یادداشت موسویان در رد مقاله علی واعظ و ولی نصر: راه حل احیای برجام است

انتخاب: «علی واعظ» و «ولی نصر» با نگارش مقاله ای مشترک در وبگاه فارن افرز آمریکا با بیان اینکه برجام غیرقابل احیا شده، پیشنهاد کردند که یک طرح توافق منطقه ای در خاورمیانه، جایگزین توافق هسته ای شود. آنها نوشتند، این کشورها [ایران و کشورهای عربی] می‌توانند برای همیشه غنی‌سازی اورانیوم بالای ۵ درصد را کنار بگذارند، برای همیشه از بازفرآوری پلوتونیوم دست بکشند و پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را تصویب نمایند. جهت برآورده‌ساختن این الزامات، ایران می‌تواند ذخایر ۲۰ و ۶۰ درصدی مواد شکاف‌پذیر موجود خود را تا زیر ۵ درصد ترکیب نماید و یا آنها را به خارج از کشورش ارسال کند.

بر اساس پیشنهاد این دو، ایالات‌متحده و متحدان اروپایی‌اش باید توافق تجارت آزاد ایران و خلیج‌فارس را از تحریم‌ها مستثنی کرده و یک مسیر قدرتمند برای رشد اقتصادی در میان تمام طرفین توافق ایجاد کنند. شورای امنیت سازمان ملل نیز می‌تواند این توافق را به عنوان جانشین برجام تأیید نموده و پیامدهایی تنبیهی را برای موارد نقض تعیین نماید.

سیدحسین موسویان در رد این پیشنهاد، در نشریه Responsible Statecraft وابسته به اندیشکده کوئیسنی نوشت: درماه می 2018 دونالد ترامپ ازبرجام خارج شد و رئیس جمهور بایدن هم تا کنون نتوانسته آن را احیاء کند.دولت بایدن هنوز به یک تصمیم سیاسی برای نهایی کردن مذاکرات برجام نرسیده است چون از یک طرف میگوید برجام روی میز نیست و از طرف دیگر میگوید دیپلماسی بهترین گزینه است. این سیاست اشتباه است.

در ادامه این مطلب آمده است: ازسپتامبر 2022 به بعد مذاکرات هسته ای دربن بست است. شائبه استفاده تسلیحات ایرانی درجنگ اکراین توسط دولت روسیه وناآرامیهای داخلی ایران بعد از مرگ مهسا امینی، تمرکز دولتهای آمریکا واروپا را نسبت به احیاء برجام تغییرداد.

درماه اوت 2022، جوزف بورل هماهنگ کننده سیاست خارجی اروپا اعلام کرد که متن احیاء برجام نهایی شده و آماده امضاء است. هرچند دولت ایران درآن مقطع آماده پذیرش متن نبود، اما تهران اخیرا برای توافق درمورد همان متن آمادگی خود را نشان داده است.

ایران و آمریکا جزئیات تبادل زندانیان سیاسی را هم نهایی کرده اند. منتهی آمریکا از امضاء آن طفره میرود چون به موجب این توافق حدود 7 میلیارد دلار از دارایی های بلوکه شده ایران آزاد میشود. علاوه برآن، درصورت احیاء برجام و طبق قطعنامه 2231، دراکتبر امسال محدودیتهای موشکی و پهبادی علیه ایران برداشته خواهد شد و دولت بایدن باید برای اخذ مصوبه کنگره برای رفع بخشی از تحریمها هم اقدام کند.

آزادی سازی پولهای ایران و رفع تحریمهای علیه ایران، میتواند به ابزاری دردست جمهوریخواهان تبدیل شود تا بایدن و دمکراتها را مورد حملات سیاسی قرار دهند. ازطرف دیگر تاخیر درتوافق هسته ای هم عواقبی دارد چون ایران به این توانمندی رسیده که ظرف دوسه هفته ازنقطه گریز هسته ای عبور کند.

این واقعیات، دولت بایدن را درشرایط سردرگمی قرار داده است. لذا ممکن است که مایل به یک توافق موقت باشند تا نه بحران ایجاد شود و نه توافق کاملی برای احیاء برجام صورت گیرد. این وضعیت با سیاست "نه توافق و نه بحران" فعلی دولت بایدن تطبیق خواهد داشت. نهایتا سه سناریومحتمل است:

سناریو اول :توافق موقت یا پلان ب: دراین سناریو احتمالا آمریکا درمقابل رفع تحریمهای حداقلی، خواسته های حداکثری همچون تعلیق غنی سازی سطح بالا و کاهش ذخائر اورانیوم غنی شده ایران را خواهد داشت. بهمین دلیل ایران قبلا توافق موقت را رد کرده است چون ابزار چانه زنی خود را ازدست خواهد داد. درسناریوی توافق موقت، واقع بینانه تر این است که درخواست بیشتر از ایران درمقابل امتیاز بیشتر به ایران باشد. برای ایران رفع تحریمهای بانکی و نفتی مهم است و برای آمریکا و اروپا کاهش ذخیره وسطح غنی سازی و اجرای پروتکل الحاقی تا از صلح آمیزبودن برنامه هسته ای ایران مطمئن باشند.

درهرصورت این سناریو جواب نخواهد داد چون اولا پایدار نخواهد بود و ثانیا آمریکا هم تحریمهای اساسی را درقالب توافق موقت برنمیدارد و لذا ایران هم زیربار نمیرود.

سناریو دوم اینکه اروپاییها بخواهند از مکانیزم ماشه برای بازگرداندن همه تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران استفاده کنند. اخیرسه کشور اروپایی با سایر 10 عضو غیردائم شورای امنیت درمورد مکانیزم ماشه جلسه داشته اند. این سناریوی پرریسک و خطرناکی است. چون دراینصورت ایران هم ممکن است از معاهده هسته ای ان پی تی خارج شود و هرگونه حمله نظامی، موجب تغییر همه محاسبات امنیتی ایران شده و برای بازدارندگی، بمب هسته ای هم بسازد. البته حمله نظامی به ایران عواقبی بسیار سهمگین تر از حملات آمریکا به افغانستان و عراق خواهد داشت. ضمن اینکه درگیری نظامی بین ایران و غرب، موجب به حاشیه رفتن جنگ اکراین خواهد شد. البته این نکته هم قابل توجه است که درشرایط فعلی روابط اروپا و ایران بطور بیسابقه ای خراب است. لذا درصورت اقدام اروپا برای استفاده از مکانیزم ماشه، درواقع آنها آخرین میخ را برتابوت روابط ایران و غرب خواهند کوبید.

اما سناریو سومی و جود دارد که بهترین گزینه است و آن اینکه آمریکا و ایران گفتگوهای مستقیم را آغاز، اقدامات اعتماد سازمتقابل را شروع و دومورد احیاء برجام و تبادل زندانیان را توافق کنند. اخیرا ایران به آژانس اجازه داده که دوربینها را دربرخی از مکانها مجددا نصب کنند. این نوع اقدامات اعتماد ساز خوبست بشرطی که آمریکا و قدرتهای جهانی هم حسن نیت متقابل و متوازن انجام دهند.

درمسیر این روند، گفتگوهای منطقه ای درمورد موضوعات منطقه ای بین هشت کشورخلیج فارس نیز آغاز شود. تصمیم ایران و عربستان برای بهبود روابط، یک فرصت طلایی را بوجود آورده که هشت کشور حاشیه خلیج فارس گفتگوها برای ایجاد سیستم همکاری و امنیت جمعی درخلیج فارس را آغاز کنند. چنین همکاریهایی موجب تامین امنیت انرژی و دریانوردی درحوزه خلیج فارس شده، روابط ایران و اعراب را بهبود می بخشد و به حل بحرانهای یمن، سوریه، لبنان و عراق کمک میکند.

خانم روزماری دیکارلو معاون دبیرکل سازمان ملل گفت: "برجام سنگ بنای عاری سازی هسته ای و نمونه ای است که نشان میدهد صلح را میتوان با دیالوگ و دیپلماسی بدست آورد".

لذا باید برجام را مسیری برای دستیابی صلح و ثبات درمنطقه دانست. پنج سال بعد از اشتباه استراتژیک ترامپ با خروج از برجام، بایدن نباید اجازه دهد که بخاطر توهمات و رویاهای "معامله بهتر"، برجام بعنوان جامعترین سند تاریخ عدم اشاعه هسته ای، نابود شود و فرصتهای جدید برای ایجاد نظام همکاری و امنیت درخلیج فارس بلوکه شود، نظامی که موجب صلح پایدار خواهد بود و میتواند مسیر عاریسازی منطقه از سلاحهای هسته ای و کشتار جمعی را تسهیل کند.