لوله کشی آب – اصول و استاندارد لوله‌کشی آب ساختمان

برای چند ثانیه چشم‌هایتان را ببندید و کلانشهرهای کنونی را بدون لوله کشی آب تصور کنید. ممکن است تصورش برای شما سخت باشد؛ پس بگذارید کمی به شما در تصور آن تقلب برسانیم:

«برای شستن ظروف و لباس‌ها باید خودتان را به نزدیک‌ترین آب جاری برسانید. آب آشامیدنی مورد نیاز خود را باید به وسیله بطری‌ها و دبه‌های 20 لیتری یا 10 لیتری تهیه کنید و آن را از چشمه یا رودخانه پر کرده و به خانه برسانید. چیزی به نام حمام خانگی وجود ندارد. باید وسایل استحمام خود را برداشته و به حمام عمومی مراجعه کنید.

سرویس‌های بهداشتی هم برای خود ماجرای جداگانه‌ای دارند. اگر احیانا نیمه‌شب بطری‌های آب خالی شوند، باید تا صبح فردا تشنگی بکشید یا در تاریکی شب بیرون بروید و آب آشامیدنی تهیه کنید...»

زندگی امروز ما، خوشبختانه با این توصیف فاصله زیادی دارد. رفاه کنونی انسان در شهرها و بسیاری از روستاها مدیون لوله کشی آب است. سیستمی که آب آشامیدنی را به درون خانه‌ها می‌رساند و به شهروندان اجازه می‌دهد بدون هیچ دغدغه و سختی خاصی، از آن استفاده کنند. لوله کشی آب نیز مانند هر سیستم فنی مهندسی دیگری، اصول خاص خود را دارد که عدم رعایت این اصول می‌تواند منجر به نقص فنی و شاید قطعی آب منزل شود.

در این مقاله، قصد داریم به بررسی اصول و استانداردهای لوله کشی آب ساختمان بپردازیم و نکاتی را مطرح کنیم که دانستن آن، شاید به شما برای کسب اطلاعات در مورد سیستم‌های پایپینگ کمک کنند. اگر شما هم قصد دارید در روزها و هفته‌های پیش رو یک پروژه لوله کشی آب را به سرانجام برسانید یا اطلاعاتی در این باره کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

روش های لوله کشی آب ساختمان

لوله کشی آب به صورت کلی با 2 روش انجام می‌شود که هر روش، مزایا و معایب خاص خود را دارد. انتخاب روش لوله کشی آب ساختمان بستگی به بودجه کارفرما، نوع و کاربری ساختمان و البته تایید مهندسین ناظر دارد. در ادامه این 2 روش لوله کشی آب را به شما معرفی خواهیم کرد.

• روش انشعابی

روش انشعابی یک روش سنتی در لوله کشی آب آپارتمان به شمار می‌رود. در این روش، از رایزر اصلی آب یک انشعاب به هر فضا (مسکونی، اداری یا تجاری) گرفته می‌شود. انشعابی که از رایزر گرفته شود، آب را برای کل ساختمان فراهم می‌کند.

بسته به نقشه ساختمان و نظر استاد کار و مهندس ناظر، درون فضای ساختمان نیز لوله کشی آب ساختمان انجام می‌شود. لوله‌ها آب را در طول فضا منتقل می‌کنند و برای هر نقطه‌ای که به انشعاب مجزا نیاز داشته باشد به کمک یک سه راهی (که از جمله کاربردی‌ترین اتصالات لوله کشی ساختمان است)، از لوله اصلی انشعاب گرفته می‌شود.

از لوله کشی آب به روش انشعابی بیش از 100 سال است که استفاده می‌شود. لوله‌کشی به این روش در ابتدا به کمک لوله فلزی انجام می‌شد اما امروزه به دلایلی نظیر قیمت و وزن بالای لوله فلزی و همچنین ایجاد خوردگی در آن، اغلب از متریال‌های جایگزین نظیر لوله‌های پی وی سی و یو پی وی سی وینو پلاستیک استفاده می‌شود.

• روش کلکتوری

در این روش، آب از لوله کشی آب شهری در خارج از منزل به یک کلکتور آب در فضای ساختمان وارد می‌شود و از این کلکتور، آب به سایر واحدها منتقل می‌گردد. در هر واحد نیز یک کلکتور تعبیه می‌شود که وظیفه آن دریافت آب از کلکتور اصلی ساختمان و انتقال آن به نقاط مختلف منزل نظیر آشپزخانه، حمام، سرویس بهداشتی و سیستم گرمایشی می‌باشد.

کلکتور آب سرد و گرم از همدیگر جدا هستند ولی هر دو در یک مکان مشخص که جعبه کلکتور نامیده می‌شود قرار دارند. محل نصب جعبه کلکتور معمولا فضای تراس یا بخشی از آشپزخانه است.

روش کلکتوری نسبت به روش انشعابی یک راهکار مدرن‌تر برای لوله کشی آب به شمار می‌رود. در این روش به دلیل عدم استفاده از اتصالات زیاد، فشار آب پشت تمام شیرها تقریبا یکسان است. هزینه کمتر، طول عمر بیشتر و تعمیرپذیری آسان‌تر، مواردی هستند که استفاده از این روش لوله‌کشی را روز به روز گسترش می‌دهند.

اصول لوله کشی آب ساختمان

حال که با روش‌های لوله کشی آب آشنا شدیم، می‌توانیم به بررسی اصول لوله کشی و پایپینگ بپردازیم که دانستن آنها برای می‌تواند برای هر کسی مفید باشد. در این بخش، چند مورد از این اصول را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

1. با توجه به نوع لوله کشی آب، فضای مدنظر طراح و شرایط فنی دیگر، نوع لوله مورد استفاده برای انجام لوله کشی باید به درستی انتخاب شود. لوله کشی با لوله نامناسب می‌تواند در مدت زمان کوتاه لوله‌ها را فرسوده کرده و منجر به کاهش عمر مفید لوله‌ها و نشتی آب شود که نشتی آب، خود عامل مشکلات بسیاری برای ساختمان است. بر این اساس، لوله انتخاب شده برای لوله‌کشی ساختمان یکی از انواع زیر خواهد بود:

• لوله فلزی گالوانیزه

لوله‌های گالوانیزه را می‌توان جایگزین لوله‌های فلزی سربی دانست که سالهاست به دلیل اثبات اثر نامطلوب سرب بر بدن منسوخ شده‌اند. لوله فلزی گالوانیزه دارای یک لایه ضد خوردگی روی فلز است که تا حدی جلوی زنگ‌زدگی و خوردگی را می‌گیرد اما نمی‌تواند صد درصد موفق عمل کند.

به صورت کلی، مزایای لوله گالوانیزه را می‌توان مقاومت بالا در برابر سایش و نیرو، تحمل فشار بالا و تعمیرپذیری مناسب دانست در حالی که خوردگی تغییر رنگ و طعم آب به مرور زمان و کاهش فشار آب به دلیل رسوب‌گیری بای این نوع لوله از معایب آن به شمار می‌روند.

• لوله چدنی

یکی دیگر از انواع لوله که مانند لوله سربی امروزه در لوله‌کشی آب دیگر کاربرد زیادی ندارد، لوله چدنی است. لوله چدنی از آلیاژ چدن تهیه می‌شود و مقاومت بسیار بالایی در برابر وزن و فشار آب دارد. دیگر مزیت این نوع لوله، ارزان بودن آن است.

در مقابل، مشکل اصلی این نوع لوله را می‌توان خوردگی و رسوب‌گیری زیاد آن دانست در حالی که تعمیرپذیری آن نیز تا حدی دشوار است. از این نوع لوله در لوله‌کشی فاضلاب و گاز استفاده می‌شود.

• لوله پلاستیکی

لوله‌های فلزی به دلیل مقاومت بالایی که دارند، سالها در لوله کشی آب کاربرد داشتند اما امروزه، با تولید متریال‌های پلاستیکی باکیفیتی نظیر پلی‌پروپیلن و پلی‌وینیل کلراید، می‌توان لوله‌های کاربردی‌تر با عمر مفید بیشتر را در ساختمان به کار برد. لوله پلاستیکی وینو پلاستیک، یک جایگزین بهینه‌تر برای لوله فلزی هستند زیرا به خوردگی و زنگ‌زدگی که عامل بسیاری از ترکیدگی‌های لوله آب است دچار نمی‌شود.

وزن لوله پلاستیکی از لوله فلزی کمتر است که در نتیجه، مهار آن نیز آسان‌تر خواهد بود. لوله‌های پلاستیکی وینو پلاستیک که یکی از تولیدکنندگان به نام این لوله در ایران است، منجر به کاهش فشار آب و تغییر بو و مزه آن نیز نمی‌شوند؛ ایرادی که در لوله‌های فلزی بسیار به چشم می‌خورد.

لوله‌های پلاستیکی خود انواع مختلفی با خواص مختلف دارند. به عنوان مثال، لوله پلی‌پروپیلن که در دو رنگ سفید و سبز تولید می‌شود، ظاهر زیبا، قیمت مناسب و انعطاف‌پذیری بالایی دارد؛ اما لوله پلیکا که به لوله U-PVC نیز مشهور است، بافت خشک‌تر و شکننده‌تری دارد و می‌تواند در محیط اسیدی نیز دوام مناسبی داشته باشد.

• لوله 5 لایه

نوع دیگری از لوله که امروزه در صنعت لوله کشی آب کاربرد زیادی دارد، لوله پنج لایه است. این نوع لوله را می‌توان ترکیبی از لوله‌های پلاستیکی و فلزی دانست. 5 لایه تشکیل دهنده این نوع لوله عبارت‌اند از 2 پلاستیکی پلی‌اتیلن در سطح داخلی و خارجی لوله، یک لایه آلومینیوم در بین لایه‌های پلی‌اتیلن و دو لایه چسب مخصوص که فضای بین آلومینیوم و پلی‌اتیلن را پر می‌کند.

طراحی این نوع لوله به شکلی است که فلز به طور مستقیم با محیط در ارتباط نباشد و دچار خوردگی نشود اما مقاومت لوله نیز نسبت به لوله پلاستیکی افزایش یابد.

طول عمر بالا، جلوگیری از اتلاف دمای آب به دلیل داشتن خاصیت عایق، مقاومت کامل در برابر خوردگی، عدم تغییر خواص آب نظیر بو و مزه، نصب آسان و نرخ رسوب‌گیری بسیار پایین را می‌توان از جمله مزایای لوله‌های 5 لایه دانست. این نوع لوله به خودی خود عیب خاصی ندارد اما در صورت فرسودگی چسب‌ها و از بین رفتن آنها، دچار نشتی خواهد شد.

1. برای مسیر لوله کشی آب باید بستر مناسب فراهم شود. لوله‌ها نباید در عمق زیادی قرار داده شوند زیرا تعمیرپذیری آنها دچار مشکل شده و فشار روی لوله نیز افزایش خواهد یافت. همچنین لوله‌های اصلی آب نباید به صورت سطحی نیز اجرا شوند زیرا در این صورت، امکان انتقال ضربه به لوله و اتصالات ایجاد شکستگی وجود دارد.
2. قطر لوله چه برای لوله‌های انشعابی و چه برای لوله‌های اصلی باید طبق محاسبات انتخاب شود. اگر قطر لوله از قطر لوله مناسب کمتر باشد، فشار آب افزایش یافته و ممکن است به بدنه لوله آسیب برسد. انتخاب لوله با قطر بزرگتر نیز منجر به کاهش فشار آب خواهد شد.
3. لوله‌های انشعابی نباید به صورت کف خواب اجرا شوند. بهتر است تمام مسیر لوله‌کشی به صورت چسبیده به دیوارها، تیغه‌ها و سقف اجرا شود ولی اگر نیاز به اجرای بخشی از مسیر به صورت کف خواب وجود داشته باشد، مسیر باید طوری انتخاب شود که طول لوله کف خواب به کمترین مقدار خود برسد.
4. شیب مناسب برای تمام لوله‌ها اعم از اصلی و انشعابی باید اعمال شود تا در صورت قطع جریان، آب موجود در لوله به عقب برنگردد. مقدار شیب استاندارد لوله کشی ساختمان به اندازه 1 سانتی‌متر در هر 10 متر طول لوله می‌باشد. در صورتی که امکان برقراری این شیب وجود نداشته باشد، باید در مسیرهای شیب‌دهی نشده یک خط فرعی برای تخلیه آب لوله تعبیه شود.
5. لوله‌ها باید به صورت موازی یا عمود بر دیوارها باشند و نباید لوله به صورت مورب یا کج از یک دیوار عبور کند.
6. در صورتی که ارتفاع ساختمان بیشتر از ارتفاعی که فشار آب می‌تواند طی کند باشد، باید برای طبقات بالایی از پمپ مناسب استفاده شود. 
7.  در لوله کشی آب ساختمان، حتی‌الامکان نباید از جوشکاری استفاده شود تا تمرکز تنش بر نقاط جوش، آسیبی به سیستم لوله کشی آب وارد نکند. 
8. اتصالات باید هم‌جنس با لوله ها باشند. استفاده از اتصال فلزی برای پلاستیک یا اتصال پلاستیک برای فلز به هیچ عنوان مجاز نیست.
9. لوله‌هایی که فشار آنها از حد مشخصی بیشتر باشد، باید با اتصالات فلنجی به یکدیگر متصل شوند که توان تحمل فشار بیشتری دارند. استفاده از سایر اتصالات برای این لوله‌ها می‌تواند حوادثی را ایجاد کند که آب کل ساختمان را دچار قطعی نماید.

جمع‌بندی

لوله کشی آب را می‌توان یکی از بهترین هدایای مهندسی مکانیک تاسیسات به شهروندان دانست. این سیستم، آب مصرفی خانوارها را به درون خانه‌ها و پشت شیرهای آب ساختمان می‌رساند. مانند تمام امور فنی، لوله کشی آب هم نکات ریز و درشت مربوط به خود را دارد.

در این مقاله، سعی کردیم تعدادی از این نکات را مطرح کنیم تا شما با فرآیند لوله کشی ساختمان بیشتر آشنا شوید. البته اصول لوله کشی ساختمان صرفا در حد این موارد نیستند. مبحث شانزدهم مقررات ملی ساختمان که از جمله مباحث بیست و سه گانه ساختمان است، به بررسی مقررات لوله کشی آب ساختمان می‌پردازد که بیان کامل آن، از یک مقاله اینترنتی برنمی‌آید.

به هر حال، تلاش این مقاله به بیان نکات مهم و کاربردی از اصول لوله کشی آب بود تا کاربران بتوانند بیشتر با ریزه‌کاری‌های این صنعت آشنا شوند.

سوالات متداول

قطر لوله‌های آب با چه روشی تعیین می‌شود؟

نوع کاربری ساختمان و میزان مصرف بر حسب تعداد انشعاب‌ها، مهندسین طراح را به عددی به نام دبی مصرفی آب می‌رساند که بیشینه آب مورد نیاز ساختمان است. به کمک دبی مصرفی و با استفاده از فرمول «سرعت جریان = دبی مصرفی در سطح مقطع لوله» که در آن سرعت جریان یک عدد ثابت می‌باشد، می‌توان قطر لوله مناسب برای ساختمان را تشخیص داد.

برای لوله کشی آب چه نوع لوله‌ای مناسب‌تر است؟

لوله‌های پلاستیکی به دلیل عدم خوردگی در محیط‌های مختلف، وزن و قیمت پایین، استفاده و نصب آسان و تعمیرپذیری بالا، امروزه در بیشتر ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شوند.