شرایط خطیر اقتصاد ایران

دکتر علیرضا بختیاری

دکتر علیرضا بختیاری - مدیرمسئول روزنامه دنیای اقتصاد: اقتصاد ایران این روزها شرایط خطیری را پشت سر می‌گذارد؛ به‌گونه‌ای‌که برخی، وضعیت موجود را با سال‌های پایانی جنگ تحمیلی قابل مقایسه می‌دانند. عبور کم‌خطر از این گردنه تاریخی نیازمند پذیرش الزامات وضعیت موجود است.

بازخوانی مسوولیت ما
در اولین گام باید تصویر روشن و شفافی از صحنه واقعه داشت؛ چراکه هر گونه بزرگ‌نمایی یا کوچک‌نمایی شرایط موجود به طراحی و اجرای سیاست‌های نامناسب می‌انجامد. بسیاری از سیاست‌های اقتصادی از آنجا که نتوانسته‌اند ارزیابی دقیق و واقع‌گرایانه‌ای از شرایط روز داشته باشند، راهی به سرمنزل مقصود نیافته‌اند و گاه به بدتر شدن وضعیت نیز منجر شده‌اند.

وضعیت اقتصادی ایران امروز با ترکیب پیچیده‌ای از شوک‌های خارجی و داخلی گره خورده است. تحریم‌های گسترده و مستمر آمریکا سال‌ها است که راه‌های تنفس تجارت خارجی و سرمایه‌گذاری در ایران را محدود کرده است. اقتصاد ایران از سوی دیگر با ناترازی‌های عمیق و در‌هم‌تنیده در حوزه‌های انرژی، زیست‌محیطی، بانکی و مالی مواجه است. درحالی‌که خطر تبدیل این ابرچالش‌ها به بحران، چاره‌جویی سریع را اجتناب‌ناپذیر کرده، استهلاک سرمایه اجتماعی دولت، اجرای اصلاحات اقتصادی وسیع و سریع را دشوار ساخته است.

این موضوعات، اقتصاد ایران را در شرایطی قرار داده است که نه آمادگی اجرای یک بسته اصلاحات اقتصادی جامع را داشته و نه استمرار روندهای فعلی برای دولت و مردم قابل‌تحمل باشد.

بنا بر آنچه ذکر آن رفت، فضای ممکن و مطلوب سیاستگذاری اقتصادی محدود شده است. در این شرایط هم باید به مبانی اقتصاد رقابتی که گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» همواره به آنها متعهد بوده، وفادار ماند و هم با عبرت از تجارب پیشین، رصد شرایط بیرونی و در نظر گرفتن وضعیت شکننده اجتماعی، یک استراتژی فعال را در دستور کار قرار داد.

پیچیدگی سیاستگذاری اقتصادی در آنجا نمایان می‌شود که اهداف متفاوت و گاه متضاد در برابر هم قرار می‌گیرند. انتخاب بین اهداف بعضا متضاد همواره با دشواری‌های متعددی روبه‌رو است. شرایط بیرونی، دایره ممکن انتخاب سیاست‌های اقتصادی را محدود می‌کند. وضعیت اقتصادی شکننده و کاهش‌سرمایه اجتماعی ظرفیت تحمل جامعه را برای اصلاحات اقتصادی کاهش می‌دهد. در همین حال گروه‌ها و افراد ذی‌نفوذ با لابی‌های مختلف نیز هر یک اهداف خود را دنبال می‌کنند و تلاش می‌کنند سمت و سوی سیاستگذاری‌های اقتصادی را به نفع خود منحرف کنند.

سیاستگذاری اغلب نه انتخابی مبتنی بر حداکثرسازی رفاه اجتماعی، بلکه نقطه تعادل وزن‌کشی بین سیاستگذاران و گروه‌های ذی‌نفوذ است. در کشورهایی که هر حزب طبقه اجتماعی خاصی را نمایندگی می‌کند، نتیجه انتخابات سکان سیاستگذاری را در اختیار حزب پیروز قرار می‌دهد؛ اما در اینجا چنین نیست و به نظر می‌رسد یک سیاستگذار کارآمد در ایران، سیاستگذاری است که بتواند در برابر فشارها مقاومت کند و با انتخاب‌های مبتنی بر دانش و تجربه، منافع اقتصادی یک گروه کثیر، اما فاقد قدرت را بر یک گروه قلیل اما صاحب نفوذ مرجح بداند.

اگر سیاستگذار نتواند با کسب حمایت عمومی و سیاستگذاری صحیح از این پیچ تاریخی عبور کند، در بهترین حالت در «تله سیاستی» اجرای سیاست‌های تکراری و بی‌اثر گرفتار می‌شود و در بدترین حالت هم می‌تواند با انتخاب‌های نادرست به تعمیق بیشتر بحرا‌ن‌های کنونی سرعت بخشد.

در این شرایط نقش رسانه‌ها خصوصا «دنیای‌اقتصاد» در زمینه سیاستگذاری اقتصادی از دو جهت اهمیت دارد. سیاستگذاران اقتصادی بالاخص آنجا که با بحران‌های فراگیر روبه‌رو هستیم از یک‌سو با سایر تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران و از سوی دیگر با مردم مواجه هستند. درباره گروه اول، سیاستگذاران اقتصادی باید تصمیم‌گیران در سایر قوا را برای اجرای برنامه‌های خود متقاعد و دقیقا مشخص کنند که این سیاست‌ها بر مبنای چه هزینه و فایده‌ای انجام می‌گیرد. متاسفانه سال‌هاست که سیاست‌های اقتصادی در ایران نه بر مبنای یک استراتژی جامع و کامل بلکه اغلب بر مبنای دیدگاه‌های فردی و شخصی دولتمردان انجام گرفته است. در این میان، عدم هماهنگی در تیم اقتصادی دولت نیز خود یکی از مشکلات مزمن سیاستگذاری در ایران بوده است.

مخاطب دوم سیاستگذاران اقتصادی مردمی هستند که در عالم واقع با تبعات سیاست‌های اقتصادی دست به گریبان می‌شوند و سیاستگذار باید از طریق رسانه‌های عمومی برای آنان دلایل محکمی را ارائه کند که چرا این برنامه‌ها باید هر چه سریع‌تر در شرایط فعلی به انجام برسند. باید برای مردم توضیح داده شود که سیاست‌های اقتصادی، البته به شرط انتخاب درست، اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت فشار هزینه‌ها را افزایش دهند، اما در بلندمدت با منفعت عمومی همراه خواهند بود.

به نظر می‌رسد آنچه موجب شده تا اقتصاد دستور‌ی برای دهه‌ها در ایران تداوم یابد و برای نمونه، ناترازی در بخش انرژی را به یک بیماری مزمن و لاعلاج تبدیل کند، ضعف دولت در اقناع مجموعه سیاستگذاران و افکار عمومی، هر دو، بوده است.

«دنیای‌اقتصاد» در طول بیش از دو دهه فعالیت خود اثبات کرده است که می‌تواند حامی منصف و مناسبی برای اصلاحات اقتصادی مبتنی بر تجربه و دانش باشد و سیاستگذاران اقتصادی را در جهت دستیابی به این هدف مهم یاری دهد. این گروه رسانه‌ای با ارائه دیدگاه‌های دانش‌محور خبره‌ترین کارشناسان اقتصادی داخلی و همچنین انتشار مقالات معتبرترین نشریات خارجی همواره در تلاش بوده است تا قطب‌نمای مناسبی را برای سیاستگذاری اقتصادی معرفی کند.

سیاستگذاری پویا و جامع حاصل جمع مشارکت، تعمق، تطور و اندیشه‌ورزی همه سیاستگذاران، صاحب‌نظران، پژوهشگران و فعالان رسانه‌ای است که با در نظر گرفتن جمیع جهات و ملحوظ داشتن تهدیدات و فرصت‌های پیش رو تلاش می‌کنند تا مسیری کم خطر را برای ارتقای رشد اقتصادی ایران پیشنهاد دهند.

این‌گونه است که می‌توان ایران را از این شرایط خطیر عبور داد.

* مدیرمسوول روزنامه دنیای اقتصاد

خبرهای مرتبط