نگاهي به روابط تهران با اتحاديه اروپايي

سعيد خالوزاده

چند ماه بعد از برگزاري انتخابات رياست جمهوري و پيروزي دكتر روحاني، اتحاديه اروپايي علاقه مندي اش براي عادي سازي روابط خود با ايران را اعلام كرد. از طرفي امضاي توافقنامه ژنو در 24 نوامبر 2013 زمينه را براي بهبود روابط طرفين مهيا ساخت. ديدارهاي دكتر روحاني در حاشيه مجمع عمومي سازمان با سران بسياري از كشورهاي اروپايي زمينه ساز شرايط جديدي بود كه مورد علاقه مندي طرفين براي بهبود روابط بود. متعاقبا شاهد ورود هيات هاي مختلف اروپايي (پارلماني، اقتصادي – تجاري، سياسي) به ايران بوديم كه روند آن همچنان ادامه دارد. به نظر مي رسد اتحاديه اروپايي و كشورهاي عضو آن به دنبال بهبود و ارتقاي سطح مناسبات خود با جمهوري اسلامي ايران هستند كه خود بيانگر بهبود مناسبات طرفين طي يك سال اخير است: امري كه در چند سال گذشته متصور نبود.

پرونده هسته يي همچنان مهم ترين موضوع در سياست خارجي ايران است. دولت روحاني تلاش گسترده و همه جانبه يي براي به نتيجه رسيدن اين پرونده به عمل آورده است و از طريق نشست ها و گفت وگوهاي متعدد و چند لايه با گروه 1+5 يا در سطح دوجانبه با شش كشور فوق، تلاش شبانه روزي براي امضا توافق تا سوم آذر ماه آينده دارد.

دكتر ظريف رييس ديپلماسي كشور قرار است بنابه دعوت خانم اشتون به زودي عازم بروكسل و چند پايتخت اروپايي شده و با مقامات عاليرتبه اتحاديه اروپايي ديدار و گفت وگو كند. قبلاخانم كاترين اشتون، رييس ديپلماسي اروپايي در سفر رسمي دو روزه (19-18 اسفند 1392) عازم ايران شد و با رييس جمهور و ديگر مقامات عاليرتبه كشور ديدار و گفت وگو كرد. سفر آينده دكتر ظريف به بروكسل كه علاوه بر تداوم رايزني ها در بحث هسته يي مي تواند موضوعات همكاري هاي دوجانبه با اتحاديه اروپايي 28 كشوري را به پيش ببرد ادامه روند پويايي سياست خارجي كشور در دولت تدبير و اميد است: روندي كه با پيروزي جناب آقاي دكتر روحاني در 24 خرداد ماه 1392 به دست آمد و گفتمان جديدي در سياست خارجي كشور برقرار شد.

اين رفت و آمدها نتيجه توافقنامه هسته يي ژنو در 24 نوامبر 2013 با گروه 1+5 و شش دور نشست در راستاي توافقنامه اجرايي ژنو است. رايزني ها و مبادلات ديپلماتيك گسترده با كشورهاي اروپايي به دنبال تحقق يكسري مسائل مهم و پي در پي در سياست خارجي كشور طي يك سال اخير به وجود آمده است. به نظر مي رسد سياست خارجي كشور به سمت گشايش در روابط با كشورهاي مهم دنيا از جمله با كشورهاي اروپايي است. اين در حالي است كه طي اين چند ماه ما ديگر شاهد تصويب قطعنامه و تحريم هاي جديد از طرف اتحاديه اروپايي، امريكا و شوراي امنيت نيستيم: امري كه به خودي خود بسيار مهم است.

روند بهبود روابط جمهوري اسلامي ايران با اتحاديه اروپايي به عنوان يك مجموعه و با كشورهاي اروپايي در سطح دوجانبه معلول چند عامل كليدي است: برگزاري انتخابات رياست جمهوري در ايران و پيروزي جناح معتدل و روي كار آمدن دولت دكتر روحاني كه با استقبال بسيار زياد از سوي كشورهاي مختلف جهان از جمله اتحاديه اروپايي مواجه شد و همزمان ادبيات گفتماني اتحاديه و كشورهاي عضو آن در برابر ايران تغيير يافت. دوم امضاي توافقنامه 24 نوامبر ژنو 2013 و رسيدن به يك راه حل جامع در بحث هسته يي فضا را بيشتر از هر زماني براي اتحاديه اروپايي فراهم كرد. سوم خواست خود اتحاديه و كشورهاي عضو آن براي بهبود روابط را بايد در نظر داشت. در واقع، اتحاديه همواره طي سال هاي قبل اظهار داشته بود كه مايل به عادي سازي روابط و گسترش مناسبات خود با ايران است ولي پرونده هسته يي اتحاديه را نگران مي كند و بايد از طريق مذاكره و گفت وگو حل و فصل شود و اين مانع روابط برداشته شود. چهارم خواست و علاقه مندي جمهوري اسلامي ايران براي عادي سازي و بهبود روابط با اتحاديه اروپايي و كشورهاي عضو آن است كه به هر حال عاملي بسيار مهم و مورد توجه اتحاديه است. پنجم به عامل امريكا بازمي گردد. ايالات متحده همواره يك فاكتور كليدي در روابط اتحاديه اروپايي، متحد اصلي خود در سطح جهان، با جمهوري اسلامي ايران بوده است.

خاطرنشان مي شود روابط ايران و اتحاديه اروپايي داراي چالش هاي متعددي نيز هست و بهبود اين روابط ساده نبوده و اگر اتفاق غيرمترقبه منفي رخ ندهد در بستر زمان و با طمانينه اتفاق خواهد افتاد. اين روابط همچنين از مخالفين بسيار زيادي برخوردار است و بسياري از كشورهاي منطقه، اسراييل و لابي يهود در كشورهاي مختلف غربي از مخالفين سرسخت آن هستند و در مسير بهبود روابط كارشكني مي كنند. ديوار بي اعتمادي همچنان در مناسبات ايران و غرب برقرار است اگرچه در پايه هاي آن شكاف هايي ايجاد شده است. در اينجا بحث من مربوط به زمينه هاي اختلاف و چالش هاي موجود در روابط نيست بلكه به جنبه هاي مثبت و تاثيرگذار در روابط اشاره مي شود.

تحولات منطقه يي قطعا يكي از موضوعات مهم و شايسته رايزني و گفت وگو بين ايران و اتحاديه اروپايي است. با توجه به تحولاتي كه طي ماه هاي اخير در منطقه خاورميانه رخ داده و به خصوص تحولات عراق و قدرت گرفتن گروه تروريستي داعش، به نظر مي رسد شرايط جديدي براي همكاري هاي طرفين به وجود آمده است. وزراي خارجه اتحاديه اروپايي (24/5/1393) خواستار تشكيل يك گروه حمايتي از كشورهاي ذي نفوذ از جمله ايران براي كمك به دولت عراق و مقابله با گروه داعش شدند كه تحولي در مناسبات ايران با اين اتحاديه مي تواند باشد. دو روز بعد ديويد كامرون، نخست وزير انگليس نيز خواستار همكاري ايران و عربستان عليه دولت اسلامي داعش شد. لوران فابيوس، وزير خارجه فرانسه نيز خواستار همكاري نظامي ايران با كشورهاي غربي عليه داعش شد. اينها موارد جديدي است كه قبلاسابقه نداشته و مي تواند زمينه هاي همكاري طرفين بر اساس احترام و منافع مشترك را رقم بزند.

استاد دانشگاه و پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا*

□ روزنامه اعتماد

گزارش خطا