جنگ هابزي و فاجعه اقتصادي

دكتر اسدالله اطهري

جنگ غزه از حيث پيامدهاي اقتصادي داراي ابعاد جديد و منحصربه فردي است. براي اولين بار در اين جنگ شاهد هستيم که راکت پراکني حماس، امنيت را از رژيم صهيونيستي به طور کامل سلب کرده است. در اين چارچوب بايد به مساله تعطيلي فرودگاه ها و لغو پروازها نيز اشاره کنيم

اينها هزينه هاي سختي را متوجه رژيم صهيونيستي کرده است، از طرف ديگر اهداف مورد حمله حماس باعث شد که اسرائيلي ها نتوانند سر کار خود حاضر شوند. بنابراين از هر حيث اختلالات اقتصادي در اقتصاد اسرائيل قابل مشاهده است. در طرف فلسطين نيز شاهد حملات به مراکز بهزيستي، بهداشتي و زير ساختي اقتصادي بوديم. در حملات اسرائيل حدود 103 مدرسه تحت پوشش سازمان ملل متحد بمباران شده در واقع براي اولين بار است که غزه در اين سطح و گستردگي مورد هجوم اسرائيل قرار گرفته است. البته هنوز به دليل عدم پذيرش آتش بس دائمي امکان برآورد دقيق هزينه هاي اقتصادي اين جنگ وجود ندارد.

نکته ديگري که بايد به آنها اشاره کرد، آسيب پذيري هاي رژيم اسرائيل به عنوان يک دولت رانتير است. شايد تعجب آور باشد که ما از اين مفهوم براي توصيف رژيم اسرائيل استفاده کنيم، اگر دولت رانتير براي کشورهاي عربي به منزله استفاده اين کشورها از منابع نفتي باشد، در مورد اسرائيل اين مفهوم از حيث کمک هاي خارجي قابل استفاده است.

اگر آمريکايي ها سالانه حدود 5/1 ميليارد دلار به مصر کمک مي کنند، اسرائيلي ها به مراتب کمک هاي بيشتري را از ايالات متحده آمريکا دريافت مي کنند. از طرف ديگر اسرائيلي ها منابع مالي لازم را از آژانس يهود و ساير سازمان هاي بين المللي نيز مي گيرند. به همين دليل هم اسرائيل به عنوان يک دولت رانتير سعي مي کند خسارت هاي ناشي از جنگ را از طريق کمک هاي مالي بين المللي جبران کند. با وجود اين جنگ غزه پيامدهاي جبران ناپذيري را در حوزه مالي نظير اشتغال، تورم، مهاجرت معکوس و توليد ناخالص داخلي خواهد داشت. به نظر مي رسد براي اسرائيلي ها مهاجرت معکوس از ديگر ابعاد خسارت هاي جنگ حياتي تر و حائز اهميت تر است. رژيم اسرائيل سعي مي کند با تامين امنيت، مانع از مهاجرت معکوس شود و خود را به عنوان پايگاهي باثبات براي يهوديان جهان وانمود سازد؛ بنابراين امنيت بيشتر از اقتصاد براي اسرائيلي ها اهميت دارد و جنگ غزه و پيامدهاي جديدش مي تواند اين امنيت را خدشه دار کند و همين مساله باعث مي شود که با وجود بحران مالي در غرب، يهوديان ترجيح دهند به اروپا و آمريکا مهاجرت کنند يا در همان مناطق به زندگي خود

ادامه دهند.

نکته ديگري که بايد به آن اشاره کنيم در مورد وضعيت خاص اقتصادي فلسطين است. به نظر مي رسد که فلسطيني ها و به خصوص حماس نمي توانند ديگر از منابع مالي موجود در کشورهاي عربي استفاده کنند؛ چراکه اخوان المسلمين در بيشتر کشورهاي عربي به عنوان يک گروه تروريستي شناخته شده است و همين موضوع مواجهه حماس و فلسطين با جنگ غزه و خسارت هاي اقتصادي ناشي از آن را تحت تاثير قرار مي دهد.

جنگ غزه را بايد يک نوع جنگ هابزي و جنگ همه عليه همه قلمداد کنيم. در اين جنگ تمام منابع اقتصادي در حال بلعيده شدن و از بين رفتن است و اين مساله آينده خاورميانه را در هاله اي از ابهام فرو برده است و چشم انداز نه چندان روشني را براي اين منطقه از جهان ترسيم مي کند. در واقع خاورميانه در حال تبديل شدن به بدترين منطقه جهان از بعد اقتصادي است. حتي اين وضعيت را مي توان به کشورهاي نفت خيز و دولت هاي منطقه نيز سرايت داد؛ چراکه به طور مثال منابع مالي در عربستان و قطر نيز به طور غيرمستقيم صرف جنگ و هزينه هاي اقتصادي ناشي از آن مي شود. در چنين شرايطي منابع انساني که موتور محرکه توسعه در منطقه نيز محسوب مي شوند، به طرز جبران ناپذيري در حال از بين رفتن است؛ بنابراين آينده خاورميانه را جوانان بيکار، فاقد شغل، تورم و فساد رقم خواهند زد و همه اين بلايا محصول وجود دولت هاي ورشکسته و ضعيف در خاورميانه است.

* استاد دانشگاه و پژوهشگر مرکز مطالعات خاورميانه

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا