چرا پزشکیان از نظر مسکو یک تهدید است اما نه یک تهدید فوری؟

نیکیتا اسماگین در یادداشتی در پایگاه اینترنتی بنیاد کارنگی نوشت: رای دهندگان خواهان تغییر در ایران مخالف همکاری نزدیک با روسیه هستند و می‌خواهند شاهد عادی سازی روابط کشورشان با غرب باشند.

به گزارش انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: پیروزی غیرمنتظره مسعود پزشکیان، سیاستمدار اصلاح طلب در انتخابات ریاست جمهوری اخیر ایران نشان داد که محافظه کاران بیش از این قادر به مقاومت در برابر درخواست‌های رو به افزایش برای تغییر نیستند. این درخواست تغییر از جمله شامل به کارگیری یک سیاست خارجی جدید، عادی سازی روابط با غرب و فاصله گرفتن از روسیه می‌شود.

از آنجایی که این رای دهندگان ایرانی هستند که خواهان تغییرند و نه نخبگان حاکم، پزشکیان موجب ایجاد مشکلی فوری برای مسکو نخواهد شد. اما احساسات ضد روسی در جامعه ایرانی احتمالا در آینده نزدیک از بین نخواهد رفت و پیروزی پزشکیان باید برای کرملین به مثابه یک زنگ خطر تلقی گردد. همکاری‌ها با تهران ممکن است در آینده بسیار دشوارتر شود.

پیروزی غیرمنتظره پزشکیان پس از آن اتفاق افتاد که طی سه سال گذشته محافظه کاران کنترل تمام قوای حکومتی را در اختیار داشتند. زمانی که ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱ رئیس جمهور شد، به نظر می‌رسید که محافظه کاران در رام نمودن نظام سیاسی موفق بوده اند و تمام کاندیدا‌های اصلاح طلب از حضور در رقابت منع شده اند. انتخابات ماه مارس مجلس شورای اسلامی که در آن محافظه کاران توانستند ۲۹۰ کرسی پارلمان را از آن خود کنند، به نظر موید این نظر بود.

اما پیروزی پزشکیان در انتخاباتی که پس از درگذشت رئیسی در حادثه سقوط هلیکوپتر اتفاق افتاد، نشان می‌دهد که نظام سیاسی در ایران همچنان می‌تواند اتفاقات غیرمنتظره را رقم بزند حتی اگر انتخابات در این کشور را نتوان کاملا آزاد یا عادلانه توصیف کرد.

یک اشتباه مرگبار از سوی محافظه کاران ناتوانی آن‌ها در کنار گذاشتن اختلافات گروهی و اتحاد حول یک کاندیدای واحد بود. در نتیجه آرای محافظه کاران در دوره نخست انتخابات بین سعید جلیلی (۴۰ درصد) و محمدباقر قالیباف (۱۴.۵ درصد) تقسیم شد. به بیان دیگر، اگر محافظه کاران کاندیدای واحدی را به میدان می‌فرستادند، می‌توانستند در دور نخست به حد نصاب ۵۰ درصدی لازم برای پیروزی دست یابند.

به علاوه، برخی از حامیان قالیباف که بابت کنار نکشیدن از جلیلی عصبانی بودند در نهایت به سمت پزشکیان متمایل شدند. از بسیاری جهات نتیجه انتخابات یک حقیقت را فاش ساخت: و آن اینکه محافظه کاران ایران از یک بحران رهبری رنج می‌برند و دارای اختلافات داخلی عمیقی هستند.

از زمان اعتراضات مخالفان در سال ۲۰۲۲ که موجب ایجاد یک بحران مشروعیت گردید، مقام‌های ایرانی در حال بررسی وضعیت برای بازگرداندن اصلاح طلبان به راس امور دولتی بوده اند.

میزان پایین مشارکت و محبوبیت پزشکیان در مناطق مرزی به ویژه در میان کرد‌ها و آذری‌ها نیز در پیروزی این کاندیدای اصلاح طلب موثر بود. با این حال دلیل اصلی پیروزی وی مطالبه برای تغییر بود. نتایج انتخابات نشان داد که حتی کسانی که به حکومت وفادار هستند (مانند سربازان و مقامات) نیز رای به تغییر داده اند.

زمانی که پای سیاست خارجی به میان می‌آید، این درخواست تغییر خود را در مطالبه برای پایان دادن به انزوای ایران نشان می‌دهد. به بیان دیگر: عادی سازی روابط با غرب. پزشکیان در طول کارزار انتخاباتی خود صحبت‌های زیادی در این باره مطرح کرد و مانند اصلاح طلبان قبلی علنا خواستار روابط بهتر با اروپا و کاهش تنش با ایالات متحده شد.

در عین حال، مطرح کردن "عادی سازی روابط با غرب" به عنوان شعار انتخاباتی آسان‌تر از یک برنامه سیاست خارجی واقعی است. حتی اگر ایران صادقانه خواستار یک مسیر جایگزین باشد، مشخص نیست که آیا این کشور واقعا می‌تواند در وضعیت موجود از راه رفته برگردد. بزرگترین مشکل تهران تحریم‌های غرب است که طی سال‌های اخیر از نظر وسعت و محدوده پوششر گسترش یافته است. هرگونه تلاش برای احیای توافق هسته‌ای که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد احتمالا محکوم به شکست خواهد بود. همچنین مشخص نیست که آیا واشنگتن و اروپا آماده برداشتن تحریم‌ها یا حتی اجتناب از وضع تحریم‌های جدید هستند یا نه؛ بنابراین تعجبی نداشت که پزشکیان به رغم سخنان اولیه اش در باره بهبود روابط با غرب، مدت کوتاهی پس از پیروزی با ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه گفتگو کرد. رئیس جمهور اصلاح طلب ایران به پوتین قول داده که در ماه اکتبر دو طرف یک موافقتنامه همکاری استراتژیک بلندمدت را که سال هاست طرفین در حال بحث بر روی آن هستند به امضا خواهد رسید.

زمانی که سخن از بازنگری در رابطه ایران با مسکو به میان می‌آید، پزشکیان فضای مانور چندانی در اختیار ندارد. درخواست برای عادی سازی روابط با غرب هرچقدر هم قوی باشد، تهران به احتمال زیاد روابط خود با مسکو و پکن را طی سال‌های آتی تعمیق خواهد کرد.

اما در بلندمدت وضعیت متفاوت به نظر می‌رسد. رئیس جمهور اصلاح طلب ایران و رسانه‌های طرفدار اصلاحات این کشور مسکو را وارث امپراطوری شوروی می‌دانند و معتقدند که این کشور تنها علاقمند به تصاحب دارایی‌ها و منابع ایران است.

در تحلیل نهایی، بسیار بعید است که بتوان گفت پیروزی پزشکیان موجب افزایش همکاری‌ها میان ایران و روسیه در آینده نزدیک نخواهد شد. دو کشور بسیار به یکدیگر نیاز دارند. اما در عین حال جامعه ایران به نحو فزاینده‌ای در حال ربط دادن نارضایتی خود از وضعیت داخلی به عرصه سیاست خارجی است. منتقدان حکومت، به درست یا به غلط روسیه را یکی از عاملان وضعیت نامطلوب موجود کشورشان می‌دانند.

پیروزی پزشکیان شاهد دیگری است که وجود این گرایش را اثبات می‌کند. این بدان معناست که رئیس جمهور جدید یک تهدید احتمالی برای مسکو به شمار می‌رود. به هر حال او با درخواست تغییری که به وضوح با احساسات ضد روسی در آمیخته بود به قدرت رسیده است.