حلقه های مفقوده نظام آموزشی ایران

نواندیش: مریم معصومی- به گمان خیلی ها، نوجوانی یکی از بهترین دوران زندگی انسانها است و شیرین‌ترین خاطرات آدمی در این دوران شکل می‌گیرد و همچنین جوانی را حساس ترین دوران زندگی اجتماعی او تلقی می‌کنند به طوری که اگر این دوره را با موفقیت پشت سر نگذارد، می‌تواند منشأ مشکلات فراوانی باشد.

بیشتر کشورها، این دوران حساس را با فراگیری علم و دانش همراه کرده‌اند و از گذشته تاکنون سعی بر آن بوده که از همین دوران عادت مطالعه در او نهادینه شود تا تأثیر آن را در بزرگسالی مشاهده کنند و در نتیجه جامعه‌ای با سطح و سرانه‌ مطالعه بیشتر شکل گیرد که متأسفانه در کشور ما چندان موفق نبوده‌ایم.

کشور اسلامی ما بدیهی است که رویکردی دینی و مذهبی داشته باشد و سعی در ترویج  تعالیم دین مبین اسلام داشته باشد و فراگیری علم و دانش را نیز برای رشد، پویایی و تعالی جامعه لازم دیده است. از پيامبر اعظم اسلام نيز روايت شده است: "هرکس در جستجوي دنياست، بايد دانش فرا گيرد و هرکس به آخرت دل بسته است، بايد از علم بهره گيرد و هرکس دنيا وآخرت هردو را مي‌خواهد، باز هم گريزي از دانش آموزي ندارد". ودر جاي ديگر مي‌فرمايد: "اگر روزي بر من بگذرد که در آن روز به علم و دانش من افزوده نشود، آن روز، روز مبارکي نيست".

با اینکه چه مقدار معانی دانش آموزی و دانشجویی در کشورمان صحیح است و دانشجویان جامعه ما چقدر جوینده دانش و دانش آموزان چقدر آموزنده و طالب دانش و علم هستند کاری نداریم اما مسئله مورد بحث این است که دانش‌هایی که به دانش آموزان ما آموخته می‌شوند، به چه مقدار در افزودن دانش واقعی آنها موثر است.

از آنجایی که گفته شد نوجوانی دوران پرفراز و نشیبی است، حال این دوران پرفراز و نشیب و همچنین شیرین نوجوانان ایرانی با سایه غول آسای کنکور به تلخی می‌زند و همواره آنان را از بسیاری از لذایذ نوجوانی ساقط می‌کند در حالیکه یک فرد همسن در یک کشور توسعه یافته، لازم نیست ذهن خود را درگیر مسائل و سوالات مبهم و بی فایده یک امتحان ورودی کند.

کنکور دغدغه‌ای است که باعث می‌شود درصد فراگیری علم و دانش به میزان قابل توجهی کاهش یابد، این در حالی است که در آن سو مطالعه غير درسي، باعث بالا رفتن سطح فکر و فعال شدن ذهن کودکان و نوجوانان می‌شود. وقتي سطح فکری دانش آموزي بالا رفت و ذهن او فعال شد، امکان فراگيري درس‌هاي مدرسه براي او بهتر فراهم مي‌شود يعني ذهن او آمادگي بيشتري براي يادگيري رياضي، ادبيات، تاريخ و... خواهد داشت و اين مطلبي است که تجربه آن را بارها ثابت کرده است.

نوجوانی از دورانی است که نیاز به اوقات فراغت در آن بیش از هر دوران دیگری احساس می‌شود. مطالعه نیز در اوقات فراغت که همگان شاهد آمار آن در کشورمان هستیم، یکی از مهمترین دغدغه‌های مدیران فرهنگی و آموزشی کشور است و جامعه شناسان و متخصصان علم روان شناسی از روی سرانه مطالعه می‌توانند به تیپ  و شخصیت جامعه‌ای دست پیدا کنند. حال همگی شاهد هستیم که این دوران پرارزش نوجوانان میهن چگونه سپری و صرف خواندن چه آموزه‌هایی می‌شود و اگر صرف خواندن درس نشود،  توازنی مناسبی بین مطالعات درسی و غیر درسی نیست.

اوقات فراغت ظرفیتی است که انسان می‌تواند در آن هنگام ابعاد حقیقی خودش را رصد کند ولی متأسفانه نه تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر اوقات فراغت فرع است و کار اصلی، یعنی زمانی است که صرف زدودن خستگی ناشی از کار (ناشی از درس در نوجوانان مورد بحث) و آماده کردن اعصاب برای شروع مجدد کار می‌شود. این نوع اوقات فراغت بی ارزش، مبتذل و منحط است. خوشبختانه امروز عده‌ای از مردم اروپا و آمریکا که خود متوجه وجود این غفلت شده اند، در پی احیای این دوران پرارزش هستند.

حال از اوقات فراغت که به نظر نگارنده طلایی‌ترین دوران تفکر و تأمل در ارتباط با جهان درون و بیرون است بگذریم، زمان بندی درستی نیز برای مطالعه آنها تنظیم نگردیده است. از آنجایی که شخصیت و عادات انسان‌ها در همین دوران طلایی شکل می‌گیرد، قابل انتظار است که آمار و سرانه مطالعه در ایران در مقایسه با کشورهای درحال توسعه 53 دقیقه کمتر باشد یا دور از انتظار نیست که جامعه ایرانی با کتاب و خط قهر باشد، دور از انتظار نیست که تیراژ و نشر در کشور مدعی مهد علم و دانش کم باشد و در پایان دور از انتظار نیست که بطالت بیشترین وقت یک ایرانی را به خود اختصاص دهد.

امید است با توجه به سیاست های دولت تدبیر و امید به موضوع اوقات فراغت دانش آموزان بیش از سایر حوزه‌ها توجه کند و تمام وقت خود را صرف درگیر کردن دانش آموزان با کتب درسی نکند. حال همگان امیدواریم (به دور از هرگونه امیدهای واهی) تدبیر دولت یازدهم شامل مردم ایران شود و در آینده‌های نزدیک به این میزان، تفاوت آمار مطالعه دیده نشود.