اصلاح طلبي در قيام عاشورا

در تاريخ ملت ها، قيام ها و انقلاب هاي فراواني ثبت شده که همه آنها موجب تغييرات و تحولاتي در جوامع شده است. قيام ها و انقلاب ها، همگي علت ها و هدف هايي دارد که موجب خلق آنها مي شود و هرچه اين علت ها و هدف ها، پاک تر، عميق تر و خالص تر باشد، انقلاب و قيام مربوطه نيز ماندگارتر است. در قيام امام حسين(ع) سه علت عمده مي توان درنظر گرفت که هريک در موقعيت خود مهم و قابل بررسي است. شايد دخالت همين عوامل متعدد سبب شده اين حادثه با وجود آنکه از نظر تاريخي، سطح و طول زيادي ندارد، اما از لحاظ تفسير و پي بردن به ماهيت آن، بسيار پيچيده است و يکي از علت هاي سوءاستفاده و تحريفاتي که در اين حادثه عظيم بشري صورت گرفته همين پيچيدگي عناصري است که در به وجودآمدن اين حماسه بزرگ موثر بوده اند. عوامل مهم پديدآمدن حادثه کربلارا مي توان در سه دسته تدوين کرد:

    

    1- بيعت خواهي يزيد از امام(عليه السلام): 

     بررسي علل به حکومت رسيدن معاويه ابن ابو سفيان، متعدد است و زمان بررسي آنها در اين مقال نمي گنجد. فارغ از دلايل صلح امام حسن با وي، با همه زيرکي ها و سياست بازي هايي که معاويه و همفکران او به کار بردند، عقايد وي در ميان مسلمانان جايي براي خود باز نکرد و در هنگام مردن، سخت نگران حکومت يزيد بود. او در نصايح فراواني که به يزيد کرد، مخصوصا تاکيد کرد با امام حسين(ع) با رفق و مدارا و نرمي رفتار شود. از گفتار معاويه و نصايح او (در اواخر عمرش) به يزيد، کاملامعلوم است که معاويه معتقد است اگر يزيد بخواهد با حسين بن علي(ع) با خشونت رفتار کند، نخواهد توانست حکومت کند و خلافت از خاندان ابوسفيان خارج خواهد شد. اما يزيد، جواني است که با اشراف زادگي و شاهزادگي تربيت شده و غرور جواني و رياست طلبي در او شعله ور بود، سياست را درک نمي کرد و آن نصايح زيرکانه در مغز پر از لهوولعب او تاثيري نداشت. بعد از اينکه معاويه در نيمه ماه رجب سال شصتم هجري مرد، يزيد در نامه اي به حاکم مدينه دستور مي دهد: «حسين بن علي(ع) را بخواه، از او بيعت بگير و اگر بيعت نکرد، سرش را براي من بفرست.» بنابراين يکي از عواملي که امام حسين(ع) با آن درگير بود، تقاضاي بيعت يزيد بود. امام حسين(ع) در آن شرايط خاص، کسي نبود که با يزيد بيعت کند، زيرا بيعت با يزيد، علاوه بر آنکه، بيعت با شخصيتي است که حتي ظاهر اسلام را هم رعايت نمي کند، بلکه متجاهر به فسق است، شايستگي سياسي هم (مطلقا) ندارد، در ثاني، بيعت با يزيد، در حقيقت مُهر تاييد بر موروثي بودن خلافت مي شود و کسي چون حسين بن علي(ع) با کسي چون يزيد بيعت نخواهد کرد. امام(ع) در اين رابطه فرموده است: «مثلي لايبايعُ مِثلَهُ.» از طرف ديگر رژيم سفياني نيز اين عدم بيعت را خطر بزرگي براي خود مي دانست و درست هم تشخيص داده بودند. بيعت نکردن امام حسين(ع) يعني معترض بودن او و اين خطر بزرگي براي حکومت يزيد است و امام(ع) در مقابل اين تقاضا، وظيفه ديگري جز نه گفتن ندارد. بنابراين تا آخرين لحظات حيات و در سخت ترين شرايط بر اين نظر ثابت قدم ماند.

    

    2- دعوت مردم کوفه از امام حسين(ع)

     بعد از آنکه يزيد توسط حاکم مدينه از امام تقاضاي بيعت مي کند و امام حسين(ع) به شدت و قاطعيت با اين تقاضا مخالفت و اعلان مي کند: «حتي حاضرم کشته شوم، اهل و عيالم به اسارت درآيند اما با يزيد بيعت نخواهم کرد.» فشارها در مدينه به امام حسين(ع) زياد شد بنابراين در اواخر ماه رجب، مدينه را ترک و به مکه هجرت کرد زيرا مکه، حرم امن الهي است و ماه رجب و شعبان ايام حج عمره و مرکز اجتماع مسلمانان است و مردم و حکومت براي امنيت آن احترام خاصي قايلند. امام(ع)، قريب به دوماه، در مکه حضور داشت ولي هنوز خبر مردن معاويه به کوفه نرسيده است. پس از اين، کوفه که مرکز سپاه اسلام و محل سکونت مجاهدان جنگ هاي بزرگي مثل قادسيه، صفين، جمل و نهروان است نيز از مرگ معاويه و اعتراض امام حسين(ع) به حکومت موروثي يزيد مطلع شده اند و بسياري از بزرگان کوفه در نامه هاي متعددي از امام دعوت مي کنند به کوفه هجرت کند و کوفه را مرکز مبارزات خود عليه يزيد گرداند. برخلاف نظر تعدادي از تاريخ نگاران که کوفه را علت اصلي قيام کربلامي دانند، به اعتقاد نگارنده دعوت مردم کوفه، يک علت فرعي است زيرا اگر مردم کوفه از امام دعوت نمي کردند، امام حسين(ع) از قيام دست برنمي داشت. شايد، دعوت مردم کوفه از امام(ع) سبب شد که اين انقلاب در نزديکي کوفه (کربلا) اتفاق بيفتد، ولي کوفه و دعوت مردم کوفه از امام حسين(ع) هرگز علت اصلي قيام آن حضرت نيست.

    

    3- اصلاح طلبي و امربه معروف و نهي ازمنکر

     اصلاح انحرافاتي که در حکومت اسلامي و امت اسلامي پديد آمده مهم ترين هدف قيام امام حسين(ع) است. يعني اگر از امام حسين(ع) بيعت هم نمي خواستند يا اگر مردم کوفه از امام حسين(ع) دعوت نمي کردند، باز هم وقوع نهضت حسيني(ع) حتمي بود و شايد مساله بيعت و دعوت مردم کوفه، فقط در تعيين زمان و مکان آن انقلاب دخالت داشت.

    امام حسين(ع) هدف از قيام خود را در موقعيت هاي متعدد، بيان فرموده است. بارها فرياد مي زند: «اَلاتَرَونَ اَن الحَق لايعمَلُ بِهِ وَ اَن الباطِلَ لايتَناهي عَنهُ لِيرغَبِ المومن في لقاء للهِ مُحقا»، آيا نمي بينيد که به حق عمل نمي شود و از باطل جلوگيري نمي شود، در چنين شرايطي، اگر مومن، مرگ را بر زندگي ترجيح دهد حق دارد» يا مي فرمايد: «وَعَلَي الاسلامِ السلامُ اِذ قَد بُليتِ الاُمهُ براعٍ مِثلِ يزيدَ.» از اسلام بايد خداحافظي کرد اگر نگهبانش فردي مثل يزيد باشد.»

    اينها نشان مي دهد هدف غايي امام حسين(ع) از قيام، مبارزه با باطل و انحرافاتي است که در دين اسلام پديد آمده. درست است بيعت خواهي يزيد و دعوت مردم کوفه هريک براي آن حضرت وظيفه خاصي را ايجاب مي کرد، اما عامل سوم براي امام خيلي مهم بود و همين عامل سبب مي شود به انقلاب کربلا، عظمتي فوق عظمت همه انقلاب هاي بشري هديه کند. هنگامي که امام حسين(ع) مدينه را ترک و قيام خود را علني کرد، وصيتنامه اي تنظيم و آن را نزد برادر خود (محمد حنفيه که در آن زمان، دستانش فلج شده و از جهاد معاف بود) مي سپارد و هدف خود، از اين قيام و حرکت را با صراحت کامل بيان مي کند: «...اِني ما خَرَجتُ اشرا وَ لابَطرا وَلامُفسدا و لاظالما وَ اِنما خَرَجتُ لطَلَبِ الاصلاحِ في اُمهِ جَدي اُريدُ اَن اَمُرَ بِالمعروفِ و اَنهي عَن المُنکَر وَ اَسيرَ بسيرَهٍ جَدي وَ اَبي...» ...مي فرمايد هدفم فقط اصلاح انحرافاتي است که در بين امت جدم پيدا شده است. من به قصد امربه معروف و نهي ازمنکر طبق سنت و سيره جدم و پدرم حرکت کرده ام... .»

    *استاد دانشگاه 

     *روزنامه شرق