ریشه های داخلی و خارجی درگیری دولت یمن با زیدی ها

درگیری های شیعیان زیدی با دولت مرکزی یمن را می توان ناشی از محرومیت تاریخی این اقلیت بزرگ مذهبی از قدرت سیاسی و دخالت های عربستان سعودی در این کشور دانست.

مدتی است اعتراض های شیعیان زیدی (به رهبری گروه حوثی) در یمن علیه سیاست های «عبد ربه منصور هادی» رییس جمهوری این کشور، افزایش یافته است.

این اعتراض ها که در پی قطع یارانه های سوخت از 2 هفته پیش آغاز شد، با دخالت ارتش به یک اعتراض گسترده تبدیل شده؛ به گونه ای که افزون بر زیدی ها، دیگر گروه های مخالف یمنی را نیز در بر گرفته است و معترضان در مناطق کلیدی «صنعا» از جمله جاده منتهی به فرودگاه بین المللی پایتخت و در برابر سفارتخانه های خارجی با برپایی چادر، تحصن کرده اند.

زد و خوردهایی نیز میان نیروهای ارتش و حوثی ها در گرفته و کار به درگیری نظامی رسیده است. همان گونه که خبرگزاری انگلیسی «رویترز» هشتم شهریورماه گزارش کرد، در آخرین مورد از درگیری ها 10 نفر کشته شدند.

درگیری های ارتش و حوثی ها هم اکنون اطراف صنعا و در جاده منتهی به شهرهای نفتخیز «حضرموت»، «شبوه» و «مارب» ادامه دارد. حوثی ها تلاش دارند با تسلط بر خطوط انتقال نفت به پایتخت، فشارها بر دولت را افزایش دهند و دولت را وادار کنند به خواسته های آنان تن دهد.

با نگاهی به تاریخ درگیری های شیعیان زیدی و دولت مرکزی در یمن می توان به 2 عامل کلیدی در تداوم شکاف دولت و زیدی ها طی دهه های گذشته اشاره کرد: حذف زیدی ها از قدرت؛ عامل داخلی نارضایتی ها

نخستین عامل، کنار گذاشته شدن این اقلیت بزرگ از قدرت سیاسی است. زیدی ها که نزدیک به 40 درصد از جمعیت یمن را تشکیل می دهند طی سال های پس از کودتای 1962 میلادی (1341 خورشیدی) از قدرت سیاسی بر کنار شده اند و تلاش آنان برای بازگشت به قدرت طی دوره حکومت «علی عبدالله صالح» رییس جمهوری برکنار شده، همواره با سرکوب دولت روبرو شده است.

این گروه نزدیک به هزار سال قدرت را در شمال یمن در دست داشته اند اما پس از کودتای «عبدالله سلال» رییس جمهوری پیشین یمن، از قدرت بر کنار شدند.

بر پایه باورهای مذهبی زیدی ها، حکومت حق امام (رهبر) زیدی بوده که مدت ها است این حق توسط دولت مرکزی از آنان گرفته شده است. سیاست های سرکوب دولتی هم بار بیشتری بر نارضایتی این گروه از حکومت افزوده و شکاف ها را بیشتر کرده است.

به دنبال درگیری های حکومت صالح با شیعیان زیدی، 6 جنگ رخ داد. شبه نظامیان حوثی از سال 2004 میلادی (1383 خورشیدی) با دولت مرکزی وارد درگیری نظامی شدند.

رخداد خیزش های عربی در سال 1389 در یمن اما معادلات داخلی را تغییر داد و زیدی ها نیز در کنار دیگر گروه های سیاسی و قبیله ای علیه صالح، به اعتراض دست زدند و وی را از قدرت بر کنار کردند. ولی روند انتقال قدرت به گونه ای بود که همانند دوران صالح، این گروه بزرگ شیعی نتوانست به میزان وزن خود در قدرت سیاسی سهیم شود.

افزایش قدرت گروه های سلفی و سنی در مجلس نیز مانع از این شده است که زیدی ها جایگاه مناسب خود را در قدرت سیاسی به دست آورند. به همین دلیل است که گروه های سلفی به ویژه نمایندگان حزب «الاصلاح» با نمایندگان زیدی در مجلس درگیر می شوند و حتی در یک مورد، این درگیری ها به کشته شدن نماینده ای از زیدی ها منجر شد.

- دخالت عربستان سعودی؛ عامل خارجی نارضایتی ها

عامل دوم به سیاست عربستان سعودی در قبال همسایه جنوبی خود بر می گردد.

عربستان سعودی هرگونه قدرت گیری شیعیان زیدی را بر خلاف منافع ملی خود می داند و تمام تلاش خود را برای کمک به مهار و محروم کردن آنان از قدرت به کار می برد. این کشور ادامه رقابت منطقه ای خود با ایران را در یمن می بیند و تلاش دارد نارضایتی گروه های زیدی را ناشی از نفوذ منطقه ای ایران در یمن معرفی کند تا به این شیوه، راه را برای سرکوب زیدی ها باز گذارد.

نیازی به گفتن نیست که عربستان سعودی نخستین رقیب منطقه ای خود را جمهوری اسلامی ایران می داند و تلاش دارد از راه ایجاد بلوک های منطقه ای از افزایش قدرت منطقه ای تهران جلوگیری کند. یمن نیز از جمله مناطقی است که رقابت های منطقه ای عربستان با ایران، اوضاع داخلی آن را به دیگر مسائل منطقه ای پیوند زده است.

نگاه تاریخی عربستان به یمن به عنوان حیاط خلوت خود نیز در سیاست این کشور نسبت به همسایه جنوبی تاثیر گذار است.

عربستان سعودی همواره تلاش کرده است با نفوذ بر قبایل یمنی حضور خود در یمن را حفظ کند. سیاست های این کشور در قبال همسایه جنوبی خود همواره رنگی از سلطه داشته است. سلطه بر سه استان شمالی یمن (نجران، جیزان و عسیر) در همان سال های آغازین تاسیس کشور عربستان سعودی و پیوست آنها به خاک خود، از نگاه سلطه گرایانه این کشور نسبت به یمن نشان دارد.

طرح های دستیابی به اقیانوس هند از راه تجزیه بخشی از مناطق جنوبی یمن از جمله «حضرموت» و افزودن آن به خاک عربستان نیز نشان دهنده نوع نگاه آل سعود به تمامیت سرزمینی کشور یمن است.

در چنین شرایطی، حکومت مرکزی هرگونه اعتراض داخلی را به دخالت عوامل خارجی البته بجز عربستان پیوند می دهد و درک درستی از خواسته های گروه های معترض ندارد.

چنین رویکردی تشدید اعتراض ها و افزایش شکاف های دولت با گروه های معترض را در پی دارد که ممکن است سرانجام به درگیری های شدید نظامی میان معترضان و دولت منجر شود؛ امری که در شرایط کنونی در یمن شاهد آنیم.

از مهدی جوکار

گزارش خطا