سیدحسن خمینی: شأنیت علمی آقای هاشمی مغفول ماند

سید حسن خمینی گفت: واقعیت این است که شأنیت علمی آقای هاشمی مغفول ماند. من توفیق داشتم ۱۰ سال آخر عمر ایشان تقریبا هفته‌ای نبود که چند ساعتی را محضر ایشان نباشم. واقعیت این است که قدرت فقه، اصول، تفسیر و تسلطش به مبانی اسلامی مغفول ماند و ایشان بیشتر به عنوان یک شخصیت سیاسی شناخته شد. البته واقعیت هم این است که چون در این جهت سرآمد روزگار خودش بود، حقش بود که به این شناخته شود؛ ولی ابعاد دیگر شخصیت ایشان پنهان ماند.

به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی طی سخنانی با موضوع «تفکر فقهی» در پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، گفت: در حوزه بحث فقه و اینکه ما بتوانیم فقه را میان رشته‌ای بحث کنیم، یک اشکال بسیار بزرگی از قبل پیش روی مجتهدین بوده و آن اینکه آیا ما می‌توانیم ابواب فقهی را به رشته‌های مختلفی تقسیم کنیم و بگوییم هر فقیهی احیانا در یک رشته کار کند؟

یادگار امام افزود: از نظر تاریخی ابتدا یک نفری که می‌آمد جامع معقول و منقول بود. یعنی مثلا یک نفر مثل بوعلی سینا هم هیأت بلد بوده، هم طب و هم فلسفه بلد بوده است. اما آرام آرام انگار بشر به این نتیجه رسیده که باید رشته‌ها را خاص‌تر و خاص‌تر کند و امروز به جایی رسیده که یک نفر در موضوعی چیزی را بلد است و هیچ چیزی از قبل و بعد آن نمی‌داند؛ یعنی فقط برنامه‌نویسی کامپیوتر را می‌داند و نمی‌داند که سخت افزار آن چه کار می‌کند؛ حتی لزومی هم ندارد که بداند.

وی تأکید کرد: سؤال این است که آیا این اتفاق در فقه هم ممکن است؟ یعنی ما به سمت این برویم که در عبادات یک نفر تخصص داشته باشد و در معاملات یکی دیگر؛ و دوباره عبادات را به حج، صلاة، زکات و خمس تقسیم کنیم. در معاملات که سخت‌تر می‌شود چون بحث‌های بین رشته‌ای مطرح می‌شود؛ یعنی بانکداری و الآن متاورس و بحث‌های هوش مصنوعی بالأخره احکام پیدا می‌کند.

سید حسن خمینی یادآور شد: خیلی از فقها ساده با این برخورد می‌کنند و می‌گویند کار فقیه که موضوع نیست؛ ما یک کلیاتی را می‌گوییم همانند اینکه اگر ضرر دارد حرام است یا اگر مالیت عقلایی دارد قابل تملیک و تملک است. این موبایلی که دست شما است، اگر ضرر دارد که دارد و اگر ندارد، ندارد. در حالی که به نظر می‌رسد این مبتنی بر یک اشتباه است؛ اتفاقا موضوع حکم فقهی حتما کار فقیه است و مصداق کار فقیه نیست. مگر من می‌توانم موضوع یک گزاره را ندانم اما گزاره را بیان کنم؟! حتی بیان بسیاری از مصادیق هم شأن فقیه است.

وی افزود: موضوعات از علوم دیگر می‌آید؛ به خصوص روزگار ما که در حال یک انقلاب بسیار بزرگ است. ایامی که ما زندگی می‌کنیم به همان درجه از اهمیت است که آغاز دوره صنعتی شدن بود. یک پوسته جدیدی از نظم اجتماعی به سبب مسائل فضای مجازی دارد بین مردم پدید می‌آید. یک روابط و ارتباطات و دنیای دیگری می‌شود و حسش هم نمی‌کنیم به خاطر اینکه خودمان داریم در این مسیر پیش می‌رویم. اگر کسانی که ۳۰، ۴۰ سال اولیه دوران انقلاب صنعتی بودند، نمی‌فهمیدند چه شده و بعدها که نگاه می‌کنند، می‌توانند به قبل و بعد آن تقسیم کنند، دوره ما دقیقا همان است؛ یعنی دوره‌ای است که دارد وارد فضای جدیدی از روابط می‌شود.

یادگار امام تأکید کرد: نسل بعدی بسیار متفاوت از نسل قبلی ما است؛ ما دوره گذار و عجیبی هستیم و هر دو را درک می‌کنیم. یعنی هم دوره بدون اینترنت و هم دوره پسا اینترنت را درک کرده‌ایم و بعدا فردا فضایی پدید می‌آید که اصلا نمی‌دانیم روابط چگونه هست. دوره‌ای که همه حدود برداشته و همه چیز متفاوت می‌شود و روابط تغییر می‌کند؛ و نظمی که بعدا خودش را بر این فضا تحمیل می‌کند.

وی اظهار داشت: از زاویه فقهی اولین سؤال این است که آیا در فضای فقه این اجازه را دارید که تبعض ابواب را تجویز کنید؟ به این معنا که بگوییم عین پزشکی که شما چشمت درد می‌کند پیش چشم پزشک می‌روید و روانت مریض می‌شود پیش روانپزشک می‌روید و هیچ کسی وقتی قلبش درد می‌گیرد پیش چشم پزشک نمی‌رود، در حوزه فقه هم چنین اتفاقی باید بیفتد.

سید حسن خمینی یادآور شد: من فکر می‌کنم ظرفیت بحث‌های اجتهادی ما در این مسأله هست؛ و این مسأله هم پیشینه دارد و هم دارای فتوا است اما معمولا چون نیاز نبوده و موضوعات بسیط بوده، یک نفری مثل شیخ انصاری همه موضوعات را بلد بوده و همه از او تقلید می‌کردند؛ اما امروز اصلا این طوری نیست. امروز مجتهد که می‌خواهد همان حکم اولیه را هم ارائه کند بدون توجه به موضوعات جدید و روابط جدید و نسبت‌های جدید نمی‌تواند بیان کند. یعنی هرکدام از ما و حتی جامعه به مراجع مختلف رجوع می‌کند. به نظر من این هم قابل دفاع است و هم طبیعتا باید واقع شود به خاطر اینکه معنای اعلمیت تفاوت می‌کند.

وی با اشاره به اینکه ۱۹ دی ماه سالروز رحلت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است، افزود: اتفاقا در رابطه با این موضوع زیاد با ایشان بحث می‌کردیم. البته ایشان چندین بار در موارد مختلف تحت عنوان «اجتهاد شورایی» بیان می‌کرد. آیا ما می‌توانیم به اجتهاد شورایی تن بدهیم؟ یعنی در هر مسأله‌ای شورایی با هم بنشینند و کار شورایی کنند. مرحوم آقای هاشمی خیلی روی این مورد اصرار داشت و می‌گفت از نظر فقهی و بیشتر بحث‌های اصول فقهی قابل طرح و دفاع است. من بعدا وارد بحث‌های فنی مسأله شدم و به نظرم این هم قابل دفاع است.

یادگار امام تصریح کرد: ما در تاریخ جمهوری اسلامی اولین بار این کار را انجام داده‌ایم؛ شاید حتی بدون اینکه بدانیم که این کار واقع شده و آن هم مقوله شورای نگهبان است. در شورای نگهبان طبق قانون اساسی که همه هم امضا کرده‌اند، یک جمعی می‌نشینند و نظر مجموع با اکثریت را ملاک قرار می‌دهند. یعنی این اتفاق علاوه بر اینکه ممکن هست، واقع هم شده است. به هر حال اگر بحث شورایی در حوزه اجتهاد مطرح شود، آن بحث میان رشته‌ای هم به نوعی در خودش دارد. یعنی اعلم‌هایی در رشته‌های مختلف می‌توانند کنار هم بنشینند و یک بحث تجمیعی را با هم داشته باشند و فتوای تجمیعی بدهند و آن وقت جامعه هم از یک شورایی تقلید کند.

وی افزود: طبیعتا ممکن است دیگران نقدهایی داشته باشند و می‌شود در رابطه با بند بند این صحبت کرد؛ در بحث موضوعات و مصادیقش صحبت کرد. البته من هم آمادگی دارم راجع به بخش بخش این و بحث‌های حجیّتش صحبت کنیم؛ چون به نظر من حتی تقلید اعلم هم لازم نیست و ما دلیلی بر حجیّت تقلید اعلم و وجوب تقلید اعلم نداریم و به عالم هم می‌شود مراجعه کرد.

سید حسن خمینی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه پژوهشکده شکل گرفت برای اینکه در رابطه با بحث‌های امام کار کند، گفت: ما نسبت به امام دو نوع می‌توانیم مسیر را طی کنیم؛ یکی اینکه امام چه گفت و دو اینکه امام چه می‌گوید. امام چه گفت یعنی شما بررسی کنید به اینکه این آدم در زمان خودش نسبت به موضوعات زمان خودش و مسائلی که در آن روزگار اتفاق افتاده، نظرش چه بوده است. اما بحث دوم این است که اگر امروز بود، این مکتب چه می‌گفت؛ نسبت به حوادث امروز چه می‌گوید؟ او را به عنوان یک ظرفیت سیال و یک مکتب بالنده ببینیم.

وی تأکید کرد: بحث تأثیر زمان و مکان در اجتهاد همین است که ما یک وقت می‌گوییم امام صادق(ع) چه فرمود و یک وقت می‌گوییم اگر امام صادق(ع) امروز بود چه می‌گفت. یعنی با توجه به زمان و مکان توانمندی این ساختار فکری و مطلب برای سؤالات امروز چیست؟ پاسخش برای سؤالات امروز چیست؟ البته این معنا نیست که یافته‌های قدیمی‌اش را کنار بگذارد؛ به خاطر اینکه نمی‌خواهد بگوید من امروز چه می‌گویم؛ می‌گوید او اگر امروز بود چه می‌گفت. این مسأله هم باید در پژوهشکده باشد.

یادگار امام با طرح مسأله «اجتهاد در اندیشه امام»، تصریح کرد: اجتهاد در اندیشه امام یعنی همان کاری که ما با مذهب فقه جعفری می‌کنیم که او را یک مکتب می‌بینیم و در آن اجتهاد می‌کنیم، این را هم یک مکتب بدانیم و در آن اجتهاد کنیم. همان طوری که امام گفته شطرنج این را داشته که گفته‌اند حرام است و امروز این را دارد که حلال است؛ عینا این داستان در روزگار ما هم هست. در غنا یک بحث مفصلی هست که آیا موسیقی و آواز، چه زن و چه مرد، حرام است یا حلال است؟ روایاتش یکی دو تا نیست اما یک بحث جدی وجود دارد که این مربوط به آن روزگار است؛ به خاطر اینکه اینها در یک مجالسی بوده و امروز آن مجالس نیست؛ یعنی خود موسیقی حرام نیست و مجلس فسق و فجور و اختلاط حرام است.

وی تأکید کرد: پژوهشکده بیشتر باید وجهه همتش را به امام آینده بدهد؛ تا امام گذشته. این که چه گفت، خیلی خوب است و دوستان باید بیشتر هم به این حوزه وارد شوند اما چیزی که پژوهشکده به ما هو پژوهشکده برای آن شکل می‌گیرد، این است که چه می‌گوید؛ امروز اگر بودند چه می‌گفتند و چگونه در قیاس با مسائل جدید حرکت می‌کردند؟ به خصوص که ما در دوره گذار هستیم؛ یک دوره بسیار مهم و زندگی ما به قبل و بعد ما تقسیم می‌شود. این دوره، دوره پدید آمدن یک فضایی است که فضای مجازی در آن «انقلاب ماهیت» می‌دهد و همه مسائلش را عوض می‌کند.

سید حسن خمینی در پایان با اشاره به سالگرد رحلت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، گفت: ایشان یکی از مفاخر جهان اسلام بود. واقعیت این است که شأنیت علمی آقای هاشمی مغفول ماند. من توفیق داشتم ۱۰ سال آخر عمر ایشان تقریبا هفته‌ای نبود که چند ساعتی را محضر ایشان نباشم. واقعیت این است که قدرت فقه، اصول، تفسیر و تسلطش به مبانی اسلامی مغفول ماند و ایشان بیشتر به عنوان یک شخصیت سیاسی شناخته شد. البته واقعیت هم این است که چون در این جهت سرآمد روزگار خودش بود، حقش بود که به این شناخته شود؛ ولی ابعاد دیگر شخصیت ایشان پنهان ماند.

وی تصریح کرد: کار مهم تفسیری که ایشان دارد، تفسیر راهنما و بعد فرهنگ قرآن، البته کار جمعی بود ولی خود ایشان در زندان شروع کرده و زحمت کشیده بودند. نقشی که باز در حوزه تاریخ انقلاب دارد و اینکه ایشان قلم برداشته و روز به روز حوادث را نوشته و روزنگار خاطرات ایشان یک بعد بسیار مهم در تاریخ انقلاب است. ولی توجه من بیشتر به بعد فقهی و بحث اجتهاد ایشان و بحث علمی ایشان در حوزه فقه و اصول است که مغفول مانده و واقعا از این حیث هم جا دارد که به ایشان بپردازیم.

خبرهای مرتبط