ترکیه و قطر؛ پشتیبانی از اخوان برای ارتقای جایگاه منطقه ای

رقابت های منطقه ای ترکیه و قطر با عربستان و پشتیبانی همزمان آنکارا و دوحه از محور اخوان المسلمین در خاورمیانه عربی، این 2 کشور را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرده است.

خبرگزاری انگلیسی «رویترز» بیست و پنجم شهریورماه گزارش کرد «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه، گفت کشورش آماده میزبانی از رهبران گروه اخوان المسلمین مصر است که خاک قطر را ترک می کنند.

اردوغان طی یک سخنرانی پس از بازگشت از قطر اعلام کرد ترکیه از رسیدگی به درخواست پناهندگی احتمالی این افراد استقبال خواهد کرد.

وی قطر را به عنوان مقصد نخستین سفر خارجی خود پس از پیروزی در نخستین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برگزید و بیست و سوم و بیست و چهارم شهریورماه میهمان مقام های قطری بود.

به گفته اردوغان، رهبران اخوان المسلمین تا زمانی که قانون ترکیه اجازه بدهد می توانند در این کشور بمانند.

بیست و دوم شهریورماه رسانه ها به نقل از مقام های قطری اعلام کردند قرار است هفت تن از رهبران اخوان المسلمین مصر طی روزهای آتی خاک قطر را ترک کنند.

البته دوحه اعلام کرده هیچ فشاری به این افراد برای بیرون رفتن از قطر وارد نکرده است و آنان به طور داوطلبانه می خواهند این کشور را ترک کنند.

**ترکیه- عربستان در رقابت منطقه ای

تلاش برای نزدیک تر کردن هر چه بیشتر دیدگاه های ترکیه و قطر در مسائل منطقه ای از جمله دلایل سفر اردوغان به دوحه به شمار می آید.

بنابراین برای بررسی بهتر این امر باید نگاهی کلان تر به معادلات قدرت در خاورمیانه عربی و الگوهای رقابت و توازن قدرت در این منطقه پس از خیزش های عربی داشت.

درباره نقش و جایگاه ترکیه در خاورمیانه و جهان عرب باید به یک نکته بنیادین اشاره داشت و آن چشم و هم چشمی منطقه ای ترکیه و عربستان در قالب رقابتی هویتی در جهان عرب است.

در شرایط کنونی میان عربستان، ترکیه و قطر برای نفوذ در تحولات جهان عرب رقابتی منطقه ای وجود دارد. در این میان عربستان داعیه رهبری جهان عرب و اسلام را دارد و معتقد است به عنوان رهبر معنوی و سیاسی جهان عرب باید از نفوذ دیگر کشورهای رقیب و غیر عرب در حوزه نفوذ عربی جلوگیری کند. این رقابت ها در جریان خیزش های عربی به اوج خود رسید.

رقابت میان عربستان با ترکیه و قطر بر سر هدایت خیزش های عربی با محور جریان اخوانی در کشورهای درگیر انقلاب، سرانجام با سرنگونی اخوانی ها در مصر و برتری منطقه ای ریاض پایان یافت؛ هر چند این به معنای پایان رقابت ها نبود؛ زیرا قطر و ترکیه همچنان از رهبران اخوان المسلمین پشتیبانی می کنند.

روند سریع تحولات خاورمیانه تاکنون به ضرر منافع ترکیه و قطر پیش رفته است و عربستان در برابر این 2 کشور دست برتر را دارد.

بیرون رفتن برخی رهبران اخوان المسلمین از دوحه نیز با برتری عربستان در معادلات منطقه ای و فشارهای این کشور بر قطر به ویژه با اتکا بر شورای همکاری خلیج فارس، بی ارتباط نیست.

با توجه به رقابت سخت منطقه ای ترکیه و عربستان برای نفوذ بیشتر در جهان عرب و به دلیل اشتراک اندک هویتی میان انگاره های ترکی با عربیسم (که حتی در برخی برهه ها در تقابل با هم قرار دارند)، آنکارا هنوز پایگاه عمیقی در جهان عرب پیدا نکرده است.

**قطر و ترکیه؛ هم پیمانان راهبردی

به لطف رقابت های منطقه ای که همواره بر دیگر محاسبات سیاسی- ایدئولوژیک در خاورمیانه چربیده است، دوحه و آنکارا در محوری مشترک قرار گرفته اند.

قطر کشوری عربی است که با هوشمندی و دیپلماسی زیرکانه «شیخ حمد بن خلیفه» امیر پیشین این کشور، توانست خود را به عنوان یک کشور مهم و تاثیرگذار در منطقه خلیج فارس مطرح کند؛ به گونه ای که اکنون بسیاری از معادلات خاورمیانه عربی بدون حضور قطر به نتیجه نمی رسد. در این میان، نقش میانجیگرانه این کشور در اختلاف های سیاسی کشورها و گروه های سیاسی منطقه از همه مهمتر بوده است.

رقابت منطقه ای قطر با عربستان و پشتیبانی این 2 کشور از 2 دیدگاه متفاوت اسلام سیاسی (عربستان آغازگر تفسیر وهابی از اسلام است و قطر هوادار طیف اخوان المسلمین)، دوحه را به آنکارا نزدیک کرده است.

ترکیه سعی دارد با استفاده از روزنه نفوذ قطر و از راه پشتیبانی از گروه های وابسته به اخوان المسلمین، جایگاه خود در خاورمیانه عربی را تقویت کند.

قطر نیز در رقابت با عربستان سعودی به دنبال یک هم پیمان منطقه ای قدرتمند است.

در چارچوب چنین محاسباتی است که ترکیه و قطر در تحولات جهان عرب به یکدیگر گرایش یافتند.

در این میان، برخی مسائل از جمله نیاز ترکیه به گاز قطر نیز به تقویت روابط 2 کشور منجر شد.

** قطر و ترکیه؛ تقسیم وظایف منطقه ای

به نظر می رسد در پرتو تحولات سریع منطقه و به دنبال فشارهای عربستان و مصر بر قطر، در ظاهر دوحه به برخی خواسته ها برای پایان دادن به پشتیبانی از اخوان المسلمین تن داده است.

تلاش غرب و برخی کشورهای عرب برای تشکیل ائتلاف بین المللی علیه داعش نیز قطر را به سوی چنین تصمیمی سوق داده است.

اما ترکیه که نسبت به قطر وزن بیشتری دارد و خود را یکی از پایه های کلیدی قدرت در این منطقه می داند، همچنان به سیاست رقابت با عربستان و پشتیبانی آشکار از اخوان المسلمین ادامه می دهد.

شاید یکی از دلایل شرکت نکردن ترکیه در ائتلاف بین المللی علیه داعش نیز رد برتری منطقه ای عربستان سعودی باشد. رهبران ترک می دانند اگر در چنین ائتلافی شرکت کنند بیشتر به سود منافع عربستان عمل کرده اند. در تایید این دیدگاه می توان به رد امضای بیانیه پایانی نشست جده از سوی ترکیه اشاره کرد.

در همین چارچوب است که ترکیه به طور رسمی آمادگی میزبانی از رهبران اخوان را اعلام می کند.

به نظر می رسد ترکیه و قطر می کوشند همچنان با تقسیم وظایف و پشتیبانی از اخوان المسلمین، نفوذ منطقه ای خود را تقویت کنند اما به دلیل حجم فشارهای عربستان و دیگر کشورهای عربی مانند امارات و مصر بر قطر، اکنون ترکیه از رهبران اخوان المسلمین بیشتر پشتیبانی فیزیکی می کند.

از مهدی جوکار

گزارش خطا