یک سریال میدان جدید رقابت تهران و ریاض؛ محمد بن سلمان در لباس معاویه؟

برای برخی از ناظران در ایران، به‌ویژه محافظه‌کاران، حساسیت نسبت به این سریال تنها به اختلافات تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه به تحولات سیاسی کنونی نیز مرتبط است.

اکو ایران: برای برخی از ناظران در ایران، به‌ویژه محافظه‌کاران، واکنش نسبت به پخش سریال معاویه تنها به اختلافات تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه به تحولات سیاسی کنونی میدان جدید رقابت تهران و ریاض/ بن سلمان در لباس معاویه؟ نیز مرتبط است.

جمهوری اسلامی ایران سریال تلویزیونی «معاویه» ساخته عربستان سعودی را ممنوع کرده و آن را تحریفی تفرقه‌افکن از تاریخ اسلام خوانده است. این سریال به دوره‌ای معروف به «فتنه اول» می‌پردازد که پس از قتل خلیفه عثمان بن عفان (۶۴۴–۶۵۶ میلادی) شکل گرفت. بسیاری از وقایع آن دوران توسط مسلمانان شیعه و سنی عمدتاً بر سر مسئله رهبری جامعه اسلامی در صدر اسلام، به‌شدت متفاوت تفسیر می‌شود.

دستور کار فرقه‌ای
به نوشته امواج میدیا، ممنوعیت این سریال در ایران پس از اعمال محدودیت‌های مشابه در عراق (با اکثریت شیعه) و همچنین انتقاد مقام‌های مذهبی اهل سنت در مصر صورت گرفته است. رسانه‌ها و مقامات ایرانی دولت عربستان سعودی را متهم کرده‌اند که با استفاده از یک درام تاریخی، دستور کار فرقه‌ای خود را پیش می‌برد و به تنش‌های منطقه‌ای دامن می‌زند.

نهاد ناظر بر رسانه‌ در جمهوری اسلامی ایران، معروف به ساترا، روز ۵ مارس پلتفرم‌های پخش داخلی را از دوبله و توزیع سریال معاویه منع کرد. این مجموعه ۳۰ قسمتی که توسط گروه MBC در ریاض تهیه شده، پس از دو سال تأخیر به دلیل نگرانی از شعله‌ور شدن تنش‌های فرقه‌ای در منطقه، در ۱ مارس به نمایش درآمد.

ممنوعیت جمهوری اسلای ایران پس از اقدامات مشابه در عراق و محکومیت دانشگاه الازهر مصر، یکی از بالاترین نهادهای مذهبی اهل سنت، صورت گرفته است.

بن سلمان در لباس معاویه
رسانه‌های محافظه‌کار ایران به‌شدت از این برنامه انتقاد کرده و عربستان را متهم کرده‌اند که با «تحریف تاریخ اسلام»، روایت اهل سنت را از وقایع آن دوران ترویج می‌دهد.

نورنیوز، رسانه نزدیک به علی شمخانی، مشاور سابق امنیت ملی ایران، سریال معاویه را بخشی از یک «موج جدید» از تولیدات سعودی خواند که هدف آن «مهندسی افکار عمومی» و «بازنویسی حافظه تاریخی» در منطقه است. روزنامه وطن امروز، از رسانه‌های تندرو، این سریال را «تلاشی برای تطهیر چهره یکی از جنجالی‌ترین شخصیت‌های تاریخ اسلام» با استفاده از «دلارهای نفتی و دوربین‌های اجاره‌ای» توصیف کرد.

جهان نیوز پا را فراتر گذاشته و ادعا کرده که این سریال تلویزیونی با هدف «ترغیب شهروندان سعودی برای سکوت در برابر رنج مردم غزه» ساخته شده است. روزنامه فرهیختگان، که به جناح محافظه‌کار نزدیک است، ادعا کرد که شخصیت معاویه در این سریال در واقع نمایشی از «محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان» است و این مجموعه تلاشی برای ارائه تصویری مطلوب از فردی است که در صف رهبری عربستان سعودی قرار دارد. برخی رسانه‌های ایرانی همچنین از ضعف سرمایه‌گذاری در تولیدات باکیفیت تلویزیونی در ایران که بتواند فراتر از مرزهای کشور تأثیرگذار باشد، انتقاد کرده‌اند.

نورنیوز پرسیده است که آیا صرفاً ممنوع کردن برنامه‌هایی مانند «معاویه» کافی است؟ و خواستار سرمایه‌گذاری در تولید درام‌های تاریخی رقیب شده که بتواند «روایت دقیقی» از تاریخ اسلام ارائه دهد خبرگزاری فارس عدم سرمایه‌گذاری کافی جمهوری اسلامی ایران در ساخت فیلم‌ها و سریال‌های مذهبی و تاریخی جدید را مورد انتقاد قرار داده است.

ممنوعیت سریال «معاویه» در ایران در شبکه‌های اجتماعی با واکنش‌های متفاوتی مواجه شده است. محافظه‌کاران از این تصمیم حمایت کرده‌اند، در حالی که منتقدان جمهوری اسلامی، این محدودیت‌ها را به سخره گرفته‌اند.

پیمان طاهری، پژوهشگر محافظه‌کار در الهیات، ادعا کرده که این سریال «پر از دروغ» است و فقط برای مشروعیت بخشیدن به سلطنت سعودی ساخته شده است. علیرضا زادبار، مورخ محافظه‌کار، این همزمانی را «یک تصادف جالب» دانسته که پخش سریال معاویه درست زمانی اتفاق افتاده که خشونت‌های اخیر در سوریه تشدید شده است.

درگیری‌های خونین میان شبه‌نظامیان علوی و گروه‌های تندروی سنی در شهرهای ساحلی سوریه، منجر به کشته شدن صدها نفر از جمله بسیاری از غیرنظامیان شده است.

گفته می‌شود MBC بیش از ۷۵ میلیون دلار برای تولید سریال معاویه هزینه کرده و از ستارگان معروف جهان عرب در آن استفاده شده است.

فراتر از اختلافات تاریخی
با این حال، برای برخی از ناظران در ایران، به‌ویژه محافظه‌کاران، حساسیت نسبت به این سریال تنها به اختلافات تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه به تحولات سیاسی کنونی نیز مرتبط است.

گروه رسانه‌ای سعودی MBC قرار بود این سریال را در سال ۲۰۲۳ پخش کند، اما به دلیل نگرانی از واکنش‌های فرقه‌ای، آن را به تعویق انداخت. با این حال، اکنون چنین ملاحظاتی دیگر مانعی برای پخش آن به نظر نمی‌رسد.

در یک سال گذشته، نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران در منطقه به‌شدت تحول یافته است. جنبش فلسطینی حماس و حزب‌الله لبنان در جنگ‌های اخیر با اسرائیل متحمل خسارات سنگینی شده‌اند. در سوریه، بشار اسد، رئیس‌جمهور تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران، در دسامبر ۲۰۲۴ توسط نیروهای اسلام‌گرای سنی مورد حمایت ترکیه سرنگون شد.

در این شرایط، برخی تحلیلگران معتقدند که پخش این سریال بخشی از تلاش عربستان سعودی برای تقویت نفوذ اسلام سنی در منطقه‌ای است که در آن، ایران شیعه در موضع ضعف قرار گرفته است.

فراتر از تقابل روایی با رسانه‌های سعودی،جمهوری اسلامی ایران همچنین با چالش نفوذ فرهنگی ترکیه مواجه است. برخی ناظران در ایران نسبت به افزایش تأثیر سریال‌های ترکیه‌ای ابراز نگرانی کرده‌اند، در حالی که محدودیت‌های داخلی مانع تولید محتوای باکیفیت در تلویزیون ایران شده است. در نوامبر ۲۰۲۴، تلویزیون دولتی ترکیه از برنامه خود برای راه‌اندازی یک شبکه فارسی‌زبان خبر داد. این ابتکار عمل ترکیه یک ماه بعد آغاز شد، که جمهورس اسلامی ایران را وادار کرد تا در اوایل ۲۰۲۵، شبکه‌ای به زبان ترکی از طریق شبکه پرس ‌تی‌وس راه‌اندازی کند.

با این حال، محدودیت‌هایی بر سر راه این هدف وجود دارد. مقامات بارها بر تولید سریال‌هایی درباره شخصیت‌های مذهبی شیعه تأکید کرده‌اند. با توجه به اینکه اکثریت مسلمانان جهان اهل سنت هستند، چنین تولیداتی ممکن است برای مخاطبان گسترده‌تر چندان جذاب نباشد.

خبرهای مرتبط