سناريوهاي چهار ماه آينده

دكتر مهدي ذاكريان

6 ماه نخستي که از سوم آذر ماه سال گذشته براي د ستيابي به يک توافق جامع هسته‎اي توسط ايران و 6 قد رت جهاني تعيين شده بود ، پايان يافت و د وطرف مذاکرات را براي يک د وره چهار ماهه د يگر تمد يد کرد ند . در رابطه با د لايل د ست نيافتن به توافق جامع د ر اين 6 ماه چند ين عامل را مي‎ توان ذکر کرد که از جمله مهم ترين شان اين است که افق هاي د و طرف و انتظارات‎شان بسيار بزرگ بود . طرف غربي و به طور کل گروه 1+5 خواهان همکاري کامل و به د ست آورد ن اعتماد جامع نسبت به برنامه‎هاي هسته‎اي ايران بود ند .

آنها در اين راستا، مفروض اشتباهي د اشتند مبني بر اينکه غني سازي د ر ايران بايد به حد اقل تقليل يابد . از سوي د يگر د ر ايران نيز اين انتظار بزرگ به وجود آمد ه بود که تحريم‎ها بايد يک جا به صفر برسد تا توافق نهايي ميان طرفين صورت پذيرد . اين 6 ماه نشان د اد اين انتظارات از سوي د و طرف، بزرگ بود . اما اکنون سوال اينجا است که آيا روند فرآيند مذاکرات د ر اين 6 ماه به سمت اين انتظارات بوده است يا خير؟ پاسخ مثبت است و فرآيند گفت وگوها به اين سمت بود . همچنان که طرف غربي به ويژه آمريکا اذعان کرد که ايران اقد امات بزرگي را د ر راستاي توافق انجام د اد ه، به تمام تعهد اتش عمل کرد ه و اجازه د اد ه بازرسي‎ هاي آژانس به طور منظم انجام گيرد . بنابراين ايران توانسته ثابت کند که قابل اعتماد است. اما با وجود اين فرآيند مثبت، شکاف‎هايي ميان خواسته‏هاي ايران و غرب وجود د ارد که موجب شد ه مذاکرات يک د وره 4 ماهه د يگر نيز تمد يد شود .

د ر رابطه با د ستاورد هاي اين فرآيند مثبت براي ايران نيز موارد ي را مشخصا مي‎توان ذکر کرد ؛ از جمله اينکه تاکنون بخشي از پول هاي بلوکه شد ه ايران پرد اخت شد ه، کليه تحريم هايي که قرار بود ه تعليق شود ، تعليق شد ه و فراتر از آن کليت تحريم‎ها با سستي و رخوت مواجه شد ه است. به گونه‎اي که د رهاي همکاري اقتصاد ي، مالي و صنعتي ميان ايران و قد رت هاي بزرگ باز شد ه است. همچنين د ر اين 6 ماه آمد وشد هاي صنعتي و اقتصاد ي بسياري ميان ايران و کشورهاي بزرگ صورت گرفت. تمامي اين موارد نشان مي‎د هد فرآيند مذاکرات مثبت بود ه و اين مساله به توانمند ي ايران د ر مذاکرات و توجه به منافع ملي باز مي‎گردد . مساله د يگر سناريوهايي است که ممکن است در اين 4 ماه اتفاق بيفتد .

د رواقع سناريوهاي 4 ماه آيند ه را بايد با توجه به آسيب پذير بود ن خاورميانه طراحي کرد . ايران د ر خاورميانه قرار د ارد و اين در شرايطي است که د ر خاورميانه همواره رويد اد هاي پيش بيني نشد ه رخ مي‎د هد ؛ نمونه آن د ر عراق و بحث د اعش يا د ر غزه است. چه بسا د ر اين چند ماه پيش رو، اتفاقات د يگري نيز د ر منطقه رخ د هد . من بر اين باورم که ايران بايد تمامي تلاش‎هاي معقولش را به کار گيرد تا از اين رويد اد ها د ر جهت کمک به مذاکرات ايران و گروه 1+5 بهره گيرد . د ر اين رويد اد ها ايران بايد نشان د هد که شاقول يا موازنه گر اعتد ال د ر منطقه است و از ظرفيت بالايي براي کمک به حل بحران هاي منطقه و برخورد منطقي با مشکلات برخورد ار است. اتفاقا سياست خارجي ايران د ر قبال د و بحران به وجود آمد ه د ر عراق توسط د اعش و د ر غزه توسط اسرائيل بر پايه يک سياست خارجي مبتني بر عقلانيت، پويايي و همکاري با جامعه جهاني بود ه است.

سناريوي د وم د ر اين 4 ماه نيز به مخالفان توافق ايران و 1+5 د ر د اخل و خارج از کشور مربوط مي‎شود . بايد توجه د اشت که اين مخالفان د ست روي د ست نگذاشته اند و ممکن است د ستاورد هاي 6 ماه گذشته را د ر اين مد ت زيرسوال ببرند . اينجا است که روشنگري رسانه‎ها و د ر صحنه بود ن مرد م مي تواند نقش موثري د اشته باشد . به ويژه حمايتي که رهبري از تيم مذاکره کنند ه و فعاليت‎هايشان د ر فرآيند مذاکرات انجام د اد ند ، مي‏تواند کمکي باشد براي پيشبرد و اد امه روند مذاکرات و منعي براي فعاليت افراطيون د و طرف يعني افراطيون د اخل ايران و همچنين افراطيون وابسته به صهيونيسم که علاقه‏اي به حضور جهاني ايران ند ارند .

نکته اي که من د ر گذشته نيز به آن اشاره کرد م اين است که اگر افراطيون د ر آيپک و د يگر لابي‎هاي طرفد ار اسرائيل سعي د ر برهم زدن توافق ايران و 1+5 د ارند انگيزه‎اي جز کمک به بقاي اسرائيل ند ارند . به بيان د يگر آنها به فکر منافع شخصي خود نيستند ، بلکه منافع صهيونيسم جهاني و اسرائيل را تقويت مي‎کنند ؛ اما با نهايت تاسف آنهايي که د ر د اخل ايران نسبت به فرآيند مذاکرات د ر 6 ماه گذشته د اد وااسلاما سر مي د اد ند و ممکن است خللي نيز د ر اد امه فرآيند موفق مذاکرات د ر 4 ماه آيند ه وارد آورند ، انگيزه شان صرفا منافع شخصي و جناحي است. امروزه هر انسان عاقلي مي‎د اند از هنگام آغاز مذاکرات هسته اي، اسرائيل د ر انزوا قرار گرفته، عربستان و قطر د ر معاد لات منطقه‎اي و جهاني به حاشيه راند ه شد ه اند ، ترکيه منزوي و مصر نيز ناکارآمد شد ه است.

در واقع اين جمهوري اسلامي ايران است که اکنون د ر متن قرار گرفته است و با کمي تد بير، مي تواند کانون آمد وشد هاي بين المللي براي حل مسائل منطقه قرار گيرد . از د يگر سو لازم است که د ر طول چند ماه آيند ه، وزارت امور خارجه د ستاورد خويش را د ر سازمان ملل مبني بر جهان عاري از خشونت و افراطي گري که د ر سازمان ملل به تصويب رسيد ه و اد امه همان قطعنامه گفت وگوي تمد ن ها است جد ي بگيرند و د ر اين زمينه گفت وگوهاي بين المللي به ويژه در سطح غيرحکومتي برگزار کند . به عبارتي زاويه د يپلماسي عمومي را نيز براي به نتيجه رسيد ن فرآيند مذاکرات پيش رو، با ابزار جهان عاري از خشونت و گفت وگوي تمد ن‎ها تعقيب و د نبال کند.

* استاد يار د انشکد ه حقوق و علوم سياسي واحد علوم و تحقيقات

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا