کایا کالاس کیست؟ دیدگاه‌های جانشین بورل درباره ایران، روسیه و بحران خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: جوزپ بورل، مسئول اسپانیاییِ سیاست خارجی اروپابه زودی جای خود را به کایا کالاس، نخست وزیر سابق استونی می‌دهد. از دیدگاه‌های فردی خانم کالاس در مورد ایران، اسرائیل، روسیه و چین چه می‌دانیم؟

کالاس ۴۷ سال سن دارد و سیاستمداری لیبرال است، در حالی که آقای بورل یک سوسیالیستِ کهنه‌کار و ۷۷ ساله بود. برهمین اساس، در نگاه نخست، بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ابتدای دسامبر ۲۰۲۴ با چابکی بیشتری پیگیری خواهد شد. اما این همه داستان نیست.

کالاس که در سال ۲۰۲۱ به عنوان نخستین نخست وزیرِ زنِ استونی آغاز به کار کرد، یکی از اولین رهبران اتحادیه اروپا بود که زنگ خطر را در مورد طرح‌های توسعه‌طلبانه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به صدا درآورد. او بارها به رهبران اروپایی به ویژه شرقی‌ها درباره گرفتار آمدن در «تله» روابط تجاری خوب با روسیه هشدار داد. بنابراین گروهی از کارشناس معتقدند که خانم کالاس گزینه مناسبی برای راهبری سیاست خارجی اتحادیه اروپاست، به ویژه در دوره‌ای که تمرکز اتحادیه بر تقویت توان دفاعی در برابر روسیه متمرکز خواهد بود. لذا، به نظر می‌رسد که اولویت اصلی کالاس به عنوان دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا، اطمینان از آمادگی اروپایی‌ها برای جلوگیری از پیشرفت‌های آتی روسیه خواهد بود.

او ارائه دهنده طرح پیشنهادی اعطای وام اتحادیه اروپا به کشورهای عضو برای تقویت توان دفاعی‌شان است، طرحی که با وجود جلب حمایت فرانسه برای نهایی شدن با مخالفت آلمان مواجه است.

البته کالاس با چالش‌های بزرگ‌ دیگری نیز در حوزه سیاست خارجی اتحادیه اروپا مواجه خواهد بود: پیگیری رویکرد تازه اتحادیه اروپا در قبال چین و تقویت نقش میانجیگرانه اتحادیه اروپا در مواجهه با چالش ایران و بحران خاورمیانه با محوریت اسرائیل.

نخست وزیر سابق استونی زاویه ویژه‌ای نسبت به رویکرد اخیر اتحادیه اروپا نسبت به ایران ندارد. او بارها از این کشور به دلیل حمایت از روسیه در جریان تجاوز به خاک اوکراین انتقاد کرده و از اعمال تحریم‌ها علیه آن حمایت کرده است.

کالاس هر چند که شخصا حامی ایده دو کشوری برای حل بحران موجود در سرزمین‌های فلسطینی است ولی از حامیان جدی اسرائیل به شمار می‌رود. چنان که از حمله موشکی و پهپادی ایران به خاک اسرائیل انتقاد و از حمایت نظامی کشورهای غربی برای ساقط کردن موشک‌ها و پهپادهای شلیک شده به سمت اسرائیل ابراز خرسندی کرد.

او همواره خط مشی اتحادیه اروپا در حمایت قاطعانه از حق اسرائیل برای دفاع از خود را دنبال کرده و در عین حال احترام به قوانین بین‌المللی بشردوستانه در غزه را خواستار شده است. کالاس همواره حملات «گروه تروریستی حماس» را محکوم کرده است.

او همچنین در جبهه آن دسته از رهبران اتحادیه اروپا قرار دارد که از چین به دلیل همراهی با روسیه شاکی است و از طرح اتحادیه برای برقراری توازن تازه در روابط سیاسی و اقتصادی با چین حمایت می‌کند.

نخست وزیر سابق استونی به عنوان سیاستمداری فمینیست بارها از لزوم برخورداری زنان و دختران ایرانی و افغان از آزادی‌های بنیادین سخن گفته و خواستار تشدید تلاش‌های بین‌المللی در این زمینه شده است.

کالاس از سوی منتقدانش تحت فشار است که خارج از تجربه بالا در حوزه روابط سیاسی با کشورهای اروپای شرقی، از توانمندی لازم برای ایجاد تعامل لازم در خاورمیانه، آفریقا، آسیا و اقیانوسیه برخوردار نیست.

به باور آنها، جوزپ بورل به ویژه در مورد مساله اسرائیل و فلسطینی‌ها بر پایه یک باور شخصی، نقش بسیار فعالی ایفا می‌کرد و در تلاش برای افزایش فشارها بر اسرائیل بود. او در تازه‌ترین تلاش‌های خود نیز از ابراز تمایل اتحادیه اروپا برای به دست گرفتن مجدد کنترل مرز غزه و مصر خبر داد. بورل، همچنین، بر پایه رویکرد سوسیالیستی خود معتقد به برقراری یک موازنه جدی میان مطالبه‌های متقابل آمریکا و جمهوری اسلامی ایران بوده و در مقابل تلاش‌های جناح‌های تندرویِ اروپایی علیه ایران تا حد امکان مقاومت کرده است.

اوین اینجر، نماینده سوسیالیست پارلمان اروپا در این باره به یورونیوز گفت: «از آنجایی که او (کالاس) چندان درگیر این موضوع‌ها نبوده است، من کمی نگران هستم که جنگ غزه در راس برنامه‌های او نباشد.»

اما در مقابل، میکا آلتولا، نماینده میانه‌رو پارلمان اروپا در گفت وگو با یورونیوز یادآور شد که استونی تحت رهبری کالاس همواره رویکردی عملگرا در قبال مسائل نوار غزه داشته است.

البته در حالی که برخی تلاش‌های بورل را برای ایجاد توازن بین مواضع متضاد کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مناقشه‌های مختلف را ستایش می‌کنند، برخی دیگر بر این باورند که در طول دوره مسئولیت جوزپ بورل اعتبار اتحادیه اروپا به ویژه در خاورمیانه خدشه‌دار شده است.

در چنین شرایطی، از کالاس انتظار می‌رود که افزون بر فائق آمدن بر شکاف موجود میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مورد مسائلی همچون حمایت نظامی از اوکراین و نیز راهکار حل مساله اسرائیل و فلسطینی‌ها، بتواند در تقویت جایگاه اتحادیه اروپا در حل مناقشه‌های بین‌المللی به عنوان قدرتی جهانی بهتر از دوران پنج ساله جوزپ بورل عمل کند.