کد خبر: ۱۵۷۴۷

تاریخ انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۳ - ۱۵:۵۰

صفحه نخست » جامعه

نگاهی به آسیب های فردی و اجتماعی ازدواج کودکان در ایران

شمار تامل برانگیز ازدواج کودکان، در دوره ای که بالا رفتن سن ازدواج چالشی اجتماعی به شمار می رود، در قامت پدیده ای آسیب زا خودنمایی می کند.

به نوشته ایرنا، عروسک واژه ای است که برای نامیدن اسباب بازی هایی با شکل و شمایل آدم ها به کار می رود.

شاید دلیل نامیده شدن این بازیچه های کودکانه، فراوانی اسباب بازی هایی است که در قامت عروسانی کوچک، گونه هایی گلی، پیراهن چیندار و تور سفید روی سر دارند و لبخند می زنند.

و اما عروسک می تواند برای نامیده شدن آدم هایی واقعی نیز به کار رود؛ عروس هایی که به دلیل سن پایین، پسوند تصغیر به خود می گیرند و عروسک نامیده می شوند.

ازدواج در دوره خردسالی و نوجوانی پدیده ای است که کودکان را چند سال پیش از آنکه باید، به خانه بخت می فرستد. البته این بخت در بسیاری موارد تیره گون است.

به این ترتیب، عروسان آینده در فرایندی زودرس به عروسک هایی تبدیل می شوند که کمتر لبخند می زنند.

آمارهای رسمی نشان می دهد که در روندی خلاف جریان بالا رفتن سن ازدواج در مناطق شهری، هنوز شمار بالایی در مناطق محروم و دور افتاده در دوره خردسالی و نوجوانی ازدواج می کنند.

البته این پدیده فقط محدود به مناطق روستایی و مرزی نیست و نمونه هایی از ازدواج کودکان در شهرهای بزرگ نیز به چشم می خورد.

** ثبت احوال و ارقام عروسان نوجوان

چندی پیش، معاونت فناوری اطلاعات و آمار جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور در خبرنامه آماری سال 1392، رخدادها و اطلاعات جمعیتی کشور در سال گذشته را منتشر کرد.

یکی از آمارهای قابل توجه، شمار خردسالان و نوجوانانی است که سال گذشته ازدواج آن ها به ثبت رسید.

بنا بر این آمار، در سال 1392 خورشیدی، چهل و یک هزار و 439 دختر زیر 15 سال ازدواج کرده اند که این شمار 5.4 درصد از مجموع ازدواج های به ثبت رسیده است.

همچنین، شمار دخترانی که بین 15 تا 19 سالگی ازدواج کرده اند به دویست و سی و چهار هزار و 974 تن می رسد. این رقم بیش از 30 درصد همه ازدواج های ثبت شده سال گذشته در کشور است.

در بخش ولادت های ثبت شده در سال 1392، 1727 تن از مادران زیر 15 سال سن داشته اند.

نکته قابل توجه اینکه پسران نیز از ازدواج در سن خردسالی برکنار نمانده اند و سال گذشته 313 مورد ازدواج پسران زیر 15 سال مورد تایید ثبت احوال قرار گرفته است. این شمار برای پسران 15 تا 19 سال، سی و شش هزار و 155تن بوده است.

این در حالی است که بسیاری از کنوانسیون های بین المللی، سن ازدواج را 18 سال تعیین کرده اند.

در ایران، ماده 1041 قانون مدنی که در سال 1381 در مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت، سن ازدواج دختران را 13 سال و پسران را 15 سال تعیین کرده است.

همچنین، قانون یاد شده این اجازه را به پدر یا جد پدری دختر داده که بنابر تشخیص دادگاه، او را قبل از ۱۳ سالگی نیز به عقد ازدواج درآورند.

یکی از موضوعاتی که در ارتباط با پدیده ازدواج کودکان اهمیت دارد، فاصله سنی زیاد عروسان با همسرانشان است.

بر پایه آمارهای سال 1391 خورشیدی، ۲۳۵ نفر از دختران زیر ۱۵ سال با مردان بالای ۳۵ سال، نزدیک به ۱۰۰ تن از دختران زیر ۱۵ سال با مردان بالاتر از ۴۰ سال و ۶۰۲ نفر از دختران بین ۱۵ تا ۱۹ سال نیز با مردان ۴۰ سال به بالا ازدواج کرده اند.

مساله دیگر، طلاق هایی است که سرنوشت کودکان ازدواج کرده را رقم می زند.

در این پیوند، فعالان اجتماعی در زمینه حقوق زنان و کودکان، گسترش طلاق را از آسیب های مهم ازدواج کودکان می دانند.

«فرشید یزدانی» عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان، سی و یکم مردادماه سال 1391 در گفت و گو با خبرگزاری مهر با اشاره به افزایش 45 درصدی ازدواج و طلاق کودکان بین سال های 1384 تا 1389 گفت: آمار سال 1389 نشان می دهد 37 هزار کودک 10 تا 18 سال مطلقه و بیوه در کشور وجود دارد.

همچنین در سال 1389، شمار ازدواج های کودکان زیر 10 سال، 716 مورد بوده که نسبت به سه سال قبل آن، حدود 2 برابر افزایش یافته است.

یزدانی با استناد به آمارهای سال های 1386 تا 1389 گفت: بر پایه این آمارها، هر سال 800 کودک دختر 10 تا 14 سال و 15 هزار کودک دختر 15 تا 19 سال در کشور طلاق گرفته اند.

البته دفتر آمار جمعیتی سازمان ثبت احوال کشور با افزایش حساسیت موضوع ازدواج های زود هنگام، توضیحاتی در تارنمای این سازمان منتشر کرده است.

در این اعلان آمده است: حجم قابل توجهی از شمار ازدواج های زودهنگام به سال های پیشین مربوط و به عنوان «ازدواج معوقه» در چند سال گذشته ثبت شده یا در حال ثبت است.

در این ازدواج ها، زوج ها ازدواج شرعی داشته اند، ولی آن را ثبت قانونی و رسمی نکرده اند .

بنابر این، پس از گذشت سال ها از زندگی زناشویی، زوج های یاد شده به دلایل متفاوت از جمله بهره مندی از امکانات و تسهیلات اجتماعی چون دریافت یارانه، سهام عدالت، دریافت گذرنامه برای سفرهای زیارتی و ... در سال های گذشته اقدام به اثبات همسری و ثبت ازدواج خود نموده اند.

مسوولان ثبت احوال افزوده اند: بررسی آمارهای ثبتی ازدواج در سال 1390 نسبت به سال 1389، حکایت از کاهش ثبت ازدواج برای مردان و زنان گروه های سنی زیر 10 سال و بین 10 تا 14 سال سنی دارد.

این کاهش در همسنجی با افزایشی که در سال 1389 نسبت به سال 1388 شاهد بودیم، بیشتر قابل توجه است؛ به گونه ای که در سال 1390 از ثبت ازدواج مردان کمتر از 15 سال، 48.9 درصد و از ثبت ازدواج زنان کمتر از 10 سال، 69.3 درصد کاسته شده است.

با وجود این کاهش، هنوز در برخی نقاط دور افتاده و محروم و حتی مناطق شهری، این چالش به صورت جدی تهدیدی در برابر سلامت روحی و جسمی زنان و کودکان به شمار می رود و به باور کارشناسان آسیب های فردی و اجتماعی گوناگونی را به بار خواهد آورد.

** آسیب های ازدواج کودکان

در سال های گذشته، تعیین سن قانونی ازدواج، موضوعی بوده که به باور «سید حسن موسوی چلک» رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، درباره آن بحث ها و بررسی های فراوانی صورت گرفته است.

با وجود این بررسی ها، سن قانونی تعیین شده در مراجع قانونگذاری و تصمیم گیری، تناسبی با عرف و واقعیت های اجتماعی کشور ما ندارد.

موسوی چلک در گفت و گوی روز شنبه یازدهم مردادماه با پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت: یک کودک 15 ساله شاید از نظر قانونی برای ازدواج مشکلی نداشته باشد، ولی این سوال مطرح است که آیا آمادگی و بلوغ روانی و اجتماعی لازم برای پذیرش مسوولیت همسری، مادری و دیگر نقش های مرتبط با یک زن ازدواج کرده را دارد یا خیر؟

طبیعی است که کودکی با سن 13، 14 سال از نظر روانی و اجتماعی توانایی برای انجام مسوولیت های یاد شده را نداشته باشد.

چطور می توان توقع داشت، کسی که خود در سن کودکی است، مادر کودکی دیگر باشد.

نکته جالب توجه اینکه این پدیده افزون بر مناطق روستایی و مرزی در شهرها نیز در حال گسترش است و شماری از دختران خانواده های نابسامان و از هم پاشیده (که خانواده تعریف نمی شوند) به اجبار یا برای فرار از وضعیت بدتر به وضعیت بد به ازدواج زودهنگام تن در می دهند.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران هدف از تشکیل خانواده را تعالی فردی و اجتماعی اعضای جامعه خواند و تاکید کرد: در این نوع ازدواج ها به دلیل تکمیل نشدن فرایند بلوغ، هدف یاد شده تامین نمی شود.

موسوی چلک افزود: کاش سرنوشت و آمار طلاق این نوع ازدواج ها نیز مورد توجه قرار می گرفت، زیرا بسیاری از کسانی که در سن پایین ازدواج می کنند به دلیل مشکلاتی چون فاصله زیاد سنی، فکری، عاطفی و ... زن و مرد، از هم جدا می شوند.

حال شما فرض کنید، کسی که در سن زیر 15 سال ازدواج کند، سپس طلاق را تجربه کند و دارای فرزند هم شده باشد، چه شرایط دشواری را تجربه کرده است.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران افزود: یکی از موضوع هایی که حوزه مددکاری اجتماعی با آن سر و کار دارد، مسائل مربوط به طلاق، آسیب های مربوط به زنان، کودکان و ... در خانواده ها و جامعه است.

به همین دلیل، از سال های گذشته (سال 1378) چاره جویی برای کاهش طلاق، در دستورکار فعالیت مشترک نهادهایی چون دادگستری، بهزیستی و گروه های مددکاری اجتماعی قرار گرفت.

در این ارتباط، در بررسی های تخصصی حوزه مددکاری اجتماعی، ازدواج در سن پایین به عنوان یکی از مهمترین عوامل افزایش طلاق تعیین شده است.

موسوی چلک تاکید کرد: در جامعه کنونی، نقش زنان به نسبت 50 سال پیش بسیار تغییر کرده است و این نقش را نمی توان فقط به برآورده کردن نیازهای جنسی همسران کاهش داد.

بنابر این، لازم است قانونگذاران برای رسیدگی به این چالش اجتماعی چندوجهی، استثناها را کنار بگذارند و با توجه به واقعیت های جامعه کنونی تصمیم گیری کنند.

در پیوند با موضوع ازدواج کودکان در ایران، «مجید ابهری» رفتارشناس و آسیب شناس اجتماعی نیز در گفت و گوی روز شنبه یازدهم مردادماه با پژوهشگر خبرگزاری جمهوری اسلامی، به بیان دیدگاه های خود پرداخت.

ابهری در پاسخ به پرسشی در مورد آسیب های ازدواج های زودرس گفت: از نگاه رفتارشناسی، ازدواج های زودهنگام، فقط آسیبی اجتماعی نیست، بلکه خود بستری آسیب ساز به شمار می رود.

این ازدواج ها در بسیاری موارد ناکامی های زناشویی، زایمان های نارس و طلاق را به دنبال دارد.

همچنین دیده شده که ازدواج های زودرس فرار از خانه، خودکشی و خودسوزی را به بار آورده است.

وقتی یک دختر به دلیل ازدواج نابهنگام از خانه و شهر خود فرار می کند، ممکن است به شمار زنان خودفروش اضافه شود.

همچنین گسترش بیماری های پرخطر جنسی، تجاوز، اعتیاد، متلاشی شدن خانواده ها و ... معضلاتی است که به طور غیر مستقیم با ازدواج های زودرس ارتباط می یابد.

ابهری در پاسخ به پرسشی در مورد ریشه های بروز چالش ازدواج کودکان گفت: از آنجایی که این ازدواج ها به طور معمول در مناطق مرزی، قبیله ای و عشیره ای صورت می گیرد، متاسفانه حدود 90 درصد از آن ها به عنوان ازدواج دوم یا سوم مردان بوده و در بسیاری موارد اختلاف سنی بین زن و مرد زیاد است.

برخی از این ازدواج ها برای انعقاد پیمان دوستی و خون بس انجام می شود و بعضی دیگر برای وصل روابط عشیره ای.

همچنین، این ازدواج ها که در خانواده های از هم پاشیده و بین مهاجران شایع تر است می تواند جنبه مادی پیدا کند، به این معنا که ازدواج به خاطر پول رخ می دهد و در واقع کودکان کم سن و سال به مردان مسن فروخته می شوند.

بنابر این، آسیب هایی که از این ازدواج ها ریشه می گیرد و به جامعه تزریق می شود بسیار تامل برانگیز است؛ چرا که نزدیک به 70 درصد از این ازدواج ها یا به طلاق و ناکامی منجر یا به خاطر مسائل قومی، محیطی و فرهنگی با اجبار تحمل می شود.

ابهری در پاسخ به این سوال که بالا بردن سن قانونی برای ازدواج تا چه میزان می تواند در رفع این چالش اثرگذار باشد گفت: ما نمی توانیم فقط در برابر این چالش، الزامات قانونی برقرار کنیم.

بسیاری از ازدواج های زودهنگام از مجاری قانونی صورت نمی گیرد. به این شکل که فقط صیغه عقد از سوی یک ریش سفید یا شخصیت محلی بین زوج ها خوانده می شود و پس از سال ها ممکن است به ثبت قانونی برسد.

با توجه به آنچه گفته شد، تصویب قوانین تشدید مجازات والدین و خانواده هایی که دختران خود را در سن پایین به ازدواج در می آورند در کنار اطلاع رسانی، آگاه سازی عمومی و فرهنگ سازی باید به صورت میان مدت و دراز مدت مورد توجه مسوولان قرار گیرد.

**فرجام سخن

در پیوند با مساله ازدواج خردسالان و نوجوانان، بسیاری از کارشناسان نتیجه مستقیم این پدیده را تحمیل آسیب های روانی و جسمی جبران ناپذیر بر این کودکان می دانند.

افزون بر اینکه ازدواج زودهنگام می تواند محرومیت هایی چون برکنار ماندن از تحصیل و آموزش را برای دختران و حتی پسران نوجوان به دنبال داشته باشد.

این در حالی است که در جامعه امروزی، آموزش در حوزه های مختلف بایسته ای غیر قابل انکار برای اعضای آن به شمار می رود.

به باور شماری از ناظران، خشونت ورزی و پایمال شدن بسیاری از حقوق کودکان و زنان، کمترین هزینه های ازدواج های نابهنگام است، زیرا این پدیده حتی می تواند به قیمت جان عروسان خردسال تمام شود.

به عنوان مثال، بارداری در سن پایین به سلامت مادر و نوزاد لطمه می زند، به ویژه اگر بارداری به صورت پیاپی و بدون وقفه باشد.

در سراسر جهان، بارداری اصلی ترین دلیل مرگ ومیر زنان بین ۱۵ تا ۱۹سال است. احتمال مرگ ومیر بر اثر بارداری، در این گروه سنی، ۲۰ تا ۲۰۰ درصد بیشتر از خطر بارداری زنان گروه سنی ۲۰ تا ۲۴ساله است.

افزون بر آنچه گفته شد، از هم پاشیدگی خانواده ها و شماری از نابسامانی های اجتماعی، پیامدهایی است که از ازدواج های زودهنگام ریشه می گیرد.

گزارش خطا