اهمیت قواعد و جمله سازی در آموزش زبان عربی

امروزه گسترش ابزارهای ارتباط جمعی همچون شبکه های ماهواره ای، پایگاه های اطلاع رسانی، اینترنت، مجلات و نشریات گوناگون و نیز پیوند و ارتباط همه جانبه با کشورهای عربی، ضرورت آموزش زبان عربی و اهمیت فراگیری آن را دو چندان کرده است.

ولی متاسفانه تلاش های انجام شده توسط دست اندرکاران آموزش زبان عربی همچنان ناکارآمد است و تاکنون فضای مناسبی برای بهبود و کیفیت بخشی به این زبان و تغییر و تحول بنیادی در آن بوجود نیامده است.

در حال حاضر در مراکز آموزشی ما (متوسطه اول و متوسطه دوم) چندین سال زبان عربی تدریس می شود و چه بسا افرادی نیز در دانشگاه به آموختن این زبان مبادرت می ورزند و بعد از گذشت سال ها از بیان و نوشتن ساده ترین جملات به زبان عربی عاجزند.

یکی از عوامل بسیار مهم این ضعف و ناتوانی این است که گویی هنوز به طور دقیق پویایی و غنا، استحکام، ساختار بدیع، تنوع در تعابیر، دقت و ظرافت های زبان عربی درک نشده است.

در گذشته نه چندان دور صرفا به آموزش یکسری قواعد خشک و بی روح در قالب "قواعد صرف و نحو عربی" آن هم به روش سنتی اکتفا می گردید و در حال حاضر در کتاب های جدید التالیف متاسفانه فقط ترجمه را محور کار قرار داده اند و قواعد عربی را در حد غیر معقولی نادیده انگاشته اند که با توجه به نظر بسیاری از معلمان همه سردرگم و حیران مانده اند که بالاخره چه باید بکنند!؟ و با تاسف بسیار تاکنون این امکان برای فراگیران زبان عربی ایجاد نشده که روح زبان را در زندگی روزمره و ارتباطات خود حس کنند، زیرا به چهار مهارت زبان آموزی (خواندن، شنیدن، گفتن و نوشتن) در آموزش زبان عربی به طور هم زمان توجه نشده و نمی شود.

 زبان عربی و قواعد

شایان ذکر است که یادگیری زبان عربی به عنوان زبان دوم برای فارسی زبانان مانند هر زبان دیگری نیاز به رعایت اصول و قوانین زبان آموزی و زبان شناسی دارد، با توجه به این که زبان عربی از دقیق  ترین و قانونمندترین زبان ها محسوب می شود، هر معلمی برای آموزش آن باید اصول و قوانینی را بداند و ساختارهای این زبان را به طور دقیق بشناسد تا بتواند آن را به مخاطبان خود منتقل نموده و در نتیجه بفهماند و هر زبان آموزی نیز وظیفه دارد برای یادگیری خود را تابع قوانین و اسالیب دقیقی بداند تا در فرایند یادگیری زبان عربی موفق گردد.

باید توجه داشت که هدف از آموزش قواعد زبان عربی صرفا خود قواعد نیست بلکه هدف قوام بخشیدن به زبان فراگیر و حفظ و صیانت گفتار و نوشتار از لحن و خطا می باشد. لذا آموختن آن برای یادگیرنده زبان عربی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

تسلط و اشراف بر قواعد زبان عربی و آگاهی و شناخت دقیق از آن، فراگیر را قادر می سازد تا افکارش را در اسلوبی صحیح و سلیس و بدون هیچ گونه غموض و پیچیدگی بیان کند. با توجه به این نظریه تدریس، قواعد به منظور کمک به تسهیل یادگیری زبان عربی است. به عبارت دیگر هدف نهایی آموزش زبان عربی، فقط فراگیری قواعد صرفی و نحوی نیست، لذا نباید تمام سعی و تلاش خود را صرف فهم تقدیرات، تاویلات و محذوفات کرد. فهم قواعد وسیله ای برای صحت اسلوب، سلامت ترتیب ها و استحکام زبان از لغزش و انحراف است. خالی بودن گفتار از اشتباهات، متوقف بر شناخت قواعد نحوی است. از سوی دیگر فهم معنی چه از طریق خواندن، چه شنیدن، چه گفتگو و نقش کلمه در جمله، بر یادگیری قواعدی صرفی و نحوی بنا نهاده شده است.

باید توجه داشت که بسیاری از ویژگی‌های زبان صرفا از طریق آموزش فرا گرفته نمی‌شود، بلکه زبان آموز باید به طور واقعی در موقعیت طبیعی قرار گیرد، تا فرصت یابد با تمرین و ممارست و ایجاد ارتباط زبانی، زبان خود را تقویت کند. زبان آموزان در کلاس ها قواعد زیادی را می آموزند، این قواعد در حافظه به صورت غیرفعال ذخیره می شود و تنها اندکی از آنها به کار می رود، هر چقدر مقدار تمرین و کاربرد زبان بیشتر باشد، تعداد واژه ها و قواعد فعال بیشتر می شود و زبان آموز مهارت بیشتری برای بیان احساسات و تفکرات خود کسب می کند.

زبان و انگیزه

یکی از مسائل بسیار مهمی که باید در یادگیری به آن توجه اساسی داشت نقش "انگیزه" است. مطالعات پژوهشی ثابت کرده اند فراگیرانی که فرهنگ و مردم وابسته به زبان خارجی مورد مطالعه خود را دوست داشته باشند و بخواهند با جامعه ای که در آن به آن زبان تکلم می شود، آشنا شوند و به اصطلاح "انگیزه یکپارچه" دارند، بیشترین موفقیت را کسب می کنند نسبت به فراگیرانی که هدفشان از یادگیری زبان خارجی بیشتر کاربرد آن است، مانند گذراندن واحد درسی یا آماده شدن برای کنکور. این عده که به اصطلاح دارای "انگیزه وسیله ای" هستند، موفقیت چندانی در کلاس های زبان خارجی کسب نمی کنند.

البته علاوه بر این ها میزان قرار گرفتن در "معرض زبان دوم" نیز اهمیت دارد و هیچ کس نمی تواند بدون این که به اندازه کافی در معرض زبانی قرار گیرد به آن مسلط شود. با توجه به شیوه سنتی که معلمان ما در آموزش زبان عربی به کار می برند، چنین به نظر می رسد که در حال حاضر تنها هدف، آموزش قواعد است و هیچ توجهی به جمله بندی و جمله سازی که مهمترین اصل در آموزش هر زبانی است نمی شود.

زبان عربی و لهجه ها

زبان عربی بر مجموعه زیادی از گویش ها و لهجه های مختلف دلالت می کند که به طور کلی به سه بخش تقسیم می شود:

1)عربی کلاسیک یا قرآنی

2) عربی استاندارد یا فصیح یا کتابی که زبان روزنامه ها و مجلات و مطبوعات و کتاب هاست

3) عربی محاوره ای یا جلفی یا دارجه که اعتبار چندانی ندارد و با پیشرفت تکامل زبان به سمت فصیح هر روز کم رنگتر و کم رنگتر می شود.

اگر زبان عربی امروز را با گذشته مقایسه کنیم تغییرات چشمگیری را در آن مشاهده می نماییم و آن تغییر و تحول را مدیون پیشرفت علوم، انتشار مدارس، بالا رفتن سطح سواد مردم و نیز گسترش رسانه های گروهی و همگانی، روزنامه ها و محلات، رادیو و تلویزیون، اینترنت و ... می دانیم و متوجه می شویم که گویش اکثریت مردم حتی مردم کوچه و بازار به سمت عربی فصیح است.

لذا باید توجه داشته باشیم که لهجه‌ها را در آموزش زبان عربی ملاک و معیار قرار ندهیم، زیرا آنها در طول زمان از بین می روند و عربی فصیح جای آنها را خواهد گرفت.

هر منطقه ای از دنیای عرب، گویش‌های محلی خاص خود را دارد که گاه تفاوت آنها به حدی است که عرب ها مجبور به تکلم به عربی فصیح با هم می شوند. بنابراین با توجه به گونه های محلی متعددی که با یکدیگر اختلافات بسیاری دارند، مهمترین رابطه زبانی آن ها، زبان عربی فصیح است که در کنار گونه های معیار محلی وجود دارد ولی در گفتار عامیانه مورد استفاده قرار  نمی گیرد.

با توجه به مطاب عنوان شده برای رسیدن به وضعیت مطلوب و ایده آل و بهبود کیفیت آموزش زبان عربی، به خصوص زبان عربی فصیح، بازنگری و تجدید نظر در شیوه‌های آموزش زبان عربی بر اساس اصول صحیح و دقیق زبان شناسی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.