل خود در اين موضوع كه همانا به رسميت شناخته شدن حق ايران به استفاده صلح آميز از انرژي هسته يي و حل و فصل اختلافات در اين خصوص صرفا از طريق ديپلماسي است، اصرار دارد و ساير گزينه ها از جمله فشار تحريمي بيشتر و اقدام نظامي عليه تهران را بارها و به صراحت رد كرده است. در عمل هم شاهد هستيم كه متعاقب گشايش فضا براي حل مسالمت آميز اختلافات بر سر برنامه هسته يي ايران، مسكو نيز با حمايت از اين روند، رايزني هايي را براي به ثمر نشستن آن از جمله در مذاكرات تخصصي در دستور قرار داده است. در اين بين، اين واقعيت قابل انكار نيست كه مداخلات مستقيم و غيرمستقيم غرب در تحولات اخير اوكراين، توسعه طلبي تهاجمي و پيش ذهنيت هاي ژئوپولتيك غرب عليه روسيه را براي مسكو هرچه بيشتر آشكار كرده و بر اين اساس، انتظار همراستايي روسيه با كشورهاي مخالف توسعه طلبي غرب از جمله ايران دور از انتظار نيست. اما بايد توجه داشت كه مسكو بر حسب رويكرد عمل گرايانه خود، توان تفكيك موضوعي در حوزه هاي تقابلي و توافقي خود با غرب را دارد و لذا، در اين فرض كه تحولات اوكراين باعث نزديكي هرچه بيشتر مسكو به تهران مي شود، نبايد اغراق كرد. در اين بين، اين ايران است كه مي تواند با مهارت ديپلماتيك از فضاي ايجاد شده براي تقويت منافع خود استفاده كند. البته، در اين زمينه نيز بايد عيني گرا بود و توجه داشت كه دولت تدبير و اميد به صورت واقع بينانه در صحنه بين المللي رفتار مي كند و روابط با روسيه از جمله در موضوع هسته يي، براساس واقعيت ها و طبق جايگاه تعريف شده اين كشور در سياست خارجي كشورمان گسترش مي يابد.

    

    موضوع قرارداد نفتي از زمستان سال گذشته مطرح شد و موضع گيري هاي گوناگوني در رابطه با آن مطرح شد، اين موضوع با اعتراض دولت ايالات متحده نسبت به مذاكرات ايران و روسيه درباره قرارداد نفتي تهاتر نفت و كالابه ارزش 20 ميليارد دلار كه براساس آن روزانه 500 هزار بشكه نفت ايران در ازاي خريد كالابه روسيه صادر خواهد شد، مواجه شد. لطفا كمي در رابطه با اين قرارداد توضيح دهيد.

    در ابتدا بايد به اين واقعيت توجه داشت كه با وجود ظرفيت هاي اقتصادي بسيار در روابط ايران و روسيه، سطح روابط اقتصادي طرفين نسبت به تعاملات سياسي آنها بسيار اندك بوده و هست. در اين بين، هرچند در بيشتر تحليل ها از ايران و روسيه در عرصه انرژي به عنوان رقيب ياد مي شود تا شريك اما با توجه به ظرفيت هاي بالاي دو كشور در اين حوزه، مي توان به اين عرصه به عنوان زمينه مناسبي براي ارتقاي سطح همكاري ها و تامين منافع متقابل نيز نگريست. هرگونه تعبير از مذاكرات ميان دو كشور تحت عنوان نفت در برابر كالانادرست به نظر مي آيد. بايد توجه داشت كه طرفين به عنوان دو بازيگر تاثيرگذار در بازار جهاني انرژي خيلي پيش تر از طرح مساله تهاتر كالاو نفت، بر ضرورت تقويت همكاري ها در اين حوزه تاكيد كرده و براي گسترش سطح تعاملات در اين عرصه نيز توافق هايي داشته اند. آنچه در جريان است گفت وگو براي امضاي موافقتنامه يي بزرگ در زمينه اقتصادي و بازرگاني است كه بخش انرژي را نيز شامل مي شود. با عنايت به حاكم شدن فضاي مساعد بر كليت روابط تهران و مسكو، زمينه خوبي براي گسترش تعاملات اقتصادي ميان طرفين از جمله در بخش انرژي فراهم شده و طرف روس هم برنامه ريزي هايي براي تقويت حضور خود در بازار منطقه و بين المللي كرده و در اين بين، همكاري با ايران در حوزه انرژي نيز بخشي از اين برنامه هاست كه البته، منافع آن را هر دو طرف دريافت خواهند كرد. اساسا، منطق اقتصادي حكم مي كند ظرفيت ها در اين عرصه براي منافع متقابل مورد استفاده قرار گيرند. آنچه در جريان است مذاكرات براي تنظيم يك موافقتنامه اقتصادي براي گسترش همه جانبه روابط دو كشور است و همكاري در حوزه انرژي و تبادل آن بخشي از اين موافقتنامه است. به اعتقاد اينجانب انرژي مي تواند موتور محركه روابط دو كشور باشد. اين همكاري ها عرصه گسترده يي از راه آهن، برق، انرژي اتمي، طرح هاي مختلف در حوزه صنعت و معدن، كشاورزي، راه و مترو، هوا - فضا، علوم و فناوري و تبادل كالاو صادرات و واردات ميان دو كشور را شامل مي شود. اين مذاكرات نتايج خوبي را براي دو كشور در بر خواهد داشت و در چارچوب منافع ملي كشور ما خواهد بود. بايد اشاره كرد كه اخيرا چند شركت روس براي مشاركت در پروژه هاي انرژي ايران اعلام آمادگي كرده و سفر نمايندگان برخي شركت ها از جمله لوك اويل و گازپروم نيز به ايران انجام شده كه بخشي از مذاكرات آنها مربوط به از سرگيري پروژه هاي قبلي بوده و پروژه هاي جديد ديگر هم در مذاكرات آتي طرح خواهند شد. شايان ذكر است كه در سطح كلان و در سطح مقامات عالي نيز مذاكرات و تماس هايي انجام شده و مجموعه يي از همكاري هاي اقتصادي در قالب يك يادداشت تفاهم در دست مذاكره است.

    

    چشم انداز روابط سياسي و اقتصادي تهران مسكو از نگاه سفير ايران در روسيه چگونه است؟ آيا با روي كار آمدن دولت اعتدال در ايران شاهد بهبود مناسبات خواهيم بود؟

    دولت هم اكنون در پي تعامل سازنده و مثبت با تمامي ملل و كشورهاي دوست است و در اين راستا، همسايگان و كشورهاي منطقه در اولويت نخست سياست خارجي دولت يازدهم قرار دارند. موضوع اساسي كه حتما بايد مورد توجه باشد، آن است كه امنيت منطقه يي جمهوري اسلامي ايران و فدراسيون روسيه بنا به ملاحظات جغرافيايي و همسايگي به هم گره خورده است و برهمين اساس بايد تلاش كنيم تا از طريق تقويت پيوندهاي اقتصادي و تجاري في مابين، به تامين ثبات و آرامش در منطقه كمك كنيم. در خصوص تقويت روابط اقتصادي و تجاري با روسيه حتما نيازمند آن هستيم كه الگوي نوين و متناسب را تدوين و تكميل و از تمامي ظرفيت هاي موجود براي تامين منافع مشترك بهره برداري كنيم. با توجه به تحولات عرصه بين المللي در عمل نيز وجوه اشتراك دوكشور افزايش يافته و زمينه توسعه مناسبات در همه ابعاد بيش از گذشته مهياست. حجم مناسبات دو كشور طي سال هاي 2013-2011 روند رو به كاهش داشته و در سال جاري نشانه هاي رشد روابط ديده مي شود. آمار سال 2014 فعلااستخراج نشده است اما اطلاعات غير رسمي حكايت از صعودي شدن كردار روابط مي كند با تمهيداتي كه صورت گرفته و اقداماتي كه در ماه هاي اخير انجام شده در آينده نزديك همچنان كه رييس جمهور در گفت وگوي تلويزيوني اشاره كردند شاهد تحول و جهش در روابط دو كشور خواهيم بود. كالاهاي مبادله يي عمدتا شامل چوب و الوار، ماشين آلات و قطعات، دستگاه هاي صنعتي، ماشين آلات، فولاد و آهن، غلات، دارو، مواد شيميايي و اقلام سلولزي، خشكبار، ميوه جات و صيفي جات هستند. آنچه مهم است، اينكه روند كاهشي كه مبادلات طي سه سال گذشته داشته متوقف شده و روند رشد آغاز شده است. چشم انداز روابط با روسيه در سال هاي آينده روشن و اميدبخش است. درحال حاضر اراده سطح عالي مقامات كشورمان بر تحكيم روابط با روسيه تعلق گرفته است و بر اين مبنا طراحي شده كه روسيه و ايران مي توانند روابطي را تنظيم كنند كه در جهت منافع دو ملت و ثبات منطقه و همچنين كمك به صلح و امنيت جهاني باشد. هرچند در سه سال گذشته حجم مبادلات اقتصادي تا حدودي تحت تاثير تحريم ها قرار گرفته اما مي توانيم بگوييم در حال حاضر مرحله متفاوتي را در روابط تجربه مي كنيم و انتظار مي رود در اين شرايط جديد شاهد گسترش همكاري هاي دوجانبه به ويژه در عرصه مبادلات اقتصادي و فني بين دو كشور باشيم. همچنين با توجه به توافقات هسته يي، به نظر مي رسد كه موضع روسيه نسبت به ايران نزديك تر شده است و با توجه به نقاط اشتراك موجود بين دو كشور همچون مخالفت با مداخلات خارجي در امور منطقه، مبارزه با تروريزم و افراط گرايي در سوريه ، عراق و در نهايت منافع استراتژيك دو كشور در آسياي مركزي و قفقاز، عملافصلي جديد در روابط دو كشور آغاز شده است.

    

    اجازه بدهيد سوال آخر را به سفر ولاديمير پوتين طي هفته جاري به امريكاي جنوبي اختصاص بدهيم. به نظر شما اين سفر صرفا جهت شركت پوتين در اختتاميه جام جهاني فوتبال بود يا پيام ديگري نيز داشت؟

    سفر رييس جمهور روسيه به امريكاي جنوبي از زواياي مختلفي قابل ارزيابي است. توسعه روابط با منطقه امريكاي جنوبي از سويي براي روسيه يك نوع وزن كشي استراتژيك است كه در چارچوب آن نفوذ اين كشور در منطقه يي كه به صورت سنتي در آن حضور داشته و در دو دهه گذشته تا اندازه يي از مدار روسيه خارج شده است، تقويت مي شود و از سوي ديگر به اين وسيله گام هايي در راستاي مقابله با يكجانبه گرايي و تقويت نظام چند قطبي كه يكي از اصول سياست خارجي روسيه كنوني است برداشته مي شود. اگرچه برخي ناظران بر اين باورند كه فدراسيون روسيه با تاخير به سمت منطقه امريكاي جنوبي رو آورده است اما در شرايطي كه پس از حوادث اوكراين روسيه تحت فشار است نمايش جذابيت هاي اقتصادي اش حتي با اعطاي امتيازات واقعيتي قابل توجه در عرصه بين الملل تلقي مي شود. روسيه همزمان تلاش مي كند روابط دوجانبه اش را با كشورهاي آن منطقه توسعه دهد و هم بر اهميت سازمان بريكس كه نمودي از نظم چند قطبي است تاكيد كند. به جز دستاوردهاي دوجانبه برگزاري اجلاس سازمان بريكس نيز در مقطع كنوني حايز اهميت است و روسيه به اين وسيله نشان مي دهد به موازات فشارهاي امريكا و اروپا ظرفيت هاي عظيم و مستقل ديگري در جهان براي فعاليت است. بريكس شامل برزيل، روسيه، هند، چين و آفريقاي جنوبي: سازماني نوپاست كه قدرت هاي نوظهور اقتصادي را كنار هم جمع كرده و نزديك به 30درصد قدرت اقتصادي جهان را در اختيار دارد. ظهور بريكس و سازمان هاي مشابه آن نتيجه طبيعي تلاش براي احياي تعادل از دست رفته در جهان است: بي ثباتي و نا امني كه در نتيجه تلاش غرب براي حاكم كردن نظم تك قطبي در دوره انتقالي پديد آمده است.

    

     □ روزنامه اعتماد،