مهمان نوازترین شهرهای ایران

مهمان‌نوازی یکی از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی برجسته در ایران است که به عنوان یک هنر اجتماعی و اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است. در این کشور، مهمان‌نوازی نه تنها به عنوان یک سنت محسوب می‌شود، بلکه به عنوان بخشی از هویت فرهنگی مردم در تمام طول تاریخ است. این ساختار اجتماعی از دورترین مناسبت‌های تاریخی گرفته تا زمان حال، نشانگر جنبه‌ها و جوانب مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشورمان است.

یکی از عوامل اساسی مهمان‌نوازی در ایران، مهربانی و علاقه‌مندی به کنار هم بودن مردم است. این میل که قدمتی چندهزارساله دارد به عنوان یک اصل اخلاقی و اجتماعی در جوامع ایرانی ترویج یافته است و مردم آن را به عنوان یکی از اصول اصیل همراهی و زندگی همراه با احترام اجتماعی مدنظر قرار می‌دهند. در چنین شرایطی هویت مهمانان معمولا از قالب رایج در دیگر نقاط جهان جدا می‌شود و در نهایت به شکلی صمیمانه و لذت بخش مبدل می‌گردد. تفاوتی هم نمی‌کند شمال باشد یا جنوب، شرق باشد یا غرب، مهمان‌نوازی هویت ماست. این مهمان‌نوازی از طریق ارائه غذاهای لذیذ و خوشمزه، ایجاد فضاهای دلنشین و مهمانی‌های گرم و دوستانه بروز و ظهور عینی به خود می‌گیرد، که در جای جای کشورمان نیز، منحصربه فرد است.

ساختار معماری که بیشترین غرابت را با هنر دارد

ساختار خانه‌های ایرانی از عواملی است که نقش مهمی در مهمان‌نوازی دارد. خانه‌های سنتی ایران با دارا بودن انواع اتاق‌ها و سالن‌های مختلف، مهمانان را به خود جلب می‌کنند. این خصوصیات معماری با فراز و نشیب در داخل ساختمان، فضاهای مختلفی را برای مهمانی‌ها و جشن‌ها فراهم می‌کند. بگونه ای که اغلب گردشکران خارجی در اجاره سوئیت و ویلا (سویت و ویلا هایی که آمیخته با معماری و سنت‌های دیرینه ایرانی است) عنوان می‌کنند که از لحاظ معماری دچار شگفتی‌های کم نظیر شده‌‌اند. این موضوع مخصوصا در استان‌های جنوبی کشور بیشتر دیده می‌شود. زیرا در این استان‌ها با توجه به شرایط اقلیمی و زیستی مردمان بومی، ساختار متناسب با موقعیت جفرافیایی در نظر گرفته شده است. علاوه بر آن حتی برای هموطنانی که به این استان‌ها سفر می‌کنند نیز جاذبه‌ها خاصی دارد.

به عنوان مثال در استان بوشهر پنجره‌های خاصی وجود دارد که جلوه‌های ویژه‌ای به ساختار خانه‌ها داده است. به قول دکتر ایرج نبی پور در نشست جادوی بافت تاریخی بوشهر : وقتی جهت انجام یک پروژه تحقیقاتی، به عکاسی و رصد بافت مشغول بودم به این نتیجه رسیدم که شراره‌های بافت قدیم بوشهر با تمام خستگی و بی‌مهری نسبت به آن، طنازی می‌کند و از این رو است که هر روحی در شوق وصال آن سوزان می‌شود و ناخواسته در شبکه کوچه‌های تنگ و پیچیده آن محو می‌شود.

این هویت زمانی قابل لمس‌تر شد که از زبان گردشگر چینی آن را دریافت کردم. از مترجم خواستم در مورد توصیفی مختصر از حضورش در بوشهر ارائه دهد، خانم جی گفت؛ یکی از لذت بخش ترین لحظه‌ها، صبحی بود که بیدار شدم و چشمم به پنجره افتاد. سوئیتی که ما اجاره کردیم، آنجاست (اشاره به قسمت می‌کند که در بوشهر به چهار محل معروف است). شکوه و جادوی نور و رنگ و بافت چیزی بود که مرا مبهوت کرد و بی اختیار خانواده را بیدار کردم تا این صحنه دیدنی را از دست ندهند.

مجالی نیست اینکه بعد از آن پنجره را باز کرده و آن نسیم خبرآور از کنار دریا بودن و دیگر توصیفاتش را بیان کنم. اما ایشان شاهد زنده‌ای بودند که تنها با اجاره منزل مبله بوشهر، چنین غافلگیری را تجربه کرده بود. بی‌شک سازنده و پردازنده آن بنا و خالق آن معماری و هنر، به اینگونه درک و دریافت در آینده دل نبسته و تنها به واسطه هویت هنرمندی خود چنین اثری بر جای گذاشته است. اما آنچه امروز دریافت می‌شود میراث گرانمایه‌ای است که چشمان هر بیینده‌ای را مجذوب خود می‌کند. البته که همه این ماجرای مهمان نوازی به اینجا ختم نمی‌شود. 

فرهنگ غذایی که مهمان می‌آورد

فرهنگ غذایی جنوب نیز پر از عطر و طعم و رنگ و بوی اعجاز انگیز است. این مورد نیز به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای مهمان‌نوازی مورد توجه است. البته تمام نقاط ایران غذاهایی با طعم‌ها و ادویه‌های منحصر به فرد خود دارد، مهمانان را در طول مهمانی به وجد می‌آورند. از غذاهای محلی گرفته تا غذاهای سنتی و خانگی، تنوع بسیار زیادی در آشپزی ایران وجود دارد که نماد اصالت و ثروت فرهنگی است. و باید گفت، هر خانه در ایران دارای دستورپخت‌های خاص خود است که به مهمان‌نوازی و ارتقاء تجربه مهمان اختصاص یافته‌اند. این یک حقیقت انکار ناپذیر است. شاید در مورد دیگر نقاط جهان نیز بتوان این توصیف را به کار برد، اما این موضوع در ایران بروز و ظهور ویژه‌ای دارد و واقعا هر خانه‌ای در ایرن دارای دستور پخت منحصر به فرد خود است.

به شخصه این مورد را در دو شهر مختلف تجربه کردم. ما برای انجام کار تجاری مجبور شدیم سفری از پیش تعیین نشده داشته باشیم. از دوستم خواهش کردم رزرو سوئیت مبله چابهار را انجام دهد تا زمان سفر رامدیریت و کوتاه‌تر کنیم. شب که به محل اقامت رسیدم با غذایی مواجه شدم که برای اولین بار می‌دیدم. اسمش بت ماش بود و به ظاهر غذایی ساده به نظر می‌رسید، اما عطر و طعمی که بعد از اولین قاشق در دهانم بجای گذاشت، تجربه‌ای شگفت انگیز بود. فردای آن شب طبق قرار قبلی به محل دیدار رفتیم. صحبتمان طولانی شد و ناهار را به اصرار میزبان، مهمان آنان شدیم. اما مورد جالب این بود که سه نمونه غذا آوردند و بت ماش هم در بینشان بود. به دلیل اینکه دشیب آن را خورده بودم، اطمینان بیشتری از انتخابم داشتم. اما حیرتم زمانی بود که همان غذا عطر و بوی دیگری در خود داشت، با اینکه هیچ تغییری در ظاهر و اقلام اصلیش وجود نداشت.

این تجربه و درک و دریافت، هویت مهمان نوازی را نشان می‌دهد. طباخ هنر دستش را در اثرش بجای می‌گذارد و ماهیت زیسته خود را ارائه میدهد که برای هر کسی جذابیت دارد. در چنین شرایطی نمی‌توان از ایرانی بودن سخن گفت و در توصیفات به مهمان نوازی آن اشاره نکرد. چون مُشکی است که خود می‌بوید و نیازی به عطار و تعریف و تمجیدهایش ندارد.

ساختارهایی که نباید از بین بروند

قهوه‌خانه‌ها و چایخانه‌ها نیز بخشی از فرهنگ مهمان‌نوازی ایران را شکل می‌دهند. در این مکان‌ها، مهمانان به راحتی می‌توانند با دوستان و آشنایان خود دیدار کنند و در یک فضای دوستانه و گرم، از چای یا قهوه لذت ببرند. این امکانات علاوه بر ارتقاء فرهنگ مهمان‌نوازی، مکانی برای تبادل اطلاعات، فرهنگ و دانش هم محسوب می‌شوند. هنرهای نمایشی و موسیقی نیز جزء فاکتورهای مهمان‌نوازی در ایران محسوب می‌شود. مراسم‌ها و جشن‌ها به همراه اجراهای موسیقی و نمایش‌های متنوع، مهمانان را در یک جَو گرم و پرانرژی به سوی خود جلب می‌کنند. همچنین، این اجراها به عنوان یک وسیله ارتباطی فرهنگی نیز شناخته می‌شوند که به معرفی هنر و فرهنگ محلی به مهمانان کمک می‌کند. متاسفانه امروزه کمی این سنت‌ها کمرنگ شده‌اند و تقریبا به یک مدل کلی مبدل. این اتفاق نه تنها خوب نیست، بلکه از غنای ثروت فرهنگی و اجتماعی کم می‌کند. 

زیرا مهمان‌نوازی در ایران هنر چند بعدی است که شامل فرهنگ، غذا، هنرهای نمایشی، موسیقی، معماری و ... می‌شود. تداوم و تقویت ارتباطات اجتماعی و فرهنگی میان افراد و گروه‌های مختلف نیز به این هنر پویایی می‌بخشد. در نهایت این ارزش‌ها و اصول مهمان‌نوازی در جوامع ایران به عنوان یک سرمایه فرهنگی مهم و الهام‌بخش برشمرده می‌شوند که از نگاهی دیگر، ایران را به عنوان یک کشور با فرهنگ پویا و پخته نشان می‌دهند. به همین دلیل بازگشت و حراست از سنت‌ها و فاکتورهای مهمان نوازی ضرورت پیدا می‌کند. 

لباسی که هویت دارد

نمونه قابل احترام و اتکای آن در بندرعباس است که در پوشش زنان این خطه جلوه چشم نوازی دارد. از دیرباز به واسطه شغل پدرم با این استان آشنایی دارم. با آنکه در دوران کودکی اصلا نمی‌دانستم بندرعباس همان هرمزگان است، اما با زیست بوم آنجا همزادپنداری داشتم و لذت می‌بردم. این اتفاق در اولین سفرم به بندرعباس آنقدر همراه بود که انگار سالهای سال در آنجا زندگی کردم و با آنها حشر و نشر داشتم. دیدن واقعیت تصاویری که در تخیلم با تعریف‌های پدرم نقش بسته بود، بیش از پیش و بیشتر از دیگران مرا غرق لذت می‌کرد. آن لباس‌ها و روبند‌ها و آن قدرت حضور عینی هویت، انعکاس دقیقی از مردمان تنیده در کنار ساحل را نشان می‌داد. قابل وصف نیست، واقعا قابل وصف نیست و تنها باید تجربه شود. 

دیدن آن همه رنگ و تنوع در یک ساختار و چهارچوب آنقدر جذابیت دارد که ساعت‌های زیادی از ذهنتان را به خود مشغول کند و شما را برساند به خانه‌هایی که تجربه زیسته تازه‌ای را فراهم می‌کند. اجاره منزل مبله در بندرعباس برای ما، این تجربه را کامل کرد. خانه‌ای که دیوارهایش نقش و نگاری داشت به اندازه و مجذوب کننده و گبولی که به آن رنگ و لعاب، عطر و طعم اضافه می‌کرد.

شهرهای جنوبی ایران به دلیل موقعیت ساحلی و دریایی، از مهم‌ترین و پرطرفدارترین مقاصد گردشگری در ایران به‌شمار می‌روند. مردم بومی این مناطق نیز جزو مهمان‌نوازترین اقوام ایرانی هستند و با فرهنگ غنی خود، همواره پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بوده‌اند. امید است با سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های گردشگری این مناطق، شاهد توسعه‌ی هرچه بیشتر گردشگری و افزایش رونق اقتصادی در این شهرهای ساحلی باشیم.

عذر تقصیر خدمت آوردم

در مورد ایران که حرف به میان می‌آید، گفته‌ها پراکنده می‌شود، نمیدانی از چه بگویی و کدام جنبه غرورانگیزش را به زبان بیاوری، واژه تسلیم نارسایی می‌شود. و تو نمی‌خواهی پرگویی کنی. اما مگر می‌شود؟! 

بماند، بماند برای مجالی دیگر که به تک تک جاهای ایران بپردازیم و لذت و بهجت بیشتری را با هم تجربه کنیم. حس لذتی که در گفتار اینگونه برانگیخته می‌شود، وقتی جامع عمل به خود بپوشد چه نشاطی خواهد داشت!