شی و پوتین؛ تأثیرگذارترین اتحاد ناراضيان

هم ميهن: نظریه‌پرداز و استاد دانشگاه هاروارد*
تصمیم شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین برای دیدار از مسکو در اولین سفر خارجی‌اش بعد از انتخاب مجدد، برای کسانی که به‌دقت نگاه می‌کرده‌اند، غافلگیرکننده نیست. حقایق محکم را نمی‌شود انکار کرد: در همه ابعاد - شخصی، اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک - اتحاد اعلام‌نشده‌ای که شی با پوتین، رئیس‌جمهور روسیه ساخته است، بسیار تأثیرگذارتر از بیشتر اتحادهای رسمی امروز ایالات متحده شده است.

برای بسیاری ناظران هنوز باور این اتحاد سخت است. چنان‌که جیمز متیس، وزیر دفاع سابق ایالات‌متحده در سال ۲۰۱۸ گفت، مسکو و پکن یک «عدم‌ همگرایی طبیعی منافع» دارند. جغرافیا، تاریخ، فرهنگ و اقتصاد، همه عواملی که دانشجویان روابط بین‌الملل رویشان تمرکز می‌کنند، به هر دو کشور دلایل بسیاری می‌دهند که دشمن باشند. اما درحالی‌که تاریخ دست را می‌دهد، انسان‌ها هستند که با ورق‌ها بازی می‌کنند و شی فراتر از انتظارات رفته تا استادانه رابطه‌ای با پوتین بسازد که عمیقا برای هر دویشان مهم است. پوتین اولین رهبری بود که شی بعد از رئیس‌جمهور شدن در سال ۲۰۱۲ به دیدار او رفت. از آن زمان این دو ۴۰ دیدار نفر به نفر داشته‌اند و این دو برابر تعداد دفعات دیدار هر کدام‌شان با هر رهبر جهانی دیگری بوده است. پوتین شی را «بهترین دوست در قلبش» می‌خواند که چنان که پوتین در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد، تنها رهبر جهانی است که او تولدش را با او جشن گرفته است. وقتی شی در سال ۲۰۱۸ مدال دوستی چین را به پوتین اعطا کرد، رئیس‌جمهور روسیه را «بهترین و صمیمی‌ترین» دوستش خواند. در سال‌های اخیر، روابط اقتصادی چینی‌روسی رشد کرده‌اند. حتی قبل از حمله روسیه به اوکراین، چین جای ایالات متحده و آلمان را گرفته است تا اولین شریک تجاری روسیه و خریدار اصلی نفت و گاز روسیه باشد. در سال گذشته، چین یک خط حیاتی اقتصادی به روسیه داده است، هر چه غرب نمی‌خرد، خریده است و به روسیه کمک کرده است دسترسی‌اش را در میان تحریم‌های گسترده غربی به بازارهای مالی حفظ کند. در ماه گذشته، یوان برای اولین بار جای دلار را به‌عنوان دست‌به‌دست‌شده‌ترین واحد پول در بازار تبادل ارز مسکو گرفت و حدود ۴۰درصد از تمامی تبادلات را به خود اختصاص داد. در واقع، در همه عرصه‌هایی که چین می‌توانست بدون اینکه متحمل هزینه‌های عمده برای خودش شود از روسیه حمایت کند چنین کرده است.

به‌علاوه، درحالی‌که بسیاری از آمریکایی‌ها همکاری‌های نظامی چینی‌روسی را بی‌اهمیت می‌دانند، آن‌طور که یک مشاور امنیت ملی سابق روسیه به من گفته است، چین و روسیه «معادل کارکردی یک اتحاد نظامی» را دارند. دو کشور، اطلاعات و ارزیابی تهدیدشان را با هم در میان می‌گذارند و در تحقیق و توسعه موتور موشک‌ها نیز همکاری می‌کنند. همکاری دیپلماتیک‌شان نیز افزایش یافته است، در شرایطی که شی و پوتین به شکلی فزاینده قانع شده‌اند که واشنگتن به دنبال تضعیف رژیم‌هایشان است، دو کشور تقریبا همیشه در شورای امنیت سازمان ملل با هم رأی می‌دهند و روایت‌های سیاسی یکدیگر را تقویت می‌کنند.

هیچ‌کدام از دو رهبر بلندپروازی‌هایشان را برای پایان‌دادن به هژمونی ایالات متحده و ایجاد آنچه شی «الگوی تازه روابط کشورهای بزرگ» خوانده است، مخفی نمی‌کنند. موفقیت‌شان در شکل‌دادن به صف‌بندی‌های تازه کشورها، شامل بلوک به اصطلاح بریکس و سازمان همکاری شانگهای با کشورهایی که شهروندان‌شان دوسوم جمعیت جهان را شکل می‌دهند، نشان می‌دهد که اظهارات‌شان تنها آرزومندانه نیست.

ایده‌ای ابتدایی در درس‌های اولیه روابط بین‌المللی می‌گوید: «دشمنِ دشمنِ من، دوستِ من است.» با مواجهه همزمان هم با چین هم با روسیه، ایالات‌متحده به ایجاد چیزی کمک کرده است که زبیگنیف برژیسنکی، مشاور سابق امنیت ملی ایالات متحده «اتحاد ناراضیان» خواند. این موضوع به شی اجازه داده است که «دیپلماسی سه‌جانبه» موفق واشنگتن را به عقب برگرداند، یعنی سیاستی که در دهه ۱۹۷۰ فاصله بین چین و دشمن اصلی ایالات متحده، شوروی را بیشتر کرد، به شکلی که سهمی مهم در پیروزی ایالات‌متحده در جنگ سرد داشت. امروز، چین و روسیه، به کلام شی، از متحد نزدیک‌ترند.