اوباما نقشه راه ندارد

ولي رضا نصر*

مترجم: محمدحسين باقي

بحران هاي دوقلو در اوکراين و خاورميانه شايد جدي ترين بحران هايي باشند که پرزيدنت اوباما با آن مواجه شده است. او دست به عمل زد اما همچنان اميدوار است تا رهبري خود را با تمايل خويش مبني بر محافظت از آمريکا در برابر درگيري هاي خارجي تعادل بخشد.

اين ترکيب قابل دفاعي نيست. اين ترکيب، متحدان را قانع نخواهد کرد و دشمنان را مرعوب نمي کند و به نظر مي رسد تلاش او اتکاي بيشتر به راه حل نظامي باشد که خطر گرفتاري هاي نظامي گسترده تر را در پي دارد. آنچه ديده نمي شود يک استراتژي بزرگ است؛ نقشه راهي نه فقط براي مديريت دو بحران بلکه براي پايان دادن به آنها. در اين نقشه راه بهتر است او نگاهي به سال 1956 داشته باشد؛ يعني آخرين باري که ايالات متحده با بحران هايي در خاورميانه و اروپا دست و پنجه نرم کرد. در آن سال اتحاد جماهير شوروي براي درهم شکستن انقلاب مجارستان به اين کشور حمله کرد؛ در حالي که بريتانيا و فرانسه به دنبال کنترل دوباره کانال سوئز، با همکاري اسرائيل در جنگ عليه مصر بودند. اين بحران به طور همزمان مي توانست به جنگ ميان ايالات متحده و اتحاد جماهير شوروي منجر شود. در عوض، دولت پرزيدنت دوايت آيزنهاور با سخت کوشي از تقابل نظامي پرهيز کرد. او از به چالش کشيدن سرکوب شوروي در مجارستان عقب نشست سپس متحدان اروپايي آمريکا را واداشت تا به عقب نشيني فضاحت بار از مصر دست بزنند. اينها تصميماتي دشوار بود. با اين کارها، ايالات متحده، کنترل اتحاد جماهير شوروي بر شرق اروپا را تاييد کرد اما کنترل اروپا بر خاورميانه را نه. ولي آيزنهاور هدف بزرگ تري داشت: توازن شکننده قدرت در جنگ سرد را از آنچه بود، بدتر نکند. مهم تر از همه، او به دنبال جلوگيري از درگيري بيشتر بود به ويژه هنگامي که در تلاش بود تا مذاکرات کنترل سلاح با مسکو را آغاز کند. به عبارت ديگر، او يک چشم انداز بلند مدت جهاني داشت.

در عوض، سياست آمريکاي امروز دنيا را قطعه قطعه مي بيند: داعش در عراق و سوريه، روسيه در اوکراين. اما اين بحران ها در داشتن يک چيز مهم اشتراک دارند: مسير هر دو در جهت پراکندگي سياسي در کشورهاي ضعيفي است که در مرزهاي متغير زندگي مي کنند؛ اين باعث مي شود آن دولت ها در معرض ابتلابه مخالفان داخلي قرار گيرند و وضعيت حداقلي اخير در آمريکا فضايي به اين مشکلات «متورم شده» براي تبديل شدن به بحران داده است. رئيس جمهور اوباما از اتخاذ «استراتژي بزرگ» و يک «چشم انداز جهاني» اجتناب کرده است. وضع تحريم هاي شديدتر بر روسيه و حملات هوايي عليه نيروهاي دولت اسلامي در عراق متجاوزان را مجازات کرده اما راهي براي حل هيچ بحراني نشان نداده است. بنابراين تحريکات ادامه مي يابد، همان طور که چرخه خشونت و وضعيت بدتر ادامه مي يابد.

بي ترديد، آمريکا بايد پيشروي هاي روسيه در اوکراين را متوقف و دولت اسلامي را شکست دهد. اين نيازمند قدرت سخت آمريکا و صف آرايي متحدان در ائتلافي است که در نهايت مديريت صلح و امنيت را به اشتراک مي گذارد. اين همان چيزي است که استراتژي آشنا در آن قرار دارد. اين استراتژي بايد از دو درک يا فهم شروع شود. اول، تعامل با روسيه و تهديد افراط گرايي [تکفيري] بخش هايي از يک بازي طولاني هستند. دوم، متحدان آمريکا آن نقش را بازي خواهند کرد اما فقط در صورتي که مطمئن باشند ما استراتژي و قدرتي پايدار براي کمک به آن استراتژي داريم.

مشکل بزرگي که منافع آمريکا را به چالش مي کشد نه جاه طلبي روسيه است نه به خودي خود افراط گرايي [تکفيري] بلکه خلاحکومتي است که وسوسه بهره بردن از شکاف دولت هاي همسايه را دارد. استراتژي بزرگ آمريکا بايد اين کشورهاي ضعيف را پيش از اينکه به نيرويي عليه آمريکا تبديل شوند شناسايي کند؛ سازوکارهاي سياسي خود را براي زندگي در کنار هم و در کثرت گرايي تقويت کند و مخالفت قاطعي با هر نيروي خارجي که به دنبال تقسيم و ايجاد شکاف در آنهاست ابراز کند. قدرت نظامي آمريکا مي تواند قسمت سوم را تضمين کند. بقيه، کار براي کارشناسان سياسي و ديپلماتيک مان است. اين چيزي است براي اعلام حرمت مرزها؛ براي اطمينان از اينکه آن مرزها صلح و امنيت را به جاي سرکوب و بي ثباتي براي ساکنان خود به ارمغان مي آورند. قطعه گم شده رويکرد رئيس جمهور همانا يک برنامه هماهنگ بين المللي در جهت کمک به کشورهاي ضعيف است تا به حد قابل قبولي برسند که وفاداري به ملت هايي که اکنون وجود دارند را تقويت کند. در دهه 50، محدود کردن دسترسي شوروي و مسابقه وحشتناک تسليحات هسته اي در زمره اولين اولويت هاي آشکار بود. مشکلي که اوباما با آن مواجه است- از دونتسک تا موصل- کاملامتفاوت است؛ تحرک همزمان روسيه نسبتا ضعيف تر و يک شاخه تروريست پرور از افراطيون مذهبي خاورميانه براي کندن تکه هايي از کشورهاي نزديک که اين هم با دامن زدن به تضادهاي فرقه اي، قبيله اي و قومي در درون آنها حاصل مي شود. تهديد روسيه امروز و وحشت داعش تهديدي قطعي هستند اما تا حد زيادي به اين دليل است که اوکراين، سوريه، عراق و ديگر اهداف بالقوه همگي در درون خود داراي گروه هاي قومي و فرقه اي هستند که براي قدرت و نفوذ مي جنگند. بنابراين، چالش بزرگ اوباما همانا کمک به آشتي کشورهاي ضعيف، سازش و اتحاد و بنابراين ندادن فرصت به دشمنان براي آغاز جنگ هاي داخلي است.

تقويت اوکراين از تقويت عراق متفاوت خواهد بود. اما در هر کشوري از اين دست، در پايان بازي آمريکا بايد آشتي سياسي را در آغوش گيرد. اوکراين و عراق براي حل بحران هاي خود، بايد بر سر فرمول تقسيم قدرت جديد به توافق برسند. بنابراين فشار آمريکا بر روسيه بايد با ديپلماسي اي همراه باشد که از حق کي يف براي دفاع از حاکميت کامل خود بر تمام اوکراين دفاع کند در حالي که به ساکنان روس زبان شرق اوکراين استقلال محلي و نمايندگي بيشتر بدهد. به همين ترتيب، در عراق هيچ پاياني براي افراط گرايي [تکفيري] وجود ندارد، مگر اينکه يک فرمول سياسي، دولت را به قلمرو مناطقِ سُني نشينِ بي قانون در غرب و شمال عراق وارد کند و مطالبات سني ها را به توازني بهتر با اکثريت شيعه برساند. در غير اين صورت افراط گرايي [تکفيري] در زير پرچم يک شبه نظامي يا خلافت يا چيزي ديگر باقي خواهد ماند و يک روز ضرورت وجود چکمه هاي آمريکايي روي زمين را ملموس تر خواهد کرد. يک دولت فراگير در بغداد شروع خوبي است، اما آمريکا بايد کل منطقه را براي حمايت از تقسيم قدرت و ملت سازي بسيج کند. اين يک آزمون است. اما بحراني که آمريکا با آن مواجه است يک استراتژي بزرگ از يک رهبر مصمم را مي طلبد. سوال اين است که آيا رئيس جمهوري که شاهد خروج از مشکلات جهان به عنوان مشخصه سياست خارجي خود بوده حاضر است دکمه «reset the button » را فشار دهد يا خير.

* رئيس مدرسه مطالعات پيشرفته بين المللي دانشگاه جانز هاپکينز

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا