روابط ایران و اروپا به پایین ترین سطح خود رسیده است

هم میهن: ریکاردو آلکارو، پژوهشگر اندیشکده انستیتو امور بین‌الملل ایتالیا (iai) معتقد است که بسیاری از سیاستمداران نسل جدید اروپایی هیچ خاطره‌ای از دوران اوجروابط کشورهای اروپایی با جمهوری اسلامی ندارند. این پژوهشگر ایتالیایی معتقد است که روابط ایران و اروپا به پایین‌ترین سطح خود در تاریخ معاصر و حتی در تاریخ روابط بین دو طرف رسیده‌است و ترمیم این رابطه در شرایط کنونی بسیار دشوار است. به اعتقاد آلکارو، نتیجه انتخابات در ایالات متحده آمریکا می‌تواند اثر بسیار زیادی بر روابط ایران و اروپا بر جا بگذارد. در ادامه متن کامل گفت‌وگوی «هم‌میهن» را با ریکاردو آلکارو، هماهنگ‌کننده پژوهش‌ها و رئیس برنامه بازیگران بین‌المللی اندیشکده انستیتو امور بین‌الملل ایتالیا (iai) مطالعه می‌کنید.

*دوره جدید پارلمان اروپایی آغاز به کار کرده‌است.  انتخاب هانا نیومن، از حزب سبز آلمان، که یک منتقد تندرو جمهوری اسلامی و حامی قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست گروه‌های تروریستی اتحادیه اروپا است به‌عنوان رئیس هیئت ارتباطات پارلمان اروپا با ایران، تردیدها را در مورد آینده ارتباط ایران و اروپا افزایش داده‌است.  فکر می‌کنید چرا نمایندگان پارلمان اروپایی چنین انتخابی انجام داده‌اند و چنین انتخابی چه تاثیری بر روابط ایران و اروپا برجا می‌گذارد؟

پارلمان اروپایی مشهور است که در مورد مسائل حقوق بشری بسیار فعالانه رفتار می‌کند. سرکوب اعتراض‌های ایران در پاییز ۲۰۲۲ باعث شد تا بسیاری از گروه‌های موجود در پارلمان اروپایی احساس کنند که منطقی است موضع محکم و اصولی در دفاع از مردم ایران و آنچه به تصور آنان سرکوب وحشیانه مردمی بود که حقوق اساسی خود، به‌ویژه حقوق زنان را طلب می‌کردند، داشته باشند. علاوه بر این، گروه‌های مهاجر مخالف جمهوری اسلامی در بروکسل بسیار فعال هستند و بعد از سرکوب اعتراضات در ایران این گروه‌ها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این میان رفتار حزب سبز آلمان به این دلیل که در مورد امنیت اسرائیل احساس مسئولیت می‌کند، در میان دیگر گروه‌های درون پارلمان برجسته‌تر است.  این احساسات نمایندگان آلمانی نسبت به اسرائیل به این دلیل است که آلمانی‌ها نسبت به هلوکاست احساس مسئولیت می‌کنند.  در کنار سرکوب اعتراض‌های پاییز ۲۰۲۲، خصومت ایران نسبت به اسرائیل باعث می‌شود تا رفتار نمایندگان آلمانی در پارلمان اروپا نسبت به ایران توجیه‌پذیر باشد.

در عین حال باید توجه داشت که نمایندگان جدید پارلمان اروپا نسل جدیدی از سیاستمداران اروپایی هستند که خاطرات و آگاهی بسیار کمی از تعامل مشکل اما قوی میان اتحادیه اروپا (از جمله آلمان) و ایران از دهه ۱۹۹۰ تا زمان امضای برجام دارند.

‌*موضع پارلمان اروپایی تا چه اندازه بر سیاست خارجی اتحادیه اروپا اثرگذار است؟

واقعیت این است که اثرگذاری پارلمان اروپا بر موضع اتحادیه بسیار ناچیز است.  اما پارلمان می‌تواند بر گفتمان حاکم و مباحث مرتبط با مسائل جاری اثرگذار باشد و در حال حاضر پارلمان اروپایی نقش مهمی در این امر بازی کرده‌است که هرگونه پیشنهاد برای تعامل با ایران به یک مسئله سیاسی پرهزینه و چالش‌برانگیز تبدیل شود.

*‌ما شاهد هستیم که اظهارات در مورد قرار دادن سپاه پاسداران در فهرست گروه‌های تروریستی در پارلمان اروپا افزایش پیدا کرده‌است و دو قطعنامه با این هدف در پارلمان تصویت شده‌است.  فکر می‌کنید با توجه به ترکیب جدید پارلمان اروپا و تغییراتی که در برخی دولت‌های اروپایی رخ داده‌است به اضافه وضعیت جاری در خاورمیانه، آیا اتحادیه اروپا به سمت شناسایی سپاه پاسداران به عنوان سازمان تروریستی حرکت می‌کند؟

من فکر می‌کنم این احتمال وجود دارد که اتحادیه اروپا چنین اقدامی انجام دهد، اما نه به خاطر نتیجه انتخابات پارلمان اروپا.  دو عامل بر تصمیم دولت‌های عضو اتحادیه اروپا برای این اقدام اثرگذار است.  نخستین عامل انتخابات آمریکا است.  اگر ترامپ مجدداً در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا پیروز شود، فشار بیشتری به اتحادیه اروپا وارد می‌شود تا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان سازمان تروریستی شناسایی کند.  دومین عامل جنگ اسرائیل در غزه و واکنش ایران به آن است. اگر این جنگ بیش از این به یمن و لبنان سرایت کند، آنگاه کشورهای اروپایی تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند تا موضع قاطعی در مقابل ایران بگیرند و آنگاه شناسایی سپاه پاسداران به‌عنوان سازمان تروریستی یک گام ساده برای نشان دادن موضع قاطع است؛ هرچند چنین اقدامی کاملاً بی‌اثر و بی‌فایده خواهد بود.

‌*در دو دهه گذشته دولت‌های اروپایی و به‌ویژه ۳ قدرت اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) پرچم‌دار دیپلماسی با ایران بودند، اما بعد از آغاز جنگ اوکراین و پس از اعتراضات ۲۰۲۲ در ایران، اروپایی‌ها موضع بسیار تندی در قبال ایران گرفته‌اند، مذاکرات با تهران را کاملاً متوقف کرده‌اند و در قبال برنامه هسته‌ای ایران حتی از آمریکا هم مواضع تندتری می‌گیرند.  آیا فکر می‌کنید روابط ایران و اروپا در شرایط ترمیم‌ناپذیر قرار گرفته‌است؟

نه، من فکر نمی‌کنم که روابط ترمیم‌ناپذیر است.  اما باور دارم که روابط تهران و اروپا از هر زمانی، دست‌کم از دهه ۱۹۸۰ تاکنون و یا حتی از ابتدای برقراری روابط دیپلماتیک ایران و کشورهای اروپایی تاکنون بدتر شده‌است.

‌*فکر می‌کنید نتیجه انتخابات ایران و انتخاب مسعود پزشکیان به‌عنوان رئیس‌جمهور ایران، چه تاثیری بر روابط ایران و اتحادیه اروپا بر جا بگذارد؟

متاسفانه من تصور نمی‌کنم به اندازه‌ای که مطلوب من است شاهد تحول باشیم.  عوامل اصلی که بر سیاست‌های اتحادیه اروپا در قبال ایران اثر می‌گذارد، نتیجه انتخابات ایران، استمرار واکنش‌های ایران به جنگ اسرائیل در غزه و سیاست‌های هسته‌ای ایران است.  اگر ایران بتواند در دو مورد آخر از خود احتیاط و میانه‌روی نشان دهد، اروپایی‌ها خط سیاسی عملگرایانه‌ای را در خاورمیانه ترجیح می‌دهند که هدف اصلی آن جلوگیری از منازعه بیشتر باشد. اگر دموکرات‌ها در انتخابات نوامبر ایالات متحده برنده شوند، حفظ این موضع برای اروپایی‌ها آسان‌ترخواهد بود. اما اگر ترامپ بار دیگر در کاخ سفید قرار بگیرد، حتی در شرایط حضور رئیس‌جمهوری که ذهنیت اصلاح‌طلبانه‌تر دارد مانند پزشکیان، اروپایی‌ها از نظر تعامل با ایران بسیار محتاط‌تر خواهند شد.

‌*به نظر می‌رسد فرصت ناچیزی برای احیای برجام باقی مانده‌باشد، چراکه برخی مفاد برجام، به‌ویژه ۶ قطعنامه تعلیق‌شده شورای امنیت سازمان ملل متحد، پاییز سال آینده منقضی می‌شوند. آیا فکر می‌کنید عزم و اراده‌ای در اتحادیه اروپا برای نجات این توافق وجود داشته‌باشد یا اینکه ترجیح می‌دهند از این دستاورد چندجانبه به نفع استراتژی جدیدی چشم‌پوشی کنند؟

قطعاً این اراده در بین اروپایی‌ها وجود دارد که به هر فرآیندی برای اجتناب از یک بحران هسته‌ای کمک کنند.  اما اینگونه به نظر می‌رسد که در حال حاضر اروپایی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برجام زیر سایه رویدادهای جاری قرار گرفته‌است و اهمیت خود را از دست داده‌است.

*‌آیا فکر می‌کنید این احتمال وجود داشته‌باشد که سه کشور اروپایی به دنبال فرآیند اسنپ‌بک در برجام و بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت بروند؟

این احتمال وجود دارد که اروپایی‌ها دنبال این اقدام بروند، اما فقط در صورتی که ایران گام‌های تشدیدکننده بزرگی بردارد، مثلاً اینکه ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۲۰درصد و ۶۰درصد خود را به شکل قابل توجهی افزایش دهد یا اینکه وارد یک جنگ مستقیم و ادامه‌دار با اسرائیل شود. اگر ترامپ مجدداً به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شود، آنگاه فشار بسیار زیادی از سوی آمریکا به اروپایی‌ها وارد می‌شود که فرآیند اسنپ‌بک را فعال کنند اما در صورتی که ایران دست به اقدام تنش‌آفرین جدی نرند، تصور من این است که سه کشور اروپایی از متوسل شدن به این ابزار اجتناب کنند.