تاثیر حکم دیوان بین‌المللی کیفری بر جنگ غزه چیست؟

مهسا مژدهی: آخر هفته گذشته؛ قضات دیوان کیفری بین‌المللی حکم جلب بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین این رژیم را صادر کردند. اتهام او جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت است. تا امروز اتحادیه اروپا از این حکم استقبال کرده است. این در حالیست که ایالات متحده طبق انتظار، پشت نتانیاهو ایستاد و حکم دیوان کیفری بین‌المللی را محکوم کرد. البته در اروپا کشورهایی مانند مجارستان هم گفته‌اند که حکم را نقض خواهند کرد. به‌هرحال از آنجایی که احکان بین‌المللی ضمانت اجرای کاملی ندارند؛ تصمیم با ۱۲۴ کشور عضو دیوان کیفری بین‌المللی است که بخواهند آن را جدی گرفته و علیه نتانیاهو و گالانت اقدام کنند یا چشم بر روی نسل‌کشی در غزه و کشتار در لبنان ببندند. نتانیاهو و گالانت تنها چهره‌هایی نیستند که چنین حکمی علیه آنها صادر شده. حدود یک سال قبل پوتین هم شرایط مشابهی را تجربه کرد و چهره‌های دیگری چون عمر البشیر رهبر سابق سودان و سیف‌الاسلام قذافی، پسر معمر قذافی هم در فهرست قرار دارند. حکم دیوان کیفری بین‌المللی در مورد پوتین در برخی کشورها مورد نقض قرار گرفته است.

در خبرآنلاین با مهدی ذاکریان  استاد حقوق و سیاست بین‌الملل در مورد این حکم و ضرورت اجرای آن به گفتگو نشسته‌ایم:

آیا صدور حکم علیه نتانیاهو و گالانت از سوی دیوان کیفری بین‌المللی؛ الزامی برای کشورها ایجاد می‌کند که بتوانند نتانیاهو و گالانت را در کشورهای خود تحت فشار قرار داده یا مانع سفر آنها شوند؟

معمولا دولت‌ها داوطلبانه قراردادها و کنوانسیون‌ها و معاهدات را امضا و تصویب می‌کنند و از سر اجبار نیست. بنابراین وقتی داوطلبانه به معاهدات بین‌المللی می‌پیوندند، به طور طبیعی متعهد به اجرا و عمل آنها هستند. چون اگر نمی‌خواستند آنها را اجرا و به آن عمل کنند اصلا به پیمان‌ها نمی‌پیوستند. بنابراین دولت‌هایی که به اساس‌نامه روم که در واقع چارچوب و قانون اساسی دیوان کیفری بین‌المللی شمرده می‌شود پیوسته‌اند و آنها تصویب کرده‌اند، بایستی به لحاظ حقوقی قاعدتا به موضوع احکام دیوان و بازداشتی که صادر می‌شود و ... متعهد باشند. از ۱۲۴ کشور که اساس‌نامه روم را تصویب کرده‌اند، ما میبینیم که پشت سر هم اعلام می‌کنند که اگر نتانیاهو یا گالانت به کشورمان وارد شود، او را بازداشت می‌کنیم. البته تعدادی مانند مجارستان هم گفته‌اند که این‌کار را انجام نمی‌دهند و ممکن است کشورهای دیگری هم به مجارها بپیوندند. این درحالیست که اساسنامه روم را به تصویب رسانده و عضو دیوان هستند. 

این که کشورها زیر بار چنین حکمی نمی‌روند می‌تواند به تضعیف نهادهای حقوقی بین‌المللی منجر شود؟

چیزی غیر از این نیست. اینکه برخی از کشورها اساسنامه دیوان را تصویب کرده‌اند اما احکامش را اجرایی نمی‌کنند، باعث تضعیف دیوان و تضعیف حقوق بین‌الملل بشردوستانه و بی‌اعتباری حقوق بشر در نظام جهانی می‌شود. استاندارد دوگانه ایجاد می‌شود. وقتی دیوان کیفری بین‌المللی تصمیمی می‌گیرد باید به آن احترام بگذارند. چرا که خود این کشور ها به اساسنامه دیوان رای دادند.

ما پیش از این شاهد بودیم دو سیاستمدار نامدار دیگر یعنی پوتین و عمرالبشیر شرایط مشابهی را تجربه کرده و از سوی دیوان کیفری بین‌المللی محکوم شده بودند. آیا آن احکام تاثیری داشت؟

بله تاثیر داشت. این حکم‌ها نشان دهنده این است که دادستان می‌تواند اتهامات را وارد کند. بنابراین افرادی چون پوتین؛ نتانیاهو، عمرالبشیر گالانت و سیف‌الاسلام قذافی، از نظر دیوان دارای اتهام هستند و تحت‌ پیگرد قرار دارند. حکم بیانگر این است که رهبران کشورها یا افرادی که تحت پیگرد قراردارند، با اتهام نقض حقوق بشردوستانه و با اتهام نسل‌کشی و مواردی از این دست رو به رو هستند. لذا هم برای افراد و هم در مواردی چون پوتین و عمرالبشیر برای کشورشان به‌لحاظ حیثیتی و فشار افکار عمومی مؤثر است. اگر غیر از این بود، اسرائیل انقدر بر نمی‌آشفت و آمریکا هم که خودش این کنوانسیون را تصویب نکرده اعتراض نمی‌کردند. متأسفانه ایران نیز کنوانسیون را امضا نکرده و ضروری است که بنابر دفاع از حقوق ملت ها آن را امضا کند. در مورد آمریکا هم همینطور است. این دیوان باید تقویت شود تا نسل‌کشی و جنایت جنگی و جرم تجاوز صورت نگیرد و جرائمی که در ماده پنج دیوان آمده است انجام نشود. 

به‌هرحال نتانیاهو درگیر جنگ در غزه و لبنان است و تمایلی به عقب‌نشینی نشان نمی‌دهد. اما حکم دیوان کیفری بین‌المللی می‌تواند در روند این جنگ اثر بگذارد؟

طبعا فشار بین‌المللی در کنترل ناقضین حقوق بشر مؤثر است. اینکه بگوییم فشارهای بین‌المللی بی‌اثر است خطاست. حداقل سبب‌ساز این می‌شود که ارتش اسرائیل یا افسران اسرائیلی در عملیات جنگی دقت کنند تا متهم به جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت و نسل‌کشی نشوند. اما اینکه سبب توقف یا آتش‌بس شود، خیر. این درجه به این اندازه نیست. می‌تواند موجب تغییر رفتار شود.