«سِرجون» کیست و چه نقشی در واقعه عاشورا داشت؟

مطلب حاضر به قلم محمد عبیات، پژوهشگر تاریخ اسلام، درباره فردی است که به جرات می‌توان گفت نخستین سنگ بنای واقعه عاشور را رقم زد و او کسی نیست جز سِرجون‌بن‌منصور رومی که غلام و کاتب معاویه‌بن‌ابی‌سفیان بود.

عبیات در این یادداشت به نقش نمادین او در مقام مشاوری خبیث در کنار مدیری فاسد و نادان در بستر تاریخ پرداخته و برای انتشار در اختیار ایسنا گذاشته است:

نقش شخصیت‌های مختلفی را می‌توان در میان فاجعه کربلا مورد بررسی قرار داد. شخصیت‌هایی که کم و بیش در این رویداد نقش‌آفرینی کردند و موجب شهادت سرور جوانان اهل بهشت و یارانش شدند.

در بخش‌هایی از جریان کربلا نام مشاور دربار اموی به چشم می‌خورد؛ شخصیتی که گرچه رسما به عنوان صاحب دیوان شناخته می‌شد اما نقشی اساسی در افکار معاویه و به ویژه فرزند شوم او یزید ایفا می‌کرد.

سِرجون بن منصور رومی که اصالتا اهل شام، حیله‌گر و منفعت‌طلب بود. سرجون در واقع  غلام معاویه و کاتب او و پسرش یزید و عبدالملک بود. او مسیحی بود و به وی «سرحه» گفته می‌شد. سرجون کلیسایی در بیرون «باب فرادیس» داشت که پس از فتح دمشق برایش ساخته شده بود.

وی همدم یزید در میگساری بود و او بود که وقتی خبر مسلم بن عقیل به یزید رسید به یزید توصیه کرد ابن زیاد را بر کوفه بگمارد.

سَرْجون بن مَنْصور رومی (درگذشته ۸۶ق)، از مشاوران معاویه بن ابی‌سفیان و یزید بن معاویه، زمانی که کوفیان با مسلم بن عقیل بیعت کردند یزید با نظر او عبیدالله بن‌زیاد را برای سرکوب آنان به حکومت کوفه گماشت.

سرجون کاتب بنی‌امیه تا زمان عبدالملک بن‌مروان بود. عبدالملک او را سرپرست تمام دیوان‌های عرب و عجم قرار داد و چون از دنیا رفت منصب «کتابت» به عرب‌های مسلمان رسید.

سرجون تقریبا نیم قرن یعنی بیش از ۵۰ سال مسئولیت‌های ویژه‌ای در دربار اموی داشت و شخصیتی بسیار نزدیک به یزید شناخته می‌شد؛ به‌گونه‌ای که گفته می‌شود یزید بدون اذن او کاری انجام نمی‌داد.

پدر سرجون یعنی منصور نیز در دوران‌ مختلف قبل از اسلام حاکم و اسقف شام بوده است و بنابر گفته سهیل طقوش در کتاب «تاریخ الخلفاء الراشدین، الفتوحات و الإنجازات السیاسیة» منصور بن سرجون مسئول گفت‌وگوی صلح با خالد بن ولید بود که به موجب این گفت‌وگوها شهر دمشق بدون درگیری در سال ۶۳۵میلادی فتح گردید.

سرجون که از دوران معاویه به عنوان مسئول دیوان، کاتب و مشاور او در دربار حضور داشت در زمان یزید به عنوان دوست، هم‌پیاله، مشاور و همکاره او فعالیت می‌کرد.

سرجون پس از درگذشت معاویه، در دربار یزید بن معاویه نقش داشت. برخی معتقدند که وی و اَخطل نصرانی از ندیمان یزید به هنگام شُرب خمر بوده‌اند. هنگامی که شیعیان کوفه با مسلم بن‌عقیل بیعت کردند یزید با سرجون مشورت کرد و با نظر او ابن‌زیاد را برای سرکوب نهضت کوفیان به حکومت کوفه گماشت. سرجون، عهدنامه‌ای از معاویه به یزید نشان داد و گفت: «معاویه در حال مرگ، این نامه را نوشت که اگر در کوفه شورشی صورت گرفت، عبیدالله بن‌زیاد مذمور آنجا شود.»

نقش مهم سرجون در قضیه کربلا زمانی رخ‌نمایی می ‌کند که او در جهت تقویت حکومت بنی‌امیه به انتصاب عبیدالله بن‌زیاد در کوفه اصرار می‌ورزد.

گرچه این اقدام او نقش سرجون را در انتصابات یزید آشکار می‌نماید اما بیش از این گزینه مد نظر سرجون شخصیتی است که به هیچ قاعده اخلاقی و اسلامی پایبند نبوده است.

طبری در کتاب خود این قضیه را این‌گونه بیان می‌کند:

«چون نامه‌های بسیاری در فاصله ۲ روز به دست یزید رسید، وی سِرجون، غلام معاویه، را خواست و از او پرسید: نظر تو چیست؟ به درستی که حسین قصد کوفه کرده و مسلم بن عقیل در کوفه برایش بیعت می‌گیرد. از ناتوانی نعمان و سخنان ناروای او نیز گزارش‌هایی به من رسیده است. آن‌گاه نامه‌ها را برایش خواند و گفت: نظر تو چیست؟ و چه کسی را بر کوفه بگمارم؟ البته یزید همیشه عبید اللّه بن‌زیاد را سرزنش می‌کرد. سِرجون گفت: اگر معاویه اینک زنده شود آیا به نظر او تن می‌دهی؟ یزید گفت: آری. سرجون نامه معاویه درباره حکومت عبیداللّه بر کوفه را بیرون آورد و گفت: این نظر معاویه است. او از دنیا رفت و دستور داد این نامه نوشته شود. یزید این رای را پذیرفت و بصره و کوفه را به عبیداللّه واگذار کرد و حکم زمامداری کوفه را برایش فرستاد.» (تاریخ الطبری : ج ۵ ص ۳۵۶ ، الکامل فی التاریخ : ج ۲ ص ۵۳۵).

مشاور خبیث در هر لباس و یا منصبی که باشد می‌تواند موجب فاجعه شود. گاهی نقش مشاوران در تصمیم‌گیری از مدیران و مسئولان نیز با اهمیت‌تر است. او نیم قرن در دربار اموی مکر و حیله کرد. سرجون نماد مشاوری خبیث است برای مدیری نادان؛ مدیری که ملعبه دست نزدیکان است.