محمد کاسبی که بود؟ / پایان راه بازیگری انقلابی

هم میهن- مهسا طاعتی:روز گذشته، محمد کاسبی بازیگر سینما و تلویزیون در ۷۴ سالگی پس از تحمل دوره پنج‌ساله بیماری درگذشت.

روز گذشته، محمد کاسبی بازیگر سینما و تلویزیون در 74 سالگی پس از تحمل دوره پنج‌ساله بیماری درگذشت. او بازیگری را از 13 سالگی با تئاتر شروع و این هنر را تا 70 سالگی با بازی در آخرین سریال تلویزیونی‌اش به‌اسم «دادستان» دنبال کرد؛ تا اینکه بیماری در پنج سال آخر عمر کاسبی، او را از عشق و علاقه قدیمی‌اش دور کرد و در 20 مهرماه سال 1404 برای همیشه دنیای هنر و بازیگری را ترک کرد.  محمد کاسبی در سال 1330 در یکی از محله‌های جنوب تهران به‌دنیا آمد و 13 سال بعد در قامت یک نوجوان، قدم به دنیای هنر ـ آن هم بازیگری در صحنه تئاتر ـ گذاشت.

چند سال بعد و در سال 1350، مسیرش از بازیگری منحرف شد، اما شور تئاتر دوباره فرمان را در دست گرفت. او در آن سال با اینکه در رشته پزشکی قبول شده بود، دانشگاه را رها کرد و به سربازی رفت. پس از اتمام سربازی و شرکت دوباره در کنکور، سرانجام به عشق قدیمی خود برگشت و در رشته بازیگری و کارگردانی دانشکده هنرهای دراماتیک تهران پذیرفته و مشغول به تحصیل شد.

در آن سال‌ها، کاسبی در نمایش‌هایی چون «یک نمایش طولانی»، «مدا»، «در مه بخوان» و «بهترین بابای دنیا» خوش درخشید و هم‌زمان به دوبله نیز پرداخت. هنری که بعدها صدای او را برای شنوندگان رادیو ماندگار کرد. پس از انقلاب هم کاسبی دو سال در واحد نمایش رادیو فعال بود. او در آن دوران مسئول دوبله و برنامه‌ریزی نمایش بود و در تولید نمایش‌های مختلف رادیویی نقش داشت.  کاسبی در سال‌های اول پس از انقلاب، نه‌فقط بازیگر که در این حوزه بنیانگذار نهادهای هنری هم بود و به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی ظاهر شد.

او همچنین یکی از مؤسسان مرکز هنرهای نمایشی وزارت ارشاد بود. اولین اثر سینمایی حوزه هنری که قرار بود مسیری تازه در هنر انقلابی ایجاد کند، فیلم «توبه نصوح» به کارگردانی محسن مخملباف است. محمد کاسبی در این فیلم نقش‌آفرینی کرد و از این زمان، حضور مستمر او در سینمای پس از انقلاب کلید خورد. البته اولین حضور سینمایی او در فیلم «مرگ دیگری» در سال ۱۳۶۱ بوده و فعالیت سینمایی خود را با بازی در فیلم‌هایی با محوریت دفاع مقدس ادامه داد و در فیلم‌های «بدوک»، «مریم مقدس» و «حمله به اچ ۳» نقش‌آفرینی کرد.

نقطه اوج فعالیت کاسبی در سینما، بی‌تردید نقش درخشانش در فیلم «پدر» ساخته مجید مجیدی بود که برایش سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد در جشنواره فیلم فجر ۱۳۷۴ را به ارمغان آورد. او برای فیلم‌های «بدوک» و «دیوار» نیز نامزد دریافت سیمرغ شده بود.  با اینکه کاسبی کارنامه پرباری در تئاتر و سینما داشت، اما نقش‌آفرینی‌های او در قاب تلویزیون بود که مردم را با اسم‌اش آشنا کرد. تقریباً دو دهه از ساخت و پخش سریال «خوش‌رکاب» می‌گذرد اما شخصیت نقی که محمد کاسبی آن را بازی کرد، همچنان در یاد و خاطره مخاطبان سال‌های دور تلویزیون زندگی می‌کند.

بسیاری او را در نقش‌هایی با درون‌مایه طنز و اجتماعی می‌شناسند. همین محبوبیت را در سال‌های بعد با سریال‌های «سه در چهار»، «صاحبدلان»، «سه دنگ سه دنگ»، «بچه مهندس» و «دادستان» به‌عنوان یکی از چهره‌های محبوب و مردمی تلویزیون ایران به تثبیت رساند. بااین‌همه علاقه کاسبی به فضای جنگ و ارزش‌های انقلابی، فقط به دنیای بازیگری محدود نشد و نمایشنامه‌های «زالو» و «بایگانی» را که هر دو برگرفته از فضای جنگ و اجتماعی ایران هستند را نوشت که دومی در تئاتر شهر اجرا شد و در جشنواره کتاب دفاع مقدس تقدیرنامه گرفت. او همچنین فیلمنامه‌هایی چون «شنا در زمستان»، «قاصد»، «شته‌ها»، «راز سهراب» و «خانه» را نوشته و کارگردانی کرده است. 

ارادت و علاقه کاسبی به ارزش‌های انقلابی صرفاً در کارنامه کاری و آثارش محدود نمی‌شود؛ بلکه در رویکرد و باور شخصی او به سینمای امروز هم دیده می‌شود. این بازیگر بارها در مصاحبه با رسانه‌ها از ابتذال برخی آثار سینمایی و تولیداتی که به‌تعبیر خودش اگر در کارنامه‌اش بود، «از غصه دق می‌کرد»، انتقاد کرده است.

کاسبی در دومین شب سینمایی سوره در سال 1401، از فاصله سینمای امروز با ارزش‌ها گفت و موفقیت و ماندگاری حوزه هنری را ناشی از عشق به انقلاب دانست. کاسبی که به گفته خودش، به‌خاطر احترام مخاطب در هر سریالی بازی نمی‌کرد، در پنج‌سال آخر به‌خاطر بیماری از فعالیت بازماند. او هفته گذشته به‌دلیل سوختگی شدید صورت، در بیمارستان بستری شد و نهایتاً در بیستم مهرماه ۱۴۰۴ درگذشت.