مداخله در خاورمیانه با منطق ائتلاف

تلاش آمریکا برای حضور دگرباره در منطقه خاورمیانه در قالب ائتلاف سازی و مبارزه با گروه دهشت افکن داعش، به نظر می رسد که با اهداف احیای رویکرد مداخله و نمود رهبری آمریکا در عرصه دگردیسی های بین المللی و جهانی صورت می گیرد.

ائتلاف گرایی یا ائتلاف سازی یکی از رویکردهایی است که طی سال های گذشته سیاست خارجی آمریکا همواره از آن بهره برده است، رویکردی که باراک اوباما تلاش کرده تا به همراه چاشنی اجماع سازی به بیشنیه شدن قدرت آمریکا در پهنه جهانی و منطقه ای منجر گردد. در منطقه خاورمیانه نیز آمریکایی ها طی دهه های متمادی پس از حضور در این منطقه تلاش کرده اند تا با شکل دهی ائتلاف های مختلف و نظم دهی به ترتیبات امنیتی، حضور و نفوذ خود را تداوم بخشند.

خاورمیانه که منطقه ای پیچیده با ساختار درهم تنیده و متکثر است، ژئوپلتیک قدرت نیز در آن روند و شرایط ویژه ای دارد. در چنین جغرافیایی از در هم تنیدگی و تکثر اندیشه ها، رویکردهای معنایی و هویتی، ظهور پدیده ها و گروه های تازه، دور از دسترس نمی تواند باشد و این آمریکا است که همواره تلاش می کند در چنین محیط امنیتی و هویتی پیچیده، معادله و توازن قدرت را به نفع خود تمام کند.

دولت اوباما که تاکنون در حوزه مدیریت بحران های منطقه ای هنوز نتوانسته یک روند ائتلاف ساز را ایجاد کند، در خاورمیانه نیز طی سال های گذشته موفقیت چندانی در تشکیل یک ائتلاف منطقه ای نداشته است.

در این میان، ظهور پدیده موسوم به داعش که بخشی از چرایی آن به دلیل حضور گروه های دهشت افکن در سوریه از آغاز بحران یعنی تیرماه 1390 و حمایت آمریکا و برخی کشورهای منطقه ای از این گروه ها و سپس گسترش این گروه ها به عراق به صورت تشکیل به اصطلاح «دولت اسلامی عراق و شام» بوده است، در وضعیت کنونی به موضوع ائتلاف گرایی دولت اوباما تبدیل گشته است.

در این چارچوب و در حالی هفته گذشته، نشستی در پاریس با عنوان «کنفرانس صلح و امنیت عراق» به رهبری آمریکا برای رویارویی با گروه دهشت افکن داعش برگزار شد که پیش از این، واشنگتن تلاش چندانی برای ائتلاف سازی و رویارویی با اقدام های این گروه در عراق و سوریه نداشت اما پس از قتل 2 آمریکایی، در اقدامی تازه به ائتلاف سازی برای رویارویی با این گروه دست زد.

«فرانسوا اولاند» رییس جمهوری فرانسه، در نخستین روز برگزاری، هدف این نشست را هماهنگی کمک ها، حمایت ها و اقدام ها در جهت وحدت عراق و رویارویی با گروه تروریستی داعش عنوان کرد. از دیگر اهداف این نشست تعریف راهکارهایی عنوان شد تا به کمک آن منابع مالی داعش بسته شود، از فعالیت جریان های جذب نیروهای خارجی توسط این گروه جلوگیری به عمل آید و نیز کنترل بر مرزها تشدید شود.

روزنامه فرانسوی «لوموند» بیست و چهارم شهریور در این زمینه نوشت نمایندگان حدود 30 کشور جهان در نشست پاریس شرکت کرده اند که از میان آن ها می توان از پنج عضو دایم شورای امنیت نام برد. همچنین، به گزارش رسانه های فرانسوی، تاکنون حدود 10 کشور غربی پذیرفته اند که هسته مرکزی این ائتلاف را تشکیل دهند.(1)

نشست پاریس در حالی برگزار شد که «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، هفته گذشته از راهبرد واشنگتن برای رویارویی با گروه داعش در عراق و سوریه سخن رانده بود و به نظر می رسد که این نشست، نوعی تلاش آمریکا برای هماهنگ سازی کشورها در چارچوب این راهبرد باشد.

قالب های ادراکی آمریکا در دوره اوباما در گستره وسیعی مبتنی بر ائتلاف گرایی بوده و این ائتلاف سازی از راه روندها و رویه های مختلف اما به طور غالب با دیپلماسی همراه بوده است. ولی رفتار امنیتی دولت اوباما در محیط امنیتی خاورمیانه طی سال های گذشته از ظرفیت تاثیرگذاری ثبات زا در این منطقه برخوردار نبوده و روندهای منطقه ای به نحوی پیش رفته که دولت اوباما نتوانسته کنترل گسترده ای بر فضای منطقه داشته باشد.

محیط امنیتی کنونی خاورمیانه به دلیل ساختار هویتی متکثر از یک سو و وضعیت ژئوپلیتیک قدرت و رقابت های منطقه ای و فرامنطقه ای از سوی دیگر، ظرفیت اجماع سازی را در این منطقه از واشنگتن گرفته است. با ظهور داعش و گسترش رقابت های منطقه ای میان خود متحدان آمریکا، فضای همکاری به فضای رقابت تبدیل شد؛ به نحوی که خود اوباما نیز ظهور داعش را ریشه در افراط گرایی سنی توصیف کرد.

در چنین فضایی منطق مداخله برای آمریکایی ها پر رنگ تر از گذشته معنا پیدا کرد.

هرچند برخی رفتار آمریکا در خاورمیانه را چرخش رویکرد راهبردی آمریکا و نوعی بازگشت به خاورمیانه توصیف می کنند اما به نظر می رسد که راهبرد به معنای نگاه بلندمدت به تحولات نمی تواند از ظرفیت و مطلوبیت چندانی برای چرخش برخوردار باشد و در حقیقت در نگاه دولت اوباما، رویکرد «ثقل آسیایی» به معنای خروج از خاورمیانه معنا نیافت و واشنگتن تنها با کاهش وزن راهبردی خود در فضای تحولی منطقه و حضور غیرمستقیم در مناسبات قدرت و دگردیسی های منطقه، به دنبال رسیدن به این نقطه بود؛ نقطه ای که آمریکا بار دیگر به عنوان یک منجی، یک توازن گر و یک ائتلاف ساز بازگشتی قدرتمندانه به عرصه میدانی خاورمیانه داشته باشد و رهبری گروه ائتلاف را به دست گیرد.

بر این پایه، نشست به اصطلاح مبارزه با گروه داعش در حالی هفته گذشته در پاریس برگزار شد که قدرت گیری داعش و اوج گیری بحران در خاورمیانه به صورت صف آرایی های نامتقارن و اعلام مداخله دگرباره آمریکا بار دیگر نشان داد که با وجود رویکرد نادیده انگاشتن محیط امنیتی و هویتی خاورمیانه، اوباما و دولت های پس از آن در واشنگتن در فضای سیاست منطقه ای عقب گرد خواهند داشت و ثبات در این منطقه پرآشوب نیازمند حضور تمامی قدرت ها و بازیگران منطقه ای است و بازگشت آمریکا در قالب مبارزه با داعش به صورت یک موازنه گر و ائتلاف ساز، ثبات آفرینی چندانی به همراه نخواهد داشت؛ به ویژه اینکه از همین آغاز، بسیاری از کشورها حضور تمامی بازیگران منطقه ای برای حل بحران عراق و مبارزه با داعش را خواستار شده اند.

منابع

1. http://irna.ir/fa/News/81311657/

از سهراب انعامی

گزارش خطا