مسکو؛ متحد تهران یا وفادار به توافق با تل‌آویو؟

توسعه ایرانی - محبوبه ولی: نیویورک تایمز دیروز در خبری مدعی شد که مقامات ایرانی به این روزنامه گفته‌اند تهران از مسکو خواسته تا سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته‌ای را با توجه به جنگ احتمالی با اسرائیل، به تهران بدهد. 

این رسانه آمریکایی در ادامه، اضافه کرده که «روسیه تحویل دستگاه‌های رادار پیشرفته و تجهیزات دفاع هوایی به ایران را آغاز کرده است.»

این ادعا در حالی است که دبیر شورای امنیت روسیه دو روز پیش (دوشنبه 15 مرداد)، برای گفت‌وگو با مقامات ارشد دولتی، نظامی و امنیتی ایران، به تهران سفر کرد.

سرگئی شویگو، در تهران با همتای ایرانی خود علی‌اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشور و مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور، دیدار کرد. 

سفر او و این دیدارها به دلیل همزمانی‌اش با بالا گرفتن تنش میان تهران- تل‌آویو مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفت؛ به ویژه که متقارن با حضور او در تهران، فرمانده سنتکام نیز به اسرائیل رفته بود تا در آنجا سناریوهای واکنش احتمالی ایران به ترور اسماعیل هنیه را با دولت نتانیاهو بررسی کند.

 استفاده از نفوذ در قفقاز به نفع تهران؟

در ایران، شویگو پس از ملاقاتش با مقامات ارشد ایرانی، تهران را به مقصد باکو ترک کرد. 

عمده تحلیل‌ها ناظر بر این بود که قصد دبیر شورای امنیت ملی روسیه از سفر به جمهوری آذربایجان این بوده که به این کشور درباره همکاری با اسرائیل، مشخصا در این مقطع و علیه ایران، هشدار دهد.  

در میان کشورهای همسایه می‌توان گفت که باکو بیشترین و نزدیک‌ترین روابط، مخصوصا روابط امنیتی و اطلاعاتی را با اسرائیل دارد. اسرائیل سال‌هاست که شبکه‌های جاسوسی قدرتمندی را در آذربایجان و به طور خاص در مرز با ایران، سازماندهی کرده است. دو کشور چند سال پیش توافقنامه ایجاد یک سیستم اطلاعاتی ملی را نیز امضا کردند. حال منابع داخلی تصریح می‌کنند که سرگئی شویگو به باکو رفته تا از ته‌مانده نفوذ تاریخی روسیه در قفقاز به نفع تهران استفاده کند و آذربایجان را از ایفای نقش در درگیری تازه ایران و اسرائیل بر حذر دارد.

 یادآوری موضع مسکو نسبت به عملیات وعده صادق

مسکو در موضع‌گیری‌اش نسبت به مناقشات چند ماه اخیر تهران- تل‌آویو جانب تهران را گرفته است. فروردین امسال یک روز پس از عملیات وعده صادق، وزارت خارجه روسیه، در بیانیه‌ای اعلام کرد که «عملیات تنبیهی ایران علیه اسرائیل بر اساس ماده 51 منشور سازمان ملل صورت گرفته و پاسخی به حمله رژیم اسرائیل به بخش کنسولی سفارت ایران در دمشق است.»

نماینده روسیه در سازمان ملل نیز حمله ایران به اسرائیل را واکنشی به «انفعال شرم‌آور» شورای امنیت در قبال حمله به کنسولگری ایران در دمشق دانست.

به طور کلی روسیه و ایران در موضوعات مختلفی از جمله پیشروی ناتو به سمت شرق، مواضع مشترکی دارند و از این رو خط مشترکی را نیز دنبال می‌کنند. بر خلاف گروهی که معتقدند مسکو از هر گونه درگیری میان ایران با غرب و اسرائیل خرسند می‌شود و سود می‌برد، گروه دیگری از تحلیلگران اعتقاد دارند که پس از جنگ اوکراین و روابط رو به رشدی که میان ایران و روسیه شکل گرفت، روسیه به یک ایران ایمن و توانمند نیازمند است. 

در صورت بروز یک درگیری بزرگ میان ایران و اسرائیل، می‌توان به اندازه یک متحد روی مسکو حساب کرد؟ تاکیدها بر این است که محاسبه اشتباه در پاسخ به این سوال می‌تواند برای ایران مخاطره‌آمیز باشد!

میشل گریسه، پژوهشگر ارشد موسسه تحقیقاتی رَند پیشتر در این باره نوشته بود: «مسکو برای دستیابی به اهداف استراتژیک بلندمدت خود در خاورمیانه، باید روابط کاری نزدیک با تهران داشته باشد؛ بنابراین تمایلی به درگیری ایران با اسرائیل ندارد.»

 پیام پوتین به تهران

پیام تازه پوتین به تهران نیز در راستای ممانعت از گسترش درگیری میان ایران و اسرائیل است. 

رویترز دیروز نوشت که «ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از ایران خواسته است تا به ترور رهبر حماس با خویشتن‌داری پاسخ دهد و از حملات به غیرنظامیان اسرائیلی خودداری کند.»

این رسانه به نقل از دو مقام ایرانی که به نوشته آن در جریان ملاقات شویگو با مقامات تهران بوده‌اند، نوشت که «سفر شویگو یکی از چندین راهی بود که مسکو برای انتقال پیام در ضرورت خویشتن‌داری به ایران استفاده کرده است.»

 یک هراس همیشگی

مسکو اما به‌رغم حمایت سیاسی‌اش از تهران در قالب دیدارها، بیانیه‌ها و حتی برخی رأی‌گیری‌ها در شورای امنیت سازمان ملل؛ در مسئله فروش سلاح به ایران، موضع و سیاستی کاملا متفاوت از خود نشان داده است.

به غیر از نیویورک تایمز، رویترز نیز در گزارش دیروز خود به نقل از همان منابع ایرانی ادعایی، نوشته که ایران برای تحویل جت‌های جنگنده سوخو 35 به روسیه فشار آورده است. 

این گزارش‎ها مانند دفعات مشابه قبلی ادعای تحویل سلاح‌های روسی به تهران را تقویت کرده است. 

فروردین امسال وقتی در پی حمله اسرائیل به ساختمان دیپلماتیک ایران در دمشق، تهران وعده انتقام قریب‌الوقوع داد نیز بحث تحویل سلاح‌های روسی به تهران بار دیگر قوت گرفت؛ موضوعی که غرب و اسرائیل با حساسیت بسیار بالا آن را دنبال می‌کنند. 

نظامیان آمریکایی بارها تصریح کرده‌اند که اگر «ایران بتواند به جنگ‌افزارهای روسی دست پیدا کند، می‌تواند آنها را حتی بهتر از اصل خودشان تولید کند.»

اسرائیل نیز هر از گاهی لیستی مخوف از تسلیحاتی که تهران از مسکو می‌خواهد را منتشر و تاکید می‌کند که اگر روسیه آن جنگ‌افزارهای پیشرفته خود را که ایرانی‌ها ندارند، به آنها بدهد، آرامش و موجودیت ما به خطر خواهد افتاد. 

منابع داخلی تصریح می‌کنند که سرگئی شویگو به باکو رفته تا از ته‌مانده نفوذ تاریخی روسیه در قفقاز به نفع تهران استفاده کند و آذربایجان را از ایفای نقش در درگیری تازه ایران و اسرائیل بر حذر دارد

از این رو یکی از سرفصل‌های همیشگی مذاکرات اسرائیل با روسیه، متمرکز بر خودداری روسیه از تحویل سلاح‌های درخواستی ایران به تهران بوده است. 

 توافق با تل‌آویو و انتظار بی‌پایان تهران

دو سال پیش رسانه‌های اسرائیلی خبر دادند که «اسرائیل نسبت به احتمال مجهز ساختن نیروی هوایی ایران به جنگنده‌های پیشرفته و سامانه‌های پدافند هوایی توسط روسیه در ازای دریافت پهپادهای ایرانی که روسیه از آنها در اوکراین استفاده می‌کند، ابراز نگرانی کرده است.»

گزارش این رسانه‌های اسرائیلی در ادامه خبر می‌داد که تل‌آویو و مسکو بر سر خودداری از تحویل برخی سلاح‌ها به تهران به توافق رسیده‌اند. 

این خبر دقیقا زمانی منتشر شد که منابع ایرانی از توافق تهران- مسکو برای تحویل جنگنده‌های سوخوی روسیه خبر داده و اعلام کرده بودند که این جنگنده‌ها به زودی به ایران خواهد رسید. 

این انتظار مدت‌ها طول کشید و تا ماه‌ها بعد اخبار حاکی از آمادگی تهران برای تحویل گرفتن جنگنده‌های سوخو 35 و اس 400 بود. اما تا امروز اخبار رسمی و قابل استنادی مبنی بر اینکه روسیه این جنگ‌افزارها را به ایران تحویل داده، منتشر نشده است؛ هرچند که رسانه‌های خارجی بعضا مدعی شده‌اند که روسیه در ازای پهپادهای شاهد و موشک‌های کوتاه‌بردی که ایران در جریان جنگ اوکراین در اختیار مسکو گذاشته، جنگ‌افزارهای مرگبار خود را به تهران داده است.

موضوع دیگری که چنین ادعاهایی را پررنگ کرده است، خبر دو هفته پیش روسیه است. روسیه اخیرا اعلام کرده که «توافق جامع همکاری» با ایران آماده امضا است. با این شواهد بسیاری این سوال را مطرح می‌کنند که آیا اگر نزاع سنگینی میان ایران و اسرائیل درگیرد، روسیه مقاومت سرسختانه خود برای خودداری از فروش سلاح‌های ارزشمندش به ایران را خواهد شکست؟

بدون تردید، آنگونه حمایتی که آمریکا از اسرائیل می‌کند، روسیه از ایران نکرده و نخواهد کرد و اساسا ماهیت روابط این دو متفاوت است. اما در صورت بروز یک درگیری بزرگ، می‌توان به اندازه یک متحد روی مسکو حساب کرد؟

تاکیدها بر این است که محاسبه اشتباه در پاسخ به این سوال می‌تواند برای ایران مخاطره‌آمیز باشد!