اتحاد چین و روسیه؛ جشن یک «جهان چندقطبی»

آریا صدیقی - هم میهن: «دوستان»ِ خود را نزدیک نگه دارید. روز پنجشنبه، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی‌جین‌پینگ، رهبر چین، در پکن دیدار کردند تا «عصر جدید» همکاری در یک «جهان چندقطبی» را جشن بگیرند. سفر پوتین به پکن در حالی انجام می‌شود که نیروهای روسی در حال پیشروی کردن در خارکیف هستند. این سفر زمانی انجام شد که رئیس‌جمهور روسیه فرماندهی نظامی خود را قبل از حمله تابستانی مورد انتظار در اوکراین تغییر داد. پوتین برای ادامه حمایت از اقتصاد کشورش در زمان جنگ، از جمله فروش نفت، به «دوستِ عزیز» خود در چین متکی است. در عین حال، شی‌جین‌پینگ به‌دنبال قفل کردن یک شریک کوچک‌تر برای چین است. زیرا اقتصاد این کشور با خطر افزایش ریسک توسط اروپا و اعمال تعرفه‌های جدید از سوی ایالات متحده مواجه است.

آنچه می‌خوانید نظر کارشناسان شورای آتلانتیک است که به بررسی این موضوع پرداخته‌اند.

نزدیکی پوتین و شی‌جین‌پینگ از طریق دشمنی با ایالات متحده
جان هربست، سفیر سابق ایالات متحده در اوکراین

آخرین دور گفت‌وگوی پوتین-شی به‌طور زنده از شبکه‌های تلویزیون چین پخش ‌شد. پوتین با هیئت همراه بزرگ به این امید وارد چین شد تا بلکه بتواند برادر بزرگترش را متقاعد کند که از حملات روسیه به اوکراین که هنوز موفقیت‌آمیز است، حمایت بیشتری کند. دیدار دو رهبر روسیه و چین در حالی ادامه یافت که نیروهای روسیه به دستاوردهای فزاینده، البته با تحمل تلفات سنگین ادامه می‌دهند.

این موفقیت‌های روسیه در جبهه نبرد با اوکراین به واسطه تأخیر شش‌ماهه در تصویب کمک‌های جدید ایالات متحده به اوکراین، تسهیل شده است و روسیه امروز در حال در هم کوبیدن خارکیف با موج بمباران‌های هوایی سنگین است. البته روس‌ها هنوز در جبهه نبرد به هیج موفقیت چشمگیری دست نیافته‌اند.

دو رهبر قدرتمند روسیه و چین و هیئت‌های مذاکره‌کننده‌شان درباره وضعیت نظام بین‌الملل و تقویت همکاری و مشارکت «بدون محدودیت» گفت‌وگو کرده‌اند. آنچه پوتین را دلخور کرده، این است که عزم دو طرف برای مشارکت و همکاری «بدون محدودیت» عمدتاً شفاهی است و هنوز در عرصه عمل به اثبات نرسیده است. ولادیمیر پوتین و شی‌جین‌پینگ، ایالات‌متحده را به‌عنوان یک هژمون «متخاصم و ویرانگر»، رو به زوال، اما همچنان خطرناک توصیف کردند.

 آنها بیانیه مشترکی صادر کردند که در مورد مشارکت استراتژیک عمیق و «عصر جدید» نظام بین‌الملل سخن به میان می‌آورد. با این حال، همانطور که آنها در مورد همکاری رو به رشد صحبت می‌کردند، و حتی با توجه به اینکه روند همکاری تجاری روسیه و چین در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است، با این حال صادرات چین به روسیه در ماه‌های اخیر کاهش یافته است.

این کاهش روابط تجاری ممکن است به دلیل هشدارهای اخیر ایالات متحده به چین در مورد ارائه کمک نظامی به مسکو و تبعات اقدام چین در زیر پا گذاشتن سیاست تحریم‌ها علیه روسیه باشد. به‌خوبی قابل درک است که خرید نفت و گاز چین از روسیه به مسکو کمک کرده است تا تحریم‌های غرب را پشت سر بگذارد، اما شاید میزبانان چینیِ پوتین نمی‌خواهند به شکلی افسارگسیخته با غرب دشمنی کنند و بنابراین در این سفر به‌خوبی مشاهده شد که رئیس کمپانی نفت و گاز گازپروم، بزرگ‌ترین شرکت انرژی در روسیه در میان هیئت روسی که به چین رفتند، نبود.

همچنین قابل توجه است که پوتین از پیشنهادهای چین در خصوص برقراری صلح در اوکراین تمجید کرد. این موضوع نیز احتمالاً بخشی از تلاش پوتین برای متقاعد کردن چین برای شرکت نکردن در کنفرانس سوئیس در اواسط ژوئن است که قرار است در آن فرمول صلح ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین مطرح شود. مسکو از حضور چین در آخرین کنفرانس در خصوص اوکراین در عربستان سعودی ناراضی بود.

در نهایت باید گفت که در مجموع، دو کشور چین و روسیه به دلیل دشمنی با ایالات متحده به هم نزدیک شده‌اند. ولادیمیر پوتین در جنگِ سختی که در اوکراین دارد به‌دنبال کمک بیشتر چینی‌ها، چه به لحاظ اقتصادی و چه به لحاظ نظامی است. چین دوست دارد روسیه پیروزِ این جنگ باشد اما در عین حال دقت می‌کند تا با حمایت بیش از حد از روسیه، موجبات تحریک ایالات متحده و غرب را فراهم نکند.

جدا شدن از آمریکا و تعمیق روابط با روسیه توافقی برای چین است
مایکل شومان، پژوهشگر غیرمقیم در مرکز جهانی چین شورای آتلانتیک

در این هفته نگاه گسترده‌ای به نظم جهانی در حال تغییر داشتیم و باید گفت منظره‌ای که مشاهده کردیم چندان خوشایند نبوده است. دو روز پس از آنکه جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، تعرفه‌های بیشتر و جدیدی را بر طیفی از محصولات چینی اعمال کرد، شی‌جین‌پینگ در پکن از پوتین استقبال کرد.

پوتین و شی در پکن متعهد شدند همکاری‌های دو کشور را تعمیق بخشند. نیم قرن پیش، چین پس از جدا شدن از اتحاد جماهیر شوروی، روابط خود را با ایالات متحده برقرار کرد. اکنون که چین از ایالات متحده جدا شده است، دوباره با روسیه ارتباط برقرار می‌کند. شی فکر می‌کند که این تغییر رویه، معامله خوبی برای چین است.

 او ایالات متحده‌ای را که نمی‌تواند کنترلش کند با روسیه‌ای منزوی که بیشتر قابل کنترل است، عوض می‌کند. شی شریکی برای خود دست و پا کرده است که ارزش‌ها و باورهای اقتدارگرایانه‌اش را برای ایجاد یک بلوک بدیل و غیرلیبرال و بر هم زدن سلطه غرب را باور داشته و در این مسیر قدم برمی‌دارد.

اما مشکل این است که شی قصد دارد روابطش با یک اقتصاد بیست‌وپنج تریلیون دلاری مجهز به فناوری پیشرفته که چین به آن نیاز دارد را با یک اقتصاد دو تریلیون دلاری و چیزی بیشتر از یک پمپ بنزین نیست، عوض کند.  این معامله اصلاً معامله خوبی نیست. اینکه شی مایل به انجام چنین معامله‌ای است، نشان می‌دهد که او چقدر به‌طور کامل پیگیری‌های عملگرایانه توسعه اقتصادی را با یک سیاست ضدآمریکایی جایگزین کرده است که اتفاقاً همین اقام می‌تواند به‌طور بالقوه روند توسعه چین را به خطر بیاندازد.

پوتین و شی می‌ترسند که آمریکا به مسابقه تسلیحاتی که آنها از قبل شروعش کرده‌اند بپیوندد
متیو کرونیگ، معاون مدیر شورای آتلانتیک

در سطح ژئوپلیتیک، شراکت «دوران جدید» چین و روسیه نشان می‌دهد که جهان در حال فشرده‌تر شدن و تبدیل شدن به بلوک‌های ژئوپلیتیکی جدیدی است که مشخصه‌ آنها روابط رو به رشد بین‌خودکامگان تجدیدنظرطلب علیه ایالات متحده و نظم مبتنی بر قوانین است. این حکومت‌های استبدادی،‌ از مهم‌ترین اولویت‌های تلافی‌جویانه یکدیگر حمایت کردند.

پوتین از موضع شی در قبال تایوان حمایت کرد. شی‌جین‌پینگ در حمایت از جنگ روسیه در اوکراین، از تلاش‌های روسیه برای «تامین امنیت» و مخالفت با «مداخله خارجی در امور داخلی روسیه» حمایت کرد. آنها در انتقاد از اقدامات ایالات متحده در تضعیف موازنه استراتژیک به یکدیگر پیوستند، اما ما به فهم این سطح از فرافکنی به دیدگاه‌های فرویدوار نیاز داریم! آنها ایالات متحده را به استقرار «دفاع موشکی جهانی» متهم کردند.

این در حالی است که چین و روسیه در حال ساخت سامانه‌های دفاع هوایی و موشکی علیه ایالات متحده هستند و سیستم دفاع موشکی واشنگتن لزوماً علیه چین و روسیه نیست. آنها ایالات متحده را به ساخت سلاح برای «حملات اولیه بالقوه» متهم کردند، اما سلاح‌های قاره‌ای که چین آنها را توسعه داده، بهترین سلاحی است که تا به حال برای این منظور اختراع شده است و این قابلیتی است که واشنگتن فاقد آن است.

در نهایت، آنها از واشنگتن به دلیل برنامه‌ریزی برای استقرار موشک‌های کوتاه‌برد و میان برد در اروپا و اقیانوس هند و اقیانوس آرام انتقاد کردند. اما در حال حاضر، روسیه و چین هزاران فروند از این موشک‌ها را در اختیار دارند، درحالی‌که ایالات متحده هنوز هیچ موشکی را مستقر نکرده است و صرفاً طرح انجام چنین اقدامی را انجام داده است. به نظر می‌رسد مسکو و پکن نگران این هستند که واشنگتن تصمیم بگیرد وارد مسابقه تسلیحاتی که آنها قصد انجامش را دارند، بشود.

چین محور دور زدن تحریم‌های آمریکا است

کیمبرلی داناوان، مدیر مرکز ژئواکونومیک شورای آتلانتیک

آخرین دیدار ولادیمیر پوتین و شی‌جین‌پینگ، بیشتر ارزیابی‌های ما را تأیید می‌کند که چین در پی تحریم‌های غرب علیه مسکو، به فرشته نجات اقتصاد روسیه تبدیل شده است.

در دو سال گذشته، چین به شریک تجاری اصلی روسیه تبدیل شده است و به واردات کالاهای روسیه به‌ویژه نفت ادامه می‌دهد. دو کشور با یوان چین و روبل روسیه مبادله کالا می‌کنند. این کار به آنها امکان می‌دهد تحریم‌های غرب را دور بزنند زیرا معاملات آنها خارج از دلار آمریکا، یورو و سایر ارزهای ائتلاف تحریم‌های گروه هفت (G7) انجام می‌شود.

 ارزیابی ما این است که چین انجام این فعالیت را به بانک‌های منطقه‌ای کوچک‌تر خود واگذار می‌کند تا از بزرگترین مؤسسات مالی خود در روابط‌شان با بانک‌های غربی محافظت کند تا آنها در معرض تحریم‌های مستقیم و تهدید تحریم‌های ثانویه ایالات متحده قرار نگیرند. با این حال، این معاملات همچنان در حال انجام است و درآمد مورد نیاز روسیه برای ادامه جنگ در اوکراین را فراهم می‌کند.

هر روز بیش از روز قبل مشخص می‌شود که چین محور دور زدن تحریم‌ها است. چین به حمایت از روسیه، ایران و کره‌شمالی و دیگر دولت‌های متخاصم غرب برای به چالش کشیدن رهبری ایالات متحده و نظم جهانی ادامه می‌دهد. مقابله با تجاوز روسیه در اوکراین دیگر صرفاً به مقابله با روسیه محدود نمی‌شود.

سیاستگذاران باید چین، روسیه و حتی ایران و کره‌شمالی را در کنار هم در نظر بگیرند و به‌طور خاص پیوندهای مالی آنها را  هنگام توسعه تحریم‌ها و سایر اقدامات هدف قرار دهند تا طیف فعالیت‌های مخربی که این کشورها علیه غرب صورت می‌دهند، محدود شود.

دیدار پوتین و شی و قوی‌ترین شدن محور ضد غربی
اندرو میچتا، معاون شورای آتلانتیک

نشست پوتین و شی، نشانه دیگری از قوی‌تر شدن اتحاد روسیه و چین، به‌عنوان هسته اصلی «محور ضدغربی» جدید است که ایران و کره شمالی را نیز شامل می‌شود. چین پس از تهاجم همه‌جانبه روسیه به اوکراین در سال 2022، نقش مهمی در فراهم کردن راهی برای نجات اقتصاد روسیه داشته است.

سفر اخیر شی به اروپا بر هدف مشترک روسیه و چین برای شکستن اتحاد آتلانتیک و ایجاد یک همسویی مجدد قدرت در سراسر جهان تاکید کرد.  شی احتمالاً از قصد پوتین در مورد چشم‌انداز موفقیت روسیه در حمله بهار/تابستان خود به اوکراین مطلع خواهد شد.

نیاز روسیه به تدارکات مستمر و حمایت بیشتر از سوی چین نیز احتمالاً در دستور کار قرار خواهد گرفت.  یک دستاورد مهم از نشست چین و روسیه این پیام عمومی را در خود خواهد داشت که چین و روسیه از نزدیک با یکدیگر همسو هستند و در مخالفت با ایالات متحده و متحدانش در بسیاری از مسائل دفاعی و اقتصادی همکاری می‌کنند.

نمایش پوتین و شی به‌عنوان حافظان صلح
شلبی مجید، معاون مرکز اوراسیای شورای آتلانتیک

درحالی‌که روسیه به کمپین بی‌امان حملات هوایی در خارکیف ادامه می‌دهد و نیروهایش به سمت شمال شرق اوکراین پیشروی می‌کنند، پوتین و شی از نشست پکن استفاده کردند تا خود را به‌عنوان حافظان صلح مطرح کنند  و در مورد ادعای تمرکز بر حل و فصل آنچه که آنها به اشتباه «بحران اوکراین» می‌خوانند بحث کنند.

درحالی‌که جنگ روسیه در اوکراین عمدتاً به دلیل توانایی چین در حمایت از روسیه ادامه دارد، پکن مدعی است که در این درگیری موضعی بی‌طرف اتخاذ کرده و به‌دنبال آن است که خود را به عنوان یک بازیگر خوش‌نیت و میانجی بالقوه صلح معرفی کند. 

شی که در کنار پوتین ایستاده بود در سخنانی گفت که چین به ایفای نقش سازنده در جهت بازگشت صلح و ثبات در اروپا ادامه خواهد داد. سال گذشته، چین چشم‌انداز خود را برای صلح ارائه کرد که شامل یک بیانیه دوازده‌ماده‌ای مورد حمایت کرملین و حاوی اصول کلی برای پایان دادن به جنگ با استفاده از یک راه‌حل سیاسی بود.

در طرح صلح ارائه‌شده از سوی پکن، هیچ درخواستی برای خروج نیروهای روسیه از بخش‌های اشغال‌شده اوکراین مطرح نشده است. این طرح به‌طور گسترده توسط اوکراین و کشورهای غربی رد شده است و تنها برخی از رهبران جهان و دوستداران روسیه نظیر ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان از این طرح حمایت کرده‌اند.  ولادیمیر پوتین یک روز قبل از سفر به چین، حمایت خود را از طرح صلح چین اعلام کرد.

همچنین طرح چین یک ماه قبل از یک ابتکار جایگزین که برای هموار کردن راهی برای پایان دادن به جنگ که قرار است در اجلاس جهانی صلح توسط اوکراین و سوئیس برگزار ‌شود، منتشر شده است.  هدف از برگزاری این اجلاس ایجاد زمینه برای صلح جامع و پایدار در اوکراین، با شرایطی کاملاً متفاوت با طرح چینی مورد تایید روسیه است.

در کنفرانس اوکراین-سوئیس از بیش از 160 کشور دعوت شده است که تاکنون 50 کشور حضورشان را در این کنفرانس تائید کرده‌اند.  روسیه برای شرکت در این نشست دعوت نشده است اما دعوت از چین برای شرکت در این کنفرانس،‌ با هدف جلب مشارکت گسترده، به‌ویژه از سوی کشورهای جنوب جهانی صورت پذیرفته است.

چین هنوز با حضور در این کنفرانس موافقت نکرده است، هرچند سفیر چین در سوئیس قبلاً گفته بود که ممکن است چین در راستای تمرکز اعلام‌شده‌اش برای حل و فصل مناقشه اوکراین در این نشست شرکت کند.

پس از انتشار  بیانیه‌های اجلاس شی و پوتین درباره صلح در اوکراین، این سوال مطرح است که آیا چین در هر تلاشی برای برقراری صلح که صرفاً مطابق با شرایط روسیه نباشد، شرکت خواهد کرد و تلاش خواهد کرد که در این نشست‌ها نقشی داشته باشد یا خیر؟

زنگ خطر بیانیه پوتین و شی
مارکوس گارلاوسکاس، افسر اطلاعاتی سابق آمریکا

بیانیه رسمی پوتین و شی، جهان‌بینی و اهداف مشترک را به همراه اقدامات استراتژیک ویژه برای حمایت از آنها از یکدیگر در خود دارد. این بیانیه جامع نشان‌دهنده یک اتحاد دوفاکتو است و حتی تمام کارهایی که چین و روسیه در حال حاضر برای حمایت از یکدیگر انجام می‌دهند را شامل نمی‌شود.

 بعید است که پکن و مسکو سندی علنی مشابه سند توافق آلمان نازی و ایتالیای فاشیست در «پیمان فولاد» یا «پیمان سه‌جانبه» که امپراطوری ژاپن را نیز به آنها اضافه کرد، میان خود امضا کنند. چنین توافقی حداقل به این زودی امضا نخواهد شد چراکه آنها به چنین کاری نیاز ندارند.  روسیه در حال حاضر درگیر یک جنگ تجاوزکارانه فعال علیه اوکراین است که بدون حمایت عظیم دیپلماتیک، اطلاعاتی، فناوری و اقتصادی چین، به یک شکست آشکار منجر می‌شود.

چین کمک‌هایی به روسیه ارائه کرده است که برای تداوم حمله روسیه علیه اوکراین حیاتی است. چین آنچه را که برای فعال کردن دفاع سرسختانه روسیه در برابر ضدحمله‌های اوکراینی لازم بود، فراهم کرده است. علاوه بر این، چین باایجاد امکان دور زدن تحریم‌ها، شرایط بین‌المللی را ایجاد کرده است که ایران و کره‌شمالی بتوانند چنین تسلیحاتی را بدون مجازات در اختیار روسیه قرار دهند.

از نظر عملی، چین برای حفظ تلاش‌های جنگی روسیه علیه اوکراین بسیار بیشتر از ژاپنِ امپراطوری برای حفظ آلمان نازی یا بالعکس انجام داده است. سال‌هاست که ما در میانه یک دوره استراتژیک جدید هستیم که در آن چین به رهبری شی و روسیه‌ی پوتین به‌طور فزاینده‌ای همسو شده‌اند و همکاری نزدیکی دارند و این شراکت و همکاری با جنگ روسیه علیه اوکراین تسریع شده است.

ناظران نباید خیلی اطمینان داشته باشند که پوتین و شی واقعاً متحد یکدیگر نیستند؛ آن‌هم صرفاً به این دلیل که آنها معاهده رسمی دفاعی متقابل را امضا نکرده‌اند یا به این دلیل که سلاح‌ها و نیروهای چینی به تجاوز روسیه در اوکراین نپیوسته‌اند.

اقدامات دو کشور در همکاری با هم عینی است. اظهارات رسمی مقامات دو کشور در حمایت از یکدیگر نیز به وضوح قابل مشاهده است. بنابراین اجازه دهید این رابطه را آنچنان که هست یک «اتحاد» بنامیم.

حتی اگر این ائتلاف شی و پوتین بر پایه‌های قوی مانند ساختار اتحادهای ایالات متحده ساخته نشده باشد، واشنگتن و متحدان و شرکای خود در سراسر جهان نباید این اتحاد را آنطور که هست ببینند و باید برنامه‌های خود را تنظیم کرده و براساس این فرض سیاست‌ها و استراتژی‌های خود را تدوین کنند.