جدل ایران با کویت و عربستان / جنجال‌ها بر سر یک «میدان گازی» در خلیج فارس ادامه دارد/ ماجرا چیست؟

میدان گازی - نفتی آرش چند دهه است که به محل مناقشه بین ایران، کویت و عربستان تبدیل شده است؛ سه طرف بر حل مسئله با روش‌های دیپلماتیک تأکید دارند اما مسیر مجادله در عمل جور دیگری پیش می‌رود.

به گزارش راه نو آنلاین: سخنگوی وزارت امور خارجه امروز (سه‌شنبه، ۱۱ شهریور) در نشست خبری، به بیانیه جدید شورای همکاری خلیج فارس واکنش نشان داد.

اظهارات «اسماعیل بقایی» به‌طور مشخص درباره تکرار ادعای کشورهای این شورا درباره جزایر ایرانی و میدان آرش بوده است. او گفت: «براساس حقوق تاریخی و سوابق مذاکرات، ادعاهای یکجانبه درباره میدان آرش را به هیچ عنوان نمی‌پذیریم و همواره بر گفت‌وگوهای دوجانبه با کویت برای رسیدن به یک توافق و تفاهم منصفانه و پایدار درباره میدان گازی آرش تأکید کرده‌ایم.»

سخنگوی وزارت امور خارجه اعلام کرد: «متأسفیم که از فرصت این نشست‌ها برای تکرار برخی ادعاها علیه ایران استفاده می‌شود. قاعدتاً این ادعاها هیچ تغییری در واقعیت‌های جغرافیایی، تاریخی و حقوقی مرتبط با این جزایر ایجاد نمی‌کند و هیچ تأثیری بر حاکمیت نافذ و قطعی ایران بر این بخش از سرزمین خود ندارد.»

تکرارِ ادعا

شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس در بیانیه پایانی صد‌و‌شصت‌و‌پنجمین نشست مشترک خود با وزیر امور خارجه ژاپن که در کشور کویت برگزار شد، مواضع پیشین خود درباره مالکیت میدان گازی آرش (مشترک ایران و کویت) را تکرار کرد.

کشورهای عضو این شورا با انکار حقوق ایران در میدان گازی آرش مدعی شدند: «این میدان گازی به‌طور کامل در محدوده دریایی کشور کویت واقع شده است و مالکیت منابع طبیعی از جمله کل میدان آرش تنها متعلق به عربستان سعودی و کشور کویت است زیرا در منطقه دریایی تقسیم شده عربستان – کویت قرار دارد.

اختلاف از کجا آغاز شد؟

میدان گازی – نفتی آرش(نام ایرانی) یا الدُرّه(نام کویتی) در شمال خلیج فارس واقع شده است. این میدان سال ۱۳۴۶ توسط شرکت ژاپنی AOC کشف شد.

ذخیره درجای گاز طبیعی میدان آرش ۳۰ تا ۶۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت خام درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ تریلیون بشکه برآورد می‌شود

منشأ اختلاف از اینجاست که عربستان سعودی و کویت مدعی واقع‌شدن آن در منطقه بی‌طرف خود هستند در حالی که ایران هم نسبت به بخش شمالی این میدان ادعا دارد. به معنای دقیق‌تر، محل اصلی اختلاف، نحوه تعیین مرز آب‌های فلات قاره بین ایران و کویت است. دولت کویت برای تعیین این مرزها، خط مستقیم ایران را نمی‌پذیرد و معتقد است که خط مبدأ دریایی ایران باید قبل از جزیره خارک و نزدیک ساحل باشد.

سال‌ها گفت‌وگوی دو کشور برای ترسیم این مرزها هم بی‌نتیجه مانده است. برخی نمایندگان مجلس ایران از سهم ۴۰ درصدی ایران در این میدان حرف می‌زنند، در حالی که برخی رسانه‌ها آن را تا ۷۰ درصد تخمین زدند. 

عربستان و کویت مرزهای مشترکشان را براساس پیمان العقیر ترسیم کرده‌اند و بر این موضعند که از حقوق انحصاری بر سر مالکیت میدان الدُرّه  برخوردارند. از سویی، برخلاف ایران و عربستان که از منابع غنی گازی برخوردارند، الدُرّه(آرش)  تنها میدان گازی و غیرنفتی کویت است، به همین دلیل برای این کشور اهمیت حیاتی دارد. 

ایران سال‌هاست فرمول سهمیه‌های ویژه برای این میدان و جذب سرمایه‌گذاری‌های مشترک به‌منظور جلوگیری از ورود به فرایند مذاکرات را برای تعیین مرزهای دریایی پیشنهاد کرده است اما در طرف سعودی گوش شنوایی برای این پیشنهادات نیست!

اختلاف هم از زمانی آغاز شد که ایران امتیاز دریایی را به شرکت نفت انگلیس و ایران اعطا کرد؛ در حالی که کویت این امتیاز را به شرکت رویال داچ شل داد. این دو امتیاز در بخش شمالی میدان همپوشانی دارند که ذخایر گاز طبیعی آن ۲۲۰ میلیارد مترمکعب برآورد شده و همین منشأ اصلی اختلافات است. 

ایران معتقد است نزدیک به ۴۰ درصد محدوده میدان آرش در آب‌های ایران است. شرکت ملی نفت ایران هم پایان دهه ۷۰ شمسی برای تعیین حجم ذخایر درجای میدان گازی آرش، یک حلقه چاه اکتشافی به نام «چاه شماره یک آرش» حفاری کرد. 

زمانیکه ایران در سال ۲۰۰۱ عملیات اکتشاف در این میدان را آغاز کرد، کویت بلافاصله ایران را به شکایت در مجامع بین‌المللی تهدید کرد. پس از سفر امیر کویت به تهران در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، ایران فعالیت‌های اکتشافی را متوقف و از سکوی ساخته شده برای این میدان در میدان‌های دیگر استفاده کرد. 

کویت و عربستان اما در مارس ۲۰۲۲ قراردادی برای تقسیم منابع میدان گازی آرش امضا کردند که اعتراض ایران را برانگیخت. وزیر خارجه کویت آن زمان در پاسخ اعلام کرد که میدان گازی آرش، میدانی سه‌جانبه بین کویت، عربستان و ایران است.

در ژوئن ۲۰۲۲ وزیر وقت نفت ایران(جواد اوجی) اعلام کرد که ایران به زودی بهره‌برداری از این میدان گازی را آغاز خواهد کرد.

شرکت‌ آرامکوی عربستان سعودی و نفت کویت هم یک شرکت مشارکتی برای توسعه این میدان تشکیل داده‌اند که برنامه دارد تا سال ۲۰۲۹ نخستین حجم گاز را از این میدان استخراج کند. 

این مجادله‌ها همچنان ادامه دارد و توافقی برای استخراج گاز از سوی ایران به‌دست نیامده است.