کاری که فقط بیتا فرهی بعد از انقلاب ۵۷ توانست بکند

اعتماد: بیتا فرهی بعد از انقلاب با نقش‌آفرینی در فیلم «هامون» ساخته داریوش مهرجویی ، فصل جدیدی از حضور زن در سینمای ایران را رقم زد

روز گذشته خبر تلخ درگذشت بیتا فرهی تنها یادآور یک نکته بود و آن اینکه سینمای ایران یکی دیگر از بازیگران خاطره‌ساز و برجسته خود را از دست داد، کسی که به سادگی و حالا حالا‌ها جایگزینی برای او پیدا نخواهد شد، هنرمندی اصیل با ویژگی‌های منحصربه‌فرد در بازیگری که او را خاص جلوه می‌داد، کم در فیلم‌ها بازی کرد، اما در همان تعداد محدود درخشید و بخشی از تاریخ سینمای ایران شد و به نیکویی در اذهان باقی ماند.

فرهی فارغ‌التحصیل رشته هنر از مدرسه هنر جان پاورس امریکا در سال ۱۳۵۹ بود. برای بازی در هامون توسط ناصر چشم‌آذر به مهرجویی معرفی شده و به سرعت مورد پسند او برای بازی در نقش «مهشید» قرار گرفت. این‌گونه بود که کار خود را در سال ۱۳۶۸ با بازی در فیلم «هامون» به کارگردانی داریوش مهرجویی آغاز کرد و در سال‌های بعدی فعالیت خود را با کارگردانان بزرگی چون احمدرضا درویش، بهمن فرمان‌آرا، مسعود کیمیایی و رخشان بنی‌اعتماد ادامه داد. با احمد طالبی‌نژاد، منتقد و نویسنده سینما درباره بیتا فرهی و ویژگی‌های بازی او گفت‌وگویی انجام دادیم که پیش روی شماست.

سینمای ایران در سال‌های گذشته بازیگران شناخته شده و خاطره‌ساز زیادی را از دست داده، هنرمندان بی‌بدیلی که به سادگی جایگزینی برای‌شان نیست و حالا بیتا فرهی را از دست دادیم.

البته که این صحبت شما درباره همه بازیگران صدق نمی‌کند، چراکه خیلی از بازیگران به سرعت جای خالی‌شان پر شد، اما در مورد تعدادی از بازیگران بله، با حرف شما موافقم، مگر جای پرویز فنی‌زاده هیچ ‌وقت پر شد؟ مثلا جای خسرو شکیبایی هیچ‌و قت پر نخواهد شد یا عزت‌الله انتظامی، فریماه فرجامی، جمشید مشایخی یا داوود رشیدی و حالا بیتا فرهی. البته بگویم بیتا فرهی از مدت‌ها قبل از سینمای ایران حذف شده بود.

دلیلش را در چه می‌دانید؟

هم به این دلیل که پا به سن گذاشته بود و هم مسائل دیگر، اما نکته مهم این است که در این سال‌ها کسی سراغش را نگرفت و کسی از حال او نپرسید که او کجاست؟ چه می‌کند؟ خودش در این دور ماندن بی‌تقصیر نبود. همان‌طور که اشاره کردم مشکلات شخصی و عواملی دیگر از جمله عدم تمایل خودش به حضور در هر فیلمی باعث شد که تا حدود زیادی از یادها برود.

درباره ویژگی‌های بازی او کمی برای‌مان صحبت می‌کنید؟ بیتا فرهی بازیگر بسیار خاصی بود.

بازیگر خاصی نبود، اما نقش‌های خاص به او سپرده می‌شد، سوای از زیبایی که داشت، البته برای نقش‌های خاص هم استعداد بی‌نظیری داشت که فقط داریوش مهرجویی آن را به خوبی و درستی کشف کرده بود.

یکی از ویژگی‌های لازم برای ماندگاری در عرصه‌های هنری همکاری با افراد نخبه‌گراست. وقتی به کارنامه بیتا فرهی نگاه می‌کنیم چند نام معتبر از جمله مهرجویی، کیمیایی، رخشان بنی‌اعتماد، احمدرضا درویش و بهمن فرمان‌آرا او را در راه ماندگاری به عنوان بازیگر نخبه‌گرا یاری دادند.

بیتا فرهی از جمله بازیگرانی بود که بعد از انقلاب با حضور در فیلم هامون، آغازگر فصل جدیدی از حضور بازیگران زن زیبا در سینمای ایران شد، تحلیل شما در این رابطه چیست؟

بله او به همراه افسانه بایگان و نیکی کریمی جزو بازیگرانی بودند که معیارهای زیبایی را در بازیگران زن پس از انقلاب تغییر دادند، چون همان‌طور که می‌دانید قبل از این بازیگران و به ویژه در دهه شصت، بازیگران زنان برای حضور در فیلم‌ها نباید زیبا می‌بودند، چون مدیران سینما با جذابیت‌های زنانه در بازیگران زن در فیلم‌ها مخالف بودند. اما بیتا فرهی و افسانه بایگان و نیکی کریمی این نگاه را شکستند و از آن پس زیبایی یکی از معیارها و الزامات حضور زنان در سینما شد.

بیتا فرهی دوران شکوفایی محدودی داشت، چرا؟

همان‌طور که گفتم برای نقش‌های خاص استعداد بی‌نظیری داشت و همین حضور در نقش‌های خاص او را داشت شبیه به تیپ می‌کرد و تماشاگران آن دوران او را با تیپ زنانه قشر مرفه می‌شناختند، اما دوران شکوفایی او طولانی نبود، چراکه معیارهای بازیگری در سینمای ایران هر روز عوض می‌شد و بازیگران جوان زیادی از سینمای بی‌در و پیکر ایران وارد می‌شدند و این باعث می‌شد که ستاره بختش فروکش کند. به یاد داشته باشیم که اقتصاد شکننده سینمای ایران باید خود را با نیازهای نسل جوان امروز تطابق می‌داد تا از هم نپاشد یکی از معیارهای نسل جوان، همین وجاهت منظر یا زیبایی چهره است.

البته غیر از همکاری با داریوش مهرجویی چند فیلم مهم دیگری هم بیتا فرهی در کارنامه دارد .

بله، بازیگر پرکاری نبود، اما علاوه بر هامون و بانو، فیلم خون‌بازی به کارگردانی رخشان بنی‌اعتماد هم یکی از مهم‌ترین بازی‌های او در سینما بود. حتی می‌توانم بگویم «خون‌بازی» آخرین درخشش او در سینمای ایران به شمار می‌آید و بعد ازآن بیتا فرهی به آرامی از دایره سینمای ایران کنار گذاشته شد.

فراموش نکنیم که صنعت سینما، همچنان‌که به کارگردانان خوب و بزرگ نیازمند است به ‌شدت نیز وابسته به حضور بازیگران ارزشمند است، ناصر تقوایی در کتاب به روایت ناصر تقوایی تالیف اینجانب، درباره جایگاه بازیگران در سینما می‌گوید: هر تلاشی که عوامل یک فیلم اعم از کارگردان، فیلمبردار، طراح صحنه و لباس ودیگر عوامل به کار می‌بندند برای این است که بازیگر روی پرده خوب جلوه کند.

بازیگرانی داشته‌ایم که تحمل‌شان روی پرده به ‌شدت دشوار بوده، چون نه از استعداد بازیگری برخوردار بودند و نه از وجاهت منظر، بیتا فرهی از آن جمله بازیگرانی بود که حضورش روی پرده دلنشین و خوشایند بود به همین دلیل در نخستین گام حضور در فیلم «هامون» هم از سوی تماشاگران عام و هم از طرف نخبه‌گرایان با استقبال روبه‌رو شد.