آن هفت سال و اين هفت ماه

مذاکراتي که تا همين هفته گذشته 95 درصد پيشرفت کرده بود و قرار بود حداکثر تا سوم آذرماه به توافق جامع هسته اي ختم شود، تا دهم تيرماه سال آينده تمديد شد. يعني طرفين طي شش ماه چانه زني هاي متعدد، فشرده و سنگين و رفع يکي يکي موانع تازه به اين نتيجه رسيده‌اند که براي حل و فصل آن چند درصد اختلافات باقيمانده به 7 ماه وقت اضافه نياز دارند و بايد هم برف زمستان امسال وين و ژنو را تجربه کنند و هم احتمالا گرماي طاقت فرساي تابستان سال آينده مسقط را. 

محمد جواد ظريف و تيمش در همه شش ماه گذشته و ماههاي قبل از آن تا توافق ژنو، روزگار سپري شده سختي را تجربه کرده اند. ديپلمات هاي ايراني در اين مدت همزمان در چند جبهه مشغول جنگ و مقاومت با ابزار ديپلماسي بوده اند. در اين مذاکرات گاهي هرکدام از دولت هاي ششگانه گروه 1+5 بر اساس منافع پايتخت هاي خود ساز خاص خود را زده و ادعاها و بهانه جويي هاي خاص خود را داشته اند و گاه در مقام تيم هايي سه يا چند نفره و کنسرسيوم گونه به دنبال لحاظ خواسته ها و منافع خود و متحدانشان در قالب مذاکرات بوده اند. طرف شدن با هرکدام از اين غول هاي عرصه سياست و اقتصاد و برآمدن از پس ديپلمات هاي ارشد اين کشورها (وزراي خارجه و معاونين وزرا) به خودي خود کار بزرگي است که تا همين جاي کار اين تيم به خوبي از پس آن برآمده است.

در آغازين روزهاي مذاکرات تيم ظريف با1+5 به نظر مي‌رسيد که بزرگترين مانع گفتگوها جنس روابط ايران و آمريکا و 35 سال تيرگي و قطع رابطه دو پايتخت خواهد بود. تاهمين تابستان سال گذشته تابوي مذاکره مستقيم تهران و واشنگتن اصلا شکستني به نظر نمي‌رسيد و کمتر کسي فکر مي‌کرد که با توجه به عمق و ابعاد اختلافات سياسي، اقتصادي و فرهنگي دو کشور بتوان به راحتي از اين مانع عبور کرد و با نماينده اين کشور تقريبا متخاصم، رو در رو و دوجانبه يا حتي چندجانبه در سطح ارشد در باره موضوع هسته اي مذاکره کرد. متعاقب اين تحليل هم نتيجه گيري مي‌شد که وقتي نمي‌توان با اصلي ترين مدعي پرونده هسته اي رو در رو و بي واسطه مذاکره کرد پس تلاش ها براي گفتگو و حل مشکلات از طريق ديپلماسي هم بي فايده است. 

اما اکنون و در پايان اين دور از مذاکرات آن تابو شکسته شده است و بارها وزراي خارجه دو کشور رو در رو و بي واسطه يا با واسطه مذاکره کرده اند و قطعا شکستن اين تابو کاري سخت و دشوار بود که محقق شد.

پرونده اختلافات هسته اي ايران و کشورهاي غربي عمري 12 ساله دارد. هشت سال پاياني از اين 12 سال در دوران رياست جمهوري محمود احمدي نژاد بود و همه اختلافات باقيمانده و حل شده قطعا زير سر همين هشت سال پاياني است. در طول سالهاي 84 و 85 و اوايل دولت نهم مسئوليت پرونده هسته اي در اختيار علي لاريجاني بود و روند گفتگوها کمي تا قسمتي مشابه با سالهاي پيش از آن و دوران مسئوليت حسن روحاني در اين پرونده پيش ميرفت. اما در مابقي اين دوران تفکري تلفيقي متشکل از طيف تندرويي که اکنون جبهه پايداري نام گرفته و شخص احمدي نژاد اختيارداران اجرايي اين پرونده شدند و کار در مسيري ديگر افتاد يا به عبارت بهتر از ريل خارج شد. در اين دوران هفت ساله همچون هميشه طرف هاي تندروي غربي و عربي و عبري مترصد بهانه بوده اند و محمود احمدي نژاد و سعيد جليلي و ديگران هرکدام بارها به سبک و شيوه خود در سرما و گرما، زمستان و تابستان، شال و کلاه مي‌کردند و راهي نيويورک و ژنو و مسکو و استانبول مي‌شدند و هر بار احتمالا ناخواسته حجم تازه‌اي از بهانه ها، استنادها و گل به خودي ها را دو دستي تقديم طرف مقابل مي‌کردند. آنها شاد و خندان چشم در چشم دوربين هاي خبرنگاران به تهران باز مي‌گشتند اما طرف مقابل هربار از گفته ها و بيانيه ها و شعارهاي آنها به عنوان مواد اوليه براي پخت قطعنامه ها و تحريم هاي تازه استفاده ميکرد. تندروي ها و تنش زايي ها در عرصه سياست خارجي، سخنان نسنجيده و غيرديپلماتيک شخص رييس دولت و مذاکره هاي بيانيه محور و بي هدف هسته اي دست به دست هم داد تا سال به سال ديوار بي اعتمادي‌ها ميان تهران و پايتخت‌هاي غربي و عربي بلندتر، حجم پرونده و اختلافات قطور تر و تعداد قطعنامه ها و ميزان تحريم ها به صورت تصاعدي زياد و زيادتر از قبل شود. قطعنامه دان ها پاره نشد و اين ميراث تلخ به تيم ديپلمات هاي حسن روحاني رسيد تا عليرغم مخالفت ها و مانع تراشي هاي دلواپس ها و پايداري ها تلاش کنند ديوار بلند و ضخيم بي اعتمادي و تحريم و قطعنامه و اختلاف را کوتاه کنند و از سر راه بردارند. در طول مذاکرات هرچه طرفين پيش رفته اند بيشتر متوجه سختي اين کار و بلندي و ضخامت اين ديوار شده ايم.

گفته مي‌شود بخش اصلي و شاکله اختلافات باقيمانده چند و چون رفع تحريم ها به عنوان ما به ازاي اعتمادي سازي‌هاي ايران بوده است؛ همان تحريم هايي که چه روساي دولت ها و چه پارلمانيست هاي اروپايي و آمريکايي در دوران هفت ساله از 1386 تا 1392 يکي پس از ديگري با بهانه جويي به ايران تحميل کردند. گفته مي‌شود دليل اصلي تعويق توافق جامع و تمديد مذاکرات هم زياده خواهي هاي طرف مقابل از يک سو و مقاومت دکتر محمدجواد ظريف و ديگر اعضاي تيم مذاکره کننده بر سر اين موضوع به عنوان يکي از خط قرمزهاي ايران در عين رعايت همه قواعد مذاکره ديپلماتيک بوده است. 

درپشت پرده اما فقط آن شش کشور نبوده اند که مذاکرات را اداره و پيش برده اند و اين يعني چند جبهه و خاکريز سخت و نامريي ديگر در مقابل تيم مذاکره کننده ايران. نگاهي به برخي حواشي مذاکرات وين 8 از روايت مشاوره تلفني ديپلمات‌هاي غربي با اسراييلي ها در هتل کوبورگ تا حضور جان کري در هواپيماي سعودالفيصل در فرودگاه وين جنس غربي - عبري- عربي زياده خواهي ها را نشان داده واز عوامل و موانع پشت پرده توافق جامع رونمايي کرده است. ردپاي اين حجم از مانع تراشي و کينه ورزي اعراب و مظلوم نمايي‌هاي خون آشام هاي صهيونيستي را باز مي‌توان به جنس سياست تهاجمي و تنش آفرين دو دولت گذشته در عرصه ديپلماسي ارجاع داد که در صحن سازمان ملل بهانه به دست تل آويو مي‌دادند و در مقابل يک گام ساده هم براي تنش زدايي در سطح همسايگان عرب و غير عرب مسلمان نيز بر نمي‌داشتند.

ظريف يکي دو روز پيشتر تلويحا گفته بود که ما در پايان روز سوم آذر جشن مي‌گيريم؛ حالا اگر براي توافق جشن نگيريم براي مقاومت دربرابر زياده خواهي ها جشن خواهيم گرفت. تا همين جاي کار هم بايد به او و ديگر اعضاي تيم مذاکره کننده خسته نباشيد گفت، هرچند براي حصول نتيجه نهايي بايد هفت ماه ديگرهم صبر کرد. هفت ماهي که هر يک ماه از آن نتيجه ديوار تحريم ها و بي اعتمادي هايي است که در آن دوران هفت ساله کذايي شکل گرفت و از ميان برداشتن آنها انگار قرار است همچنان زمان ببرد. هرچند تا هفت ماه ديگر هم در ايران و هم در اروپا و آمريکا اتفاقات جديد بسياري در راه است و هيچ چيز معلوم نيست، اما قطعا وقتي پاي منافع ملي و مطالبات منطقي ايران در ميان باشد هم روحاني و ظريف و هم مردم ايران هفت ماه که سهل است هفتاد ماه و حتي بيشتر هم مي‌توانند مذاکرات را دنبال کنند و سختي ها را به جان بخرند....

*ابتکار