محاربه چیست، محارب کیست؟!

نواندیش- رضا امیری: پس از اجرای حکم اعدام محسن شکاری از بازداشتی های حوادث اخیر به جرم محاربه بحث های بسیاری میان حقوقدانان، وکلا، فقها و حتی مردم در فضای مجازی پیرامون صدور و اجرای حکم درگرفت.

برخی حقوقدانان با تعریف محاربه و مصادیق آن متهم را شایسته مجازات اعدام ندانسته و معتقد بودند سخت گیری بیش از اندازه ای در این باره صورت گرفته است، همزمان اما برخی مثل موسی غضنفرآبادی، رئیس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس با ذفاع از اجرای حکم و تشریح حکم محاربه، این اقدام قوه قضائیه را بر مبنای قانون دانست و اظهار داشت: «محسن شکاری سلاح کشیده و پلیس را زخمی کرده و راه را بر مردم بسته است. این شخص حکمش اعدام است و با قصاص تفاوت دارد. قوه قضائیه با اجرای حکم محسن شکاری، اولین قدم را در رساندن اغتشاش‌گران اخیر به سزای اعمال خود برداشت، موضوعی که روزهای آینده پررنگ‌تر می‌شود و داد کاسبان ناامنی مردم بالا و بالاتر می‌رود، بنابراین باید مراقب بود و بیش از گذشته به روشنگری پرداخت.»

در این میان البته برخی هم نه به اساس حکم بلکه به تعجیل در اجرای آن اشاره داشتند و با ذکر برخی موارد مشابه طی سالیان گذشته که آنها نیز می توانستند مصادیق محاربه باشند از این گفتند که چطور در این مورد به خصوص روند دادرسی با این سرعت انجام گرفت.

حال پرسش اینجاست که اساسا محاربه چیست و محارب کیست؟!

 در این نوشته فارق از هرگونه سوگیری و جهت گیری قصد داریم به تعریف محاربه بر مبنای قانون مجازات اسلامی بپردازیم و قضاوت را به خود مخاطبان بسپاریم:

یکی از جرایمی که در قانون مجازات اسلامی از آن نام برده شده است، جرم محاربه است. این جرم از آن دسته جرایمی است که جنبه ی عمومی و اجتماعی آن بسیار پررنگ است زیرا موجب سلب امنیت و ایجاد رعب و وحشت در افراد جامعه می شود. وظیفه قانون گذار نیز برقراری نظم و امنیت در جامعه است. هنگامی که شخصی مرتکب جرم محاربه می شود در واقع با ایجاد ترس در جامعه به نوعی حاکمیت قانون گذار را در برقراری امنیت افراد جامعه به زیر سوال می برد.

جرم محاربه به معنای اسلحه کشیدن بر روی مردم به قصد جان و ناموس و اموال است که باعث ایجاد ترس و ناامنی در جامعه می شود.

در نتیجه از این تعریف متوجه می شویم که صرف اسلحه کشیدن جرم محاربه محسوب نمی شود. برای اینکه عملی محاربه محسوب شود، باید حتما آن خوف و ترس و ناامنی در جامعه ایجاد شود. اما از طرفی احتیاجی به استفاده از اسلحه به منظور آسیب رساندن و تهدید نیز ضروری نیست، بلکه دیده شدن اسلحه توسط مردم نیز کفایت می کند. آنچه که در این بین بسیار مهم و تعیین کننده است و ملاک ما محسوب می شود، « ایجاد خوف و ترس و ناامنی در جامعه » است.

اگر شخصی قصد ارتکاب جرم دیگری با اسلحه داشته باشد، اما جرم او جنبه ی عمومی پیدا کند مثلا عده ای سارق به درون پاساژی رفته و قصد سرقت مسلحانه دارند، این اقدام آن ها موجب برانگیخته شدن حس ترس و ناامنی در مردم می شود، در نتیجه این افراد محارب شناخته می شوند.

جرم محاربه در ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی تعریف شده است.

"ماده ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی"

محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب محسوب نمی شود.”

محارب کیست؟

شخصی که بر روی مردم اسلحه می کشد و موجب ایجاد ترس می شود و امنیت را از جامعه سلب می کند، محارب نامیده می شود. البته اغلب اوقات مرتکبین جرم محاربه چند نفر هستند و عمل به صورت گروهی انجام می شود.

مجازات محارب چیست؟

مطابق ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی، جرم محاربه، از شدیدترین مجازات های حدی در قانون مجازات اسلامی است. این جرم از جرایم غیرقابل گذشت است و مجازات آن به دلیل برهم زدن نظم و امنیت عمومی حتما اجرا خواهد شد.

"ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی"

حد محاربه یکی از چهار مجازات زیر است:

الف- اعدام

ب- صلب

پ- قطع دست راست و پای چپ

ت- تبعید

برخی حقوقدانان معتقدند شاید می شد برای متهم انواع دیگری از مجازات را با توجه به نوع جری و نسبت آن مثل تبعید در نظر گرفت. به عنوان مثال آیت الله رحمت، عضو دفتر استفتائات بیت امام خمینی(ره) و از شاگردان ایشان، معتقد است: حکم جرم هایی مانند ترساندن مردم، بستن خیابان و زخمی کردن شخص مقابل «اعدام» نیست بلکه حکم این مجرمان یا متهمان ازجمله «نفی بلد» یا همان تبعید است.

آیت الله رحمت همچنین اظهار کرد: در حکم «محاربه» میان فقها اختلاف نظر بسیار وجود دارد و بحثی طولانی است، اما آنچه که امام خمینی(ره) مطرح فرمودند عبارات معروفی است از جمله اینکه «محارب» اگر «قاتل» باشد، حکم او «اعدام» است و در صورتی که جرم ارعاب و ترساندن باشد، حکم آن «نفی بلد» یا «قطع دست و پای مخالف» است.