کد خبر: ۱۶۵۸۹۵

تاریخ انتشار: ۰۱ شهريور ۱۴۰۲ - ۱۴:۱۴

اجتماعی » اجتماعی

اقلیما: مهاجرت فعلی دلبخواهی نیست

اقلیما: مهاجرت فعلی دلبخواهی نیست/ افراد به دلیل خلاء امنیت شغلی دست به مهاجرت می‌زنند/ محمدی:الگوی مهاجرت به خارج تغییر پیدا کرده است/ ناشنوایی نظام سیاسی نسبت به خواسته های مردم از عوامل مهم مهاجرت است.

گفته می شود الگوی مهاجرت ایرانیان تغییر کرده و در حال حاضر پدیده مهاجرت از کشور به مرز بحران رسیده است‌. پدیده اقلیما: مهاجرت فعلی دلبخواهی نیست

ای که علل و عوامل زیادی در ایجاد و تقویت آن اثر گذار بوده است. اما امروزه علاوه بر وجود نگرانی ها از شتاب فزاینده مهاجرت، تغییر سن مهاجران هم به چالشی جدید در کشور تبدیل شده است. دفتر ایرانیان خارج از کشور شفقنا، در نشستی با حضور مصطفی اقلیما رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی و استاد دانشگاه و رحیم محمدی جامعه شناس و استاد دانشگاه به بررسی دلایل شتاب مهاجرت و زمینه های موثر در این باره پرداخت.

مشروح این نشست که در «اتاق گفت وگوی شفقنا» به انجام رسید در پی می آید:

اقلیما: در حال حاضر تمام مسئولان و مقامات و اساتید و فعالان باید پاسخگوی این پدیده به این شدت باشند. باید پاسخگوی استان های محروم و بیکاری افراد در این شهرها باشیم. پس در این شرایط، مجبور به مهاجرت هستیم و مهاجرت فعلی دلبخواهی نیست و این بدترین نوع مهاجرت است. در حال حاضر بسیاری از خانواده به خاطر نبودن چشم انداز روشن در آینده فرزندان خود، از همان کودکی و در سن دانش آموزی دست ب مهاجرت او می زنند. پس باید برای مهاجرت فکری شود باید فکری برای زیرساخت ها شود. هیچ احدی و دستگاهی در این مملکت برای پدیده مهاجرت اقدامی نمی کند.

با توجه به انتشار آمارها درباره مهاجرت آیا ما شاهد سطح جدیدی از مهاجرت هستیم؟

اقلیما: ریشه مهاجرت در کشور ما شاید به قبل از انقلاب اسلامی برگردد و در تمام کشورها این مساله وجود دارد. اما مهاجرت با برنامه با مهاجرت بی برنامه بسیار متفاوت است. مهاجرتی که در کشور ما باعث آسیب شده، مهاجرت از نوع بی برنامگی بوده است. مهاجرت معلولی از علت هاست و نمی توان یک دلیل برای آن ذکر کرد. از طرفی دیگر باید متوجه تفاوت های بین مهاجرت از روستا به شهر و از پایین شهر به بالا شهر و از داخل به خارج از کشور هم بود. متاسفانه در تمام این سال ها و برای انواع مهاجرت ها، ما فاقد یک برنامه مشخص بودیم. ما فقط یکبار قبل از انقلاب برای مساله مهاجرت برنامه داشتیم آن هم زمانی که زمین ها را تفکیک کردند و از مالک به رعیت دادند.

وقتی درباره مهاجرت از داخل به خارج از کشور صحبت می شود، نباید فکر کنیم مربوط به دوره کنونی است. در سال های قبل هم ما با این پدیده روبرو بودیم، اما آن زمان هر فردی که به خارج می رفت، اغلب به کشور بازمی گشت. چرا که امید به آینده اش زیاد بود. اما در سال های اخیر با شتاب فزاینده مهاجرت و ماندن در کشور مقصد روبرو بوده ایم که دلیل آن نداشتن امید به آینده، نبود امنیت اجتماعی و امنیت شغلی است. مادامی که این عوامل با چالش روبرو باشند و تورم و بیکاری در حال افزایش باشد، باعث مهاجرت افراد می شود و این رویه در تمام کشورها هست.

می توانم بگویم بیشترین آمار مهاجرت ما به بعد از انقلاب بر می گردد. در این مدت، اغلب خانواده‌ها، دانش آموزان، نخبگان به خاطر نبود امنیت لازم، تمایل زیادی به مهاجرت داشتند.

طبق برآوردها و آمارهایی که منتشر مي‌شود، کشور هزینه های زیادی را صرف تعلیم و آموزش فرزندان ما می کند، اما به دلیل عواملی که ذکر کردم ما در حال بردن سرمایه و هزینه خود به کشوری دیگر هستیم. بیشترین افرادی که از کشور خارج می شوند به دلیل مسائل شغلی است و به ندرت برای مسائل سیاسی از کشور خارج می شوند. حتی وقتی افراد پولدار از کشور خارج می شوند به دلیل بهتر شدن اوضاع اقتصادی خود، سختی مهاجرت را قبول می کند و می روند. از طرفی دیگر بسیاری از کشورها به راحتی نخبگان و تحصیل کرده های ما را جذب می کنند.

محمدی: مساله اصلی ما مهاجرت افرادی است که به کشورهای دیگر می روند و دیگر برنمی گردند. در زمان های قدیم انگیزه و دلیل اصلی بیشتر مهاجرت ها، تجاری و تحصیلی بود. در زمان فتحعلی شاه قاجار یعنی تقریبا در ۲۰۰ سال پیش و با وزیری قائم مقام فراهانی، تصمیم گرفتند تعدادی از جوانان مستعد ایرانی را به اروپا برای کسب علوم جدیده بفرستند. در واقع به این فراست رسیده بودند که علوم قدیمه توانایی حل بسیاری از مسائل و کارها را ندارند و علم جدیدی در جهان پیدا شده که ایرانیان از آن بی خبرند. بعدها این مهاجرت های تحصیلی و تجاری و تکنیکی ادامه پیدا کرد و کم پیش می آمد که افراد برنگردند و اغلب برمی گشتند.

تقریبا پس از جنگ تحمیلی یک مرحله از مهاجرت را داشتیم و مرحله دیگر با آغاز دهه ۸۰ بود. الگوی مهاجرت به خارج تغییر پیدا کرده است. مثلا مهاجرت به خارج از کشور از شهرهای کوچک صورت نمی گرفت و بیشتر از تهران و دیگر کلانشهرها بود، اما در حال حاضر محروم ترین شهرهای ما در گستره کشور، در حال مهاجرت به خارج از کشور هستند. این یعنی الگوی جغرافیایی تغییر کرده است.

همچنین‌ما شاهد مهاجرت خانوادگی و دسته جمعی هستیم. در اینجا نوع مهاجرت هم عوض شده است. همچنین مهاجرت، یک گسترده طبقاتی پیدا کرده است. به این معنا که در گذشته طبقات مرفه، مهاجرت می کردند، اما الان طبقات ضعیف ما هم در حال مهاجرت هستند و خروج از ایران بسیار افزایش پیدا کرده است. همچنین مهاجرت های غیر قانونی و قاچاق که به اروپا صورت می گیرد، اغلب مهاجران آنها ایرانی هستند.

مورد دیگری که در پدیده مهاجرت وجود دارد، مساله شغلی و مهارتی است. طبیعی است که افراد بیکار، از کشور مهاجرت کنند. اما پزشکان ما چرا مهاجرت می کنند؟ نویسندگان و هنرمندان و تکنسین و بازاری و دانشگاهیان ما چرا مهاجرت می کنند؟ این افراد، شغل و درآمد و موقعیت اجتماعی خود را دارند، اما دست به مهاجرت می زنند. گستره مهاجرت، گستره بسیار وسیع تر از جغرافیا و اجتماع و فرهنگ و سیاست شده است.

حتی برخی روحانیون ما در حال مهاجرت هستند. در اخبار خواندم که آنها هم قصد رفتن به عتبات را دارند. حتی یک طبقه سنتی و روحانی که با یک نظام روحانیت می تواند بماند، اما آنها هم دست به مهاجرت زده اند.

مساله دیگر افزایش مهاجرت زنان و دختران مجرد است. گستره جنسیتی هم تغییر پیدا کرده است. حتی در حال حاضر گستره سنی مهاجرین به خارج از کشور هم تغییر پیدا کرده است. به همین میزان و نرخ مهاجرت ما افزایش پیدا کرده است. برخی جامعه شناسان چون دکتر قانعی راد، مساله مهاجرت را گریز اجتماعی نامید.

در واقع مهاجرت گاهی در مقایسه ویژگی های مادی و اقتصادی این محیط با محیط دیگر است. مثل تفاوت و مقایسه زندگی روستا و شهر. ولی وقتی طبقات دارا و باسواد و هنرمند در حال مهاجرت هستند، گویا در این جامعه در عرصه اقتصاد، فرهنگ، سیاست و اجتماع و اندیشه و فکر اتفاقاتی افتاده است و همه اینها باعث راندن شهروندان از کشور می شود.

مهاجرت به این شکل و صورت به ما می گوید، لایه های پنهان ویژگی های اجتماعی ما را آشکار می سازد. یعنی صرفا یک مهاجرت ساده نیست. وقتی گستره و نرخ و انواع مهاجرت های امروز کشور را مطالعه می کنید، پی می برید در لایه های پنهان جامعه چه می گذرد که باعث این مقدار از نارضایتی و به دنبال آن مهاجرت می شود.

حال کسانیکه مهاجرت کردند یک طرف، ما با آمارهایی روبرو هستیم که اقدام به مهاجرت کردند، اما ناموفق بودند یا رویای مهاجرت را در سر می پرورانند، اگر این آمار را هم احتساب کنیم و اگر آمار میل به مهاجرت را هم ذکر کنیم، متوجه عمق مساله مهاجرت و میزان و شدت آن در کشور خواهیم بود. وقتی پدیده مهاجرت را بررسی می کنیم باید همه جوانب آن را دید و در نظر گرفت، نه اینکه فقط خارج شده ها از کشور را در نظر گرفت. ما میلیون ها آدم را نمی بینیم که قصد مهاجرت دارند، اما نمی توانند از کشور خارج شوند.

آیا می توان گفت پدیده مهاجرت در حال حاضر به عنوان یک آسیب اجتماعی در سطح کشور وجود دارد؟

اقلیما: اتفاقا الان پدیده مهاجرت را به عنوان یک آسیب اجتماعی می بینند، چون شاهد خروج متخصصان و نخبگان کشور هستند‌. مثالی که آقای دکتر آوردند بسیار دقیق و درست است که چرا یک‌پزشک از کشور خارج می شود؟ چون امنیت و راحتی ندارند به آینده اطمینان ندارد. همه ما از حاکمان خود انتظار ایجاد و تامین آرامش و رفاه و آزادی را داریم. وقتی شاهد برخی گسست ها در نظام های کوچک هستیم، انتظار چنین مهاجرتی را هم باید داشته باشیم. برخی شهروندان از اینکه در کشور مقصد قوانین اجرا می شود، خیالشان راحت است و دست به مهاجرت می زنند. من همیشه گفته ام کشور ما بهترین قوانین را دارد، اما آن را اجرا نمی کنیم، یا به صورت بسیار تبعیض گونه اجرا می کنیم. احساس ناامنی از چشم‌اندازها می تواند تمایل زیادی را برای مهاجرت در افراد ایجاد کند.

می خواهم در اینجا مثالی از خود نقل کنم با اینکه استاد دانشگاه هستم و در تمام این سال ها بیمه بودم اما یکبار که کارم به بیمارستان کشیده شد، بیمه حاضر به پرداخت هزینه های کامل و قانونی من نشد. پس در اینجا همین‌ناامنی فکری، محرک بسیار تعیین کننده ای است. به همین خاطر بسیاری از مهاجران به کشوری می روند که امنیت فکری شان‌تامین شود. متأسفانه مجری های خوبی برای قوانین موجود در کشور نداریم.

از طرفی دیگر ما نباید فکر کنیم مهاجرت و مهاجرین در کشور مقصد، حال خوبی دارند. خود من تا چند روز اولی که به فرانسه رفته بودم بسیار غمگین بودم و به خاطر تحصیل و کارم توانستم چند سالی در آنجا بمانم. اما عشق به وطن باعث شد تا به کشور برگردم.

در مجموع عامل مهمی که می تواند افراد را در کشور محکم نگه دارد، شغل است. به دنبال آن اگر امنیت شغلی هم داشته باشیم، بعید است که افراد تا این حد دست به مهاجرت بزنند. طبق توضیح آقای محمدی الان با افزایش مهاجرت زنان روبروایم‌، چون که بیشترین فشار بر روی خانم هاست. پس یکی از دلایل و عوامل مهم برای ترک وطن، وجود فشارها و اجرای قوانین تبعیض آمیز است.

از طرفی دیگر شاهد سیاست های غلط دولت ها در زمینه تسهیلگری برای تشکیل خانواده هستیم. مثلا وام هایی را برای ازدواج در نظر می گیرند، در حالیکه اگر دولت ها شغل افراد را تامین کنند، خود افراد می توانند تشکیل خانواده دهند.

واقعا اساتید دانشگاه با حقوق فعلی و مالیات‌های موجود می توانند به فکر خانه دار شدن باشند؟ پس وقتی همه جنبه ها را می سنجیم، شاهد تناقض های زیادی در گذران زندگی می شویم. شک نکنید ایرانی های خارج از کشور، ایران را دوست دارند و به آن عِرق دارند، اما همین افراد می خواهند در کشوری باشند که از تخصص آنها به درست استفاده شود.

طبق آماری که خواندم بهترین مهاجران در کشورهای دیگر، ایرانی ها هستند چرا که حقوق شهروندی را رعایت می کنند، مالیات را سر موعد پرداخت می کنند، زندان نرفته اند و همگی تحصیل کرده اند. متأسفانه با توجه به سطوح جدید مهاجرت و شتاب آن، برای کسی مهم نیست که چه تعداد سرمایه در حال خروج از کشور است. مدام در حال پاک کردن صورت مساله به ویژه در حوزه آسیب های اجتماعی هستیم.

در حال حاضر تمام مسئولان و مقامات و اساتید و فعالان باید پاسخگوی این پدیده به این شدت باشند. باید پاسخگوی استان های محروم و بیکاری افراد در این شهرها باشیم. پس در این شرایط، مجبور به مهاجرت هستیم و مهاجرت فعلی دلبخواهی نیست و این بدترین نوع مهاجرت است. در حال حاضر بسیاری از خانواده به خاطر نبودن چشم انداز روشن در آینده فرزندان خود، از همان کودکی و در سن دانش آموزی دست به مهاجرت او می زنند. پس باید برای مهاجرت فکری شود باید فکری برای زیرساخت ها شود. هیچ احدی و دستگاهی در این مملکت برای پدیده مهاجرت اقدامی نمی کند.

پس تا زمانیکه علل و عوامل مهاجرت را نشناسیم و برای امنیت در حوزه های مختلف فکری نکنیم و از همه مهم تر اعتماد مردم را به آنها برنگردانیم، نمی توان باعث کاهش مهاجرت شد. در حال حاضر پدیده مهاجرت، مساله ساز شده است.

با توجه به سختی های روند مهاجرت و از طرفی تمایل زیاد افراد به زندگی بهتر حتی در کشوری دور از وطن خود، آیا کم شدن احساسات ناسیونالیستی می تواند بر پدیده مهاجرت اثر گذار باشد؟

محمدی: گویا در کل جامعه ما ویژگی هایی برای راندن شهروندان به وجود آمده است. مثلا ببینید برخی به دلایل سیاسی مهاجرت می کنند. مگر در سیاست ما چه اتفاقی می افتد که افرادی که شغل و کار دارند و حتی احساس اطمینان نسبت به آینده دارند، اما باز هم دست به مهاجرت می زنند؟. یا هنرمندان، نویسندگان، شاعران….یا برخی از افرادی که در دولت های پیشین پست سیاسی داشتند از کشور خارج شدند…یا در حوزه اقتصادی ما چه مشکلاتی وجود دارد؟ در اینجا باید ساختار سیاسی و نوع حکومت، شیوه حکمرانی، شیوه مشارکت مردم در حکمرانی، انتخابات را بررسی کنیم و به دنبال این مساله باشیم که آیا قوای سه گانه، تا چه اندازه اکثریت مردم را به صورت واقعی نمایندگی می کنند؟ اگر این قوا واقعا آرزوهای سیاسی، افکار سیاسی و مطالبات سیاسی ملت و آینده سیاسی را نمایندگی کنند، مهاجرت سیاسی رخ نمی دهد. پس معلوم است که نوع حکمرانی جامعه ما، نوع قانونگذاری در جامعه، شیوه قضاوت در دادگاه های ما-سیستم قضایی ما شهروند گریز است، در تمام این حوزهای اتفاقاتی رخ داده که امنیت ذهنی و روانی شهروندان نخبه و مطلع را ویران می کند. بعد این افراد دست به کنشگری اجتماعی می زنند و شروع به اعتراض می کنند، بعد این اعتراضات سرکوب می شود. با اینکه در حال حاضر در بسیاری از کشورهای سطح پایین اعتراضات معنا و مفهوم دارد، اما در کشور ما خواسته ها و مطالبات و نظرات شنیده نمی شود و اگر کسی آنها را بیان و ابلاغ کند، سرکوب می شود و با مجازات هایی روبرو می شود. ساختار سیاسی باید درباره خودش فکر کند.

اما شاید در اینجا این سوال پیش آید با وجود هشدار چندین باره و چندین ساله ای که رسانه ها و نخبگان و اساتید در این باره، این ساختار چرا تغییر نمی کند؟ این مساله نشان می دهد شیوه حکمرانی در ایران نوعی از حکمرانی است که بسیاری از ملت و مردم، طبقات اجتماعی و شهرها را نمایندگی نمی کند، در بسیاری از کشورها بیشتر خواسته های مردم‌نمایندگی می شود و بخش دیگر که نمایندگی نمی شود، فرصت بیان اعتراض دارند و احزاب و نهادهای مدنی دارند که صدایشان شنیده می شود.

در اخبار خواندیم که رصدخانه مهاجرت که آمارهایی درباره انواع مهاجرت و شیوه های مهاجرت و میل به مهاجرت را گزارش می داد، با موانعی روبرو شده است. در حالیکه این رصدخانه کارش انتشار چنین گزارش هایی بود، چرا باید تعطیل شود؟ چرا صدای نهادهای مدنی که باید نماینده صدای مردم باشند، شنیده نمی شوند؟

یا در حال حاضر شاهد محدودیت های جدی در کار رسانه ها هستیم و فضای مجازی تحت کنترل است. ما دانشگاهیان واقعا در این مدت به حدی با اختلال در فضای مجازی و اینترنت مواجه شدیم، که همگی باعث رنج و زجر ما شده است. پس باید زیرساخت های اجتماعی، گفتمان اجتماعی، ایدئولوژی حاکم بر جامعه را بررسی کنیم.

گویا اولویت های حکمرانی سیاسی در ایران این است که حرف مردم را نشنود. گویا خودش یک عقل کل و عقل مفصلی است-عقل متصل خود را متصل به جامعه می داند- که فکر می کند مصالح و مفاسد جامعه را بهتر از روشنفکران، دانشگاهیان و متفکران مردم عادی می فهمد، پس با خود می گوید اگر هر اتفاقی برای مردم بیافتد، اشکالی ندارد و من همچنان رویکرد خود را حفظ می کنم‌‌. اولویت های نظام سیاسی و حکمرانی با اولویت های جامعه و مردم انطباق ندارد. پس در این فشار طبیعی است که با گریز از جامعه و پناهنده شدن در کشورهای دیگر، مواجه شويم.

در حوزه فرهنگ، ادبیات، هنر هم آسیب های زیادی دیده ایم و زمانیکه ادبیان، شاعران و نویسندگان و هنرمندان، اساتید دانشگاه دست به مهاجرت می‌زنند پس متولی و سخنگوی فرهنگ در این جامعه چه کسی باید باشد؟ وقتی حتی خبرنگاران و تاریخ نویسان از کشور خارج می شوند، پس چه کسی تاریخ و فرهنگ ما را روایت کند؟

به نظرم در حال حاضر پدیده مهاجرت یک آسیب اجتماعی نیست بلکه بالاتر از آسیب است و بحران اجتماعی است. چرا که وقتی کارگزاران اجتماعی و فرهنگی یک کشور از اقامت در یک کشور راضی نیستند، با یک بحران فرهنگی، بحران سیاسی و اجتماعی مواجه هستیم. اگر یک نگاه پاتولوژیک به جامعه داشته باشیم، مشکلات اجتماعی از دیدگاه جامعه شناسی در ۴ طبقه است، طبقه که آسیب اجتماعی است، بعد از آن، تهدیدات اجتماعی و بعد از آن‌مسائل اجتماعی و قوی تر از اینها ما با بحران اجتماعی روبرو هستیم. اگر مهاجرت در سطح آسیب بود، من می توانستم امیدوار باشم اما متاسفانه به مرز مساله و بحران رسیده است.

الان دولت می گوید اگر چندین فرزند داشته باشید، مشمول پاداش هایی می شود، خب فردا همین فرزندان مهاجرت می کنند. دولت باید از همین فرزندانی که در کشور هستند، مراقبت کنند که همین ها در کشور بمانند. زمانیکه فرزند ما از یک سنی به این درک می رسد که باید کشور را رها کند پس به مساله سياست گذاری کشور برمی گردد که با خروج هر فرد با یک ویرانی روبرو می شود و ما با یک خروج سرمایه مادی و معنوی روبرو می شویم. پدیده مهاجرت یک چرخه و گردش است. وقتی که در جامعه ای شهروندان مجبور به مهاجرت می شوند، خود آن‌پیامدهای زیادی دارد و همین‌پیامدها، ساختارهای اجتماعی و سیاسی را ویران می کند و اکثر نخبگان ما نمی توانند جذب چنین ساختارهایی شوند.

اگر یک بررسی و رصدی درباره توانایی و شایستگی و هوش و خلاقیت و توانایی حل مساله مدیران کشور داشته باشیم آیا اینان نمایندگان مردم ما هستند؟ وقتیکه از یک جامعه ای نخبگان و توانمندان و زنان و مردان دست به مهاجرت می زنند، در جایی که باقی می گذارند. تبدیل به خاکستر می شود. من واقعا نگران کشور هستم.

مهم ترین تبعات پدیده مهاجرت برای یک کشور و نظام را چه می دانید؟

اقلیما: وقتی نخبگان و متخصصان دست به مهاجرت می زنند دیگری کشوری باقی نمی ماند. اگر نگاهی به ساختار نظام آموزشی بیندازیم، بهتر و شفاف تر متوجه دلایل مهاجرت دانش آموزان می شویم. ما باید در دروس و ساختار آموزشی خود حتما بازنگری داشته باشیم. نباید از جوان امروز و دانش آموز ایراد گرفت، مشکل و مساله به ساختارها و تخصص گرایی در کشور برمی گردد که متخصص و مدیر مناسب را در جای خود قرار ندادیم. مساله ای که رهبری بارها تاکید کرده و به روسای جمهور هم‌گفته اینکه شما شایسته سالاری کنید و پاسخگوی مردم باشید. واقعا کدام یک از مسئولان و وزرای ما شایسته و پاسخگو بوده اند؟ اگر بحث شایسته سالاری در کشور ما درست شکل می گرفت قطعا هر کس در جای خود در حال فعالیت بود.

اگر به دنبال مهم ترین تبعات و آسیب های مهاجرت باشیم، باید بگویم مهم ترین تبعات آن این است که دیگر متخصص نداریم. در دانشگاه و گروهی که من هستم، کسی که مدیر گروه می شود ضوابط خاص خود را دارد. اما دقیقا کسی مسئولیت این پست را گرفته که هیچ تخصص و تحصیلی متناسب با مدیر گروهی ندارد. یا در بسیاری از سازمان ها ما واقعا با فاقد افراد متخصص و نخبه و مدیر مواجه ایم. پس وقتی کشور، مدیرهای کاربلد برای اداره جامعه نداشته باشد، چشم انداز آن معلوم می شود. تاکید من در بحث تبعات مهاجرت بر روی خلا نیروهای متخصص در کشور است.

از طرفی دیگر وقتی نظام ما در بحث های شایسته سالاری حساسیت لازم را به خرج ندهد و افراد غیر متخصص را انتصاب کند، طبیعی است که افراد کاربلد و متخصص خود را کنار می کشند و از کشور خارج می شوند.

باور کنید بسیاری از افراد آسیب دیده معلول سیاست ها و شرایط حاکم بر جامعه هستند. مثلا فردی که به عنوان دزد معرفی و شناسایی می شود، بعد از زندان و روند های آن، دارای یک سوسابقه می شود و همین مساله باعث بیکاری او و اخلال جدی در پیدا کردن شغل برایش می شود. به خاطر همین معتقدم کسی که یکبار دزد می شود را با سیاست هایمان برای همیشه دزد می کنیم.در اینجا باز هم بر شناسایی دلایل مهاجرت و جدی گرفتن آنها تاکید می کنم. زیر ساخت ها و برنامه های غلط می تواند آینده کشور را به راحتی به تباهی بکشاند. ما نام کشور خود را نظام و حکومت اسلامی می گذاریم در حالیکه اسلام گونه رفتار نمی کنیم. تمام حرف اسلام از محبت و الفت و دوستی است ما در کدام حوزه ها با شهروندان با محبت رفتار می کنیم؟ از طرفی دیگر وقتی صحبت از بحران اجتماعی می شود سال ها نیاز به اصلاح و بازسازی است، ولی آیا همت و اراده ای برای این مساله در کشور وجود دارد؟

در حال حاضر صحبت از مهاجرت دانش آموزان زیاد شده ….

محمدی: در اینجا باید به مساله خانواده توجه کنیم. دانش آموزان در محیطی هستند که متاثر از تصمیم خانواده هستند و باید متوجه تغییرات در درون خانواده ها شویم. اینکه چرا الان خانواده ها به این نتیجه رسیدند که فرزندان خود را در سن دانش آموزی از کشور خارج کنند که خودش تبعات زیادی در می دارد.

در کشور ما به طور طبیعی خانواده همیشه از اعضای خود حمایت کرده است. از طرفی دیگر سیاست گذاران ما همیشه مدعی این امر بوده اند که با توجه به اینکه خانواده بنیان مهمی در کشور است، در راستای حمایت از این بنیان، برنامه ریزی و سیاست گذاری می کنند در ظاهر البته، اما در باطن امر، بیشتر در حال فروپاشی خانواده هستند. به همین خاطر می گویم در حکمرانی کشور نوعی از دانایی و نوعی تحصیلات لازم است و آنکه می گوید به فکر تقویت خانواده هستم، باید هم گفتار و رفتارش و برنامه ریزی و قانونگذاری اش در راستای تدوام خانواده باشد.

وقتی خانواده ها چشم‌انداز پیش رو را نگاه می کنند و به موانع مهم در راه تحصیل و ازدواج و شغل فرزندانشان پی می برند، با اعزام فرزندان خود به صورت قانون یا قاچاق به نوعی می خواهد آینده او را تضمین کنند، اما از سویی دیگر آینده این کشور و آینده خانواده در این کشور و آینده تدوام خانواده در این کشور را ویران می کنند. هر چند واقعا آن والدین قصد صدمه زدن به اعضای خانواده اش را ندارد، ولی شرایط اجتماعی و واقع بینی اجتماعی او را به این نتیجه رسانده است. پس بایستی به مطالعه خانواده در ایران بپردازیم.

کسانیکه می گویند می خواهیم خانواده در ایران تقویت و ماندگار شود و یا تسهیلگری در امر ازدواج و فرزندآوری می کنند، آیا مولفه های مهم در نگهداری و مراقبت از این خانواده را هم برنامه ریزی کرده اند؟

اگر علم کشورداری نداشته باشیم و عقلانیت کشورداری نداشته باشیم، حتی اگر نیت مان هم خوب باشد، به ویرانی آن مساله خواهیم رفت.

در حال حاضر ما با حجم گسترده ای از آمار مهاجرت دانشجویان هم روبرو ایم. گویا مردم ما طبق محاسباتی که انجام می دهند، آینده ای برای کشور متصور نیستند و به همین خاطر دست به مهاجرت می زنند. باور کنید غربت و مهاجرت کار راحتی نیست از همان ناآشنایی با زبان و فرهنگ گرفته تا نوع مهاجرتی که افراد انجام می دهند، قطعا مشکلات خاص خود را دارد. از طرفی دیگر عدم پذیرش و قضاوت کشورهای مقصد، به شکلی نیست که برای همه مهاجران آرامش و امنیت ذهنی را به راحتی ایجاد و فراهم کند و بسیار زمانبر خواهد بود‌. مهاجر هم کمابیش این مسائل را می داند، اما حاضر نیستند به کشور برگردند.

به همین خاطر مهاجرت اصلا پدیده ساده ای نیست واقعا سختی های خود را دارد. از طرفی دیگر والدینی که اینجا می مانند و فرزندان خود را اعزام می کنند، در معرض انواع آسیب های روانی و عاطفی هستند. بالاخره ما فرزند دار می شویم که با آنها مبادله دوستی و عاطفی داشته باشیم. پس پدر و مادر هم به نوعی ویران می شوند. پیامدها و نتایج مساله مهاجرت یا گریز اجتماعی برای خانواده و کشور و فرهنگ و اقتصاد و سیاست بسیار زیاد است.نظام آموزش و پرورش، نظام دانشگاه و رسانه های ما از همان روز اول بر فرزندان ما تاثیر گذار خواهند بود و به نوعی به مهاجرت آنها دامن خواهند زد.

پس بایستی به آموزش و پرورش کتب درسی فکر کنیم که دارای چه گرفتاری هایی هستند. پس بخشی اعظم مهاجرت دانش آموزان به شدت رضایت آنها از محتوای درس های آموزش و پرورش و رفتار معلمان در مدارس برمی گردد. ما نیازمند آموزش و پرورشی هستیم که فرزندان ما اگر تحت تعلیمی قرار می گیرند، در همین کشور باقی بمانند و در این کشور خدمت کنند. آیا این کشور به دانش آموزان، دانشجو، نخبه و جوان و هنرمند و نویسنده و پزشک نیاز ندارد؟ با خروج این افراد از کشور، کشور تبدیل به خاکستر می شود.

مشکل اصلی ما ناشنوایی نظام سیاسی و برنامه ریزان کشور است. به عنوان نمونه ما شاهد اعتراضات مردم طی چند ماه در کشور بودیم، اگر نمایندگان مجلس منتخب مردم هستند، باید پاسخگوی دلایل اعتراضات مردم باشد.

آیا اعتراضات سخن و پیام و مطالباتی نداشت؟ البته نمی خواهم تمام مشکل را به ساختار سیاسی ربط بدهم. بله ما مشکلات تاریخی و فرهنگی زیادی هم داریم، اما فعلا در صدر مشکلات، ساختار سیاسی و ناشنوایی این ساختار است. بی توجهی ساختار سیاسی مساله مهم و جدی است و همین مساله باعث تقویت دیگر مشکلات می شود. نظام سیاسی باید شنوا بشود و در خود تغییراتی ایجاد کنند. اگر اصلاحات رخ ندهد و نظام سیاسی با مردم هماهنگ نباشد و آنها را نمایندگی نکند، نمی تواند طولانی مدت پابرجا بماند.

باید به این مساله هم توجه شود که با رفتن یک نظام سیاسی باز هم کشور با بحران های خاصی روبرو می شود، تغییرات خشونت آمیز قطعا هزینه های خود را دارد. چرا باید تغییرات را با خشونت انجام دهیم؟ یک نظام سیاسی معقول یک نظام حکمرانی معقول تغییرات را تدریجی انجام می دهد در واقع به همان میزان که خواسته ها و نیازهای مردم مطرح هست، به دنبال تغییرات است آن هم از طریق گفتگو با دانشگاهیان، گفتگو با رسانه و نخبگان که تغییرات را می پذیرند و آن را اعمال می کنند. چرا نظام سیاسی ما تغییر ناپذیر جلوه می کند و خود را ناشنوا جلوه می کند و حلقه نظام سیاسی محدودتر می شود.

برای این مسائل باید فکر کنیم اما نه فکر سیاسی، بلکه فکر علمی، فکر جامعه شناسانه و فیلسوفانه در این قضایا داشته باشیم. من نمی خواهم از ویرانی بگویم، بلکه نظام سیاسی باید سخن روشنفکران، سخن جامعه شناسان و فیلسوفان و اهالی رسانه را بشنود‌ تا بتوانیم ساختارهای بیمار جامعه را به درمان و تصحیح و سلامت برسانیم. این نیروهای راننده و این رانش های اجتماعی را باید مداوا و درمان کنیم. اگر فکر نکنیم آمار مهاجرت افزایش پیدا می کند هم فشار اجتماعی بالا می رود و هم تبعات سنگینی متوجه کشور می شود.

الان که صحبت از انتخابات مجلس است، انتخاباتی که هیچ پیامی از جامعه به ساختار سیاسی و قدرت منتقل نکند، انتخابات نیست. معنی انتخابات این است که نمایندگان، پیام ها و سخن ها و دردهای جامعه را به ساختار سیاسی ببرند و در این ساختار برایش راهکار و درمان پیدا می کنند.

با توجه به توضیحاتی که بیان داشتید به نظر شما نهادهای مدنی چه نقشی می توانند ایفا کنند؟

اقلیما: ما تعداد زیادی انجمن در کشور داریم که هیچ اختیاری به صورت واقعی ندارند. قدمت برخی از انجمن های ما حتی به قبل از انقلاب هم می رسد، اما با این وجود گوش شنوایی برای حرف های آنها وجود ندارد. متأسفانه نهاد مدنی را به عنوان یک نهاد اثرگذار و کارساز قبول ندارند. انجمن وقتی معنا پیدا می کند که طبق قوانین بتوانیم اختیاراتی هم داشته باشد. این وضعیت برای نظام های پزشکی و روانشناسی و..‌‌هم برقرار است. اگر در سطوح بالاتر این باور پذیرفته شود که برای هر مساله ای باید راهکاری از جنس تخصصی پیدا شود، آنگاه ضرورت وجود نهاد و انجمن ها و نظام های تخصصی بسیار احساس می شود.

محمدی: در جامعه جدید و در نظام های سیاسی جدید، نهادهای مدنی بخشی از جامعه هستند و می توان حکم نهادهای مدنی و انجمن ها را چون عضوی از اعضای بدن متصور شد. تا زمانیکه موانعی در تاسیس و فعالیت نهادهای مدنی وجود داشته باشد، قطعا در حیات آن جامعه مشکلات جدی به وجود می آید. در هر صنفی ما شاهد اتحادیه و انجمن و نهادهای مدنی هستیم، این ها بخش های زینتی جامعه نیستند، ما باید اجازه شکل گیری این انجمن ها را بدهیم. متأسفانه در نظام سیاسی ما نهادهای مدنی را مزاحم و زائد و حذف شدنی می دانند. تا زمانیکه علم حکمرانی نداشته باشیم به کارکرد و اهمیت نهادها و انجمن ها وسمن ها پی نخواهیم برد.

متأسفانه چون آگاهی و عقل ما قدیمی است، درکی از جامعه و انسان امروز-همان انسان شهروند، کارگزار، سوژه و کنشگر- ایجاد نمی کند. یعنی انسان در طول تاریخ در حال تغییر است و انسان امروز انسان ۲۰۰ سال پیش نیست، خب درک این مساله بر عهده قانون‌گذاران و سیاست گذران است و باید صنوف و اتحادیه و سمن و نهادها بخشی از قانون گذاری باشند و نباید حذف بشوند.

در پایان اگر راهکاری برای پدیده مهاجرت دارید بفرمایید….

محمدی: نکته اصلی این است که پیام کنش های اجتماعی و گریز اجتماعی و مهاجرت اجتماعی را دریافت کنیم. اگر بتوانیم این مسائل را بشناسیم، می توان مقداری به آینده امیدوار شد. یک بینشی وجود دارد که مشکل را به انسان ها ربط می دهند در حالیکه یک زمینه به نام اقتصاد، سیاست و فرهنگ و اجتماع وجود دارد که انسان ها را به داخل می کشاند، اگر نظام سیاسی ما دانا و فهیم باشد و پیام نهادهای اجتماعی و نخبگان و رسانه ها را بشنود، یکی از راهکارها همین است و گفتگو درباره آنها صورت بگیرد و گفتگوی به جایی برسد، می تواند باعث تغییرات روشنی شود. طبق تجاربی که داشتم متأسفانه حاضر به شنیدن و دریافت این پیام ها نیستند و زیاد به آینده امیدوار نیستم.

اقلیما: به نظرم اغلب نهادها و مسئولان ما می دانند ریشه مشکلات ما از کجاست و راهکار چیست. چون تازه ترین آمارها در دست آنهاست و می دانند که باید مسائل و مشکلات را از همان زیرساخت ها حل کنیم. الان هم برای مهاجرت می دانند باید چه اقداماتی انجام دهند و الان هم سازمان های مرتبط در این باره درگیر هستند و جلساتی هم برگزار می شود، اما خروجی و اثری ندارد. مشکل مهم این است که مسئولان و نهادهای در سطوح بالا از ما دانشگاهیان و متخصص راهکار و پیشنهاداتی برای رفع معضلات دریافت نمی کنند. اگر در هر جایی پاسخگویی از سوی مسئولان و وزرا و مقامات در میان نباشد، هیچ کار موثری صورت نخواهد گرفت و پدیده مهاجرت هم مستثنی از این ماجرا نیست.

خبرهای مرتبط