«فهم» دیپلماسی یا «وهم» دلواپسی؟!

«دیپلماسی»، بهبود منافع ملی کشورها را با کمترین هزینه و در عین حال ایجاد بالاترین سطح تعامل دنبال می‌کند و بر این اساس کنوانسیون 1961 وین، در تضمین باقی ماندن مجرای دیپلماسی و رایزنی‌های سیاسی حتی در فضای خصمانه دولت‌ها، برای دیپلمات و اماکن دیپماتیک «مصونیت سیاسی» قرار داده است. پیش از ورود به عصر ارتباطات و سیطره رسانه‌ها، سفارتخانه تنها مجرای انتقال پیام‌های تعامل و تقابل دولت‌ها در روابط بین‌الملل بوده است اما امروز مواضع و وقایع مخابره شده از کشورها به عنوان سفیر مجازی دنیای سیاست، نقش ویژه خود را در روابط سیاسی دولت‌ها ایجاد کرده است. تندروی‌ها و مواضع افراطی صاحب‌منصبان سیاسی کشورها، حتی اگر جایگاه سیاسی آنها مرتبط با موضع اعلام شده نباشد، دیپلمات‌ها را در انجام وظیفه «پیشبرد و ارتقای منافع ملی» با ایجاد ارتباط مستمر و پایدار، به زحمت مضاعف می‌اندازد و گاه این دلواپسی‌های ناصواب و مهربانی‌های بیش از مادر سایه نابه‌جایی بر افق‌های روشن دیپلماسی می‌گستراند. امروز مذاکره جمهوری اسلامی ایران با گروه 1+5 فراتر از چالش 12 ساله هسته‌ای ایران، حل دیپلماتیک روند ایجاد و تشدید تخاصمی طولانی‌تر را در فضایی بی‌سابقه از نظر نزدیکی بی‌واسطه دنبال می‌کند؛ روندی که طبیعتا در آن هردوسوی مذاکره سعی در جلب بالاترین توافق طرف مقابل جهت به رسمیت شناختن منافع مدنظر خویش را دارند و البته در کنار این منطق حاکم بر روابط بین‌الملل، سیاست خارجی ایران نیز با تأکید بر اصول عزت و مصلحت توجه متوازن به این دو اصل را پیگیری می‌نماید. دیپلماسی ظریف محمدجواد ظریف و دیپلمات‌های همراهش کانون تمایز دولت تدبیر و امید در روابط خارجی بوده است، رفتار گام به گامی که با پایش مصادیق عزت و مصلحت ملی، تائید و پیگیری افکار عمومی را از روزهای آغازین همراه خود نموده است و از طرفی در حاشیه بازار این عزم و توجه جهانی به دیپلماسی مذاکرات، تندروهای سیاسی داخلی و خارجی نیز طبق انتظار، بساط تقابل و غوغاسالاری خویش را پهن کرده‌اند. امروز حق غنی‌سازی بومی در خاک ایران، بدون منازعه و قیل و قال در باور جهان رسمیت دارد و بخش قابل ملاحظه‌ای از سرمایه بلوکه‌شده ایرانی نیز به تناوب درحال آزادشدن است و تحریم‌های گذشته نیز عدم تاثیر خویش بر مواضع راسخ ایران اسلامی را به وضوح نمایش داده است و کشورها بر سر گشودن دروازه‌های اقتصاد خود به روی ایران درحال رقابت پنهان و آشکارند، و اینها نشان از جایگزینی رویکرد همگرای دیپلماسی و گفت‌وگو به‌جای تهدید و تخاصم و تأسی بر قدرت بازدارندگی جامعه جهانی در قبال ایران است؛ البته به‌علت گستردگی رسانه و ارتباطات، هم طرف ایرانی از لابی‌گری‌های صهیونیستی و موانع داخلی سیاست آمریکا و فشارهای خارجی چون همسو شدن معنادار روسیه و چین و یا دستپاچگی نگران اخیر عربستان و ... باخبر است و هم گروه 1+5 چالش‌ها و مخالفت‌های هیجانی جریانات تندروی داخلی در قبال روند مذاکرات را می‌شناسند. لذا بر این مبنا و با وجود این حساسیت‌ها، تثبیت دستاوردها و توافقات گذشته و برداشتن گام‌های جدید تفاهم برای توافق جامع، قطعا صرف زمان و دقت نظر و ظرافت بیشتری را طلب می‌نماید. آنچه امروز ایرانِ در مظان تهدید و تحریم و تخاصم گذشته را در موضع اقتدار و عزت و تعیین‌کنندگی روند پیشرفت مذاکرات در کانون تصمیم‌ساز یک مبحث اثرگذار جهانی قرار داده است، البته بر بستر خودباوری و ایستادگی‌های گذشته، ماحصل تیزهوشی و دیپلماسی قدرتمند و اصولی مجریان سیاست خارجی امروز، منطبق با عزم و همراهی ملت بزرگ ایران است و «هیچ»انگاری این دستاورد ارزشمند به بهانه طرح چرایی تمدید مجدد مذاکرات یا خبر از نشناختن پیچیدگی‌های موجود در دو طرف مذاکره دارد یا تخریب و سیاه‌نمایی موفقیت‌های سیاست خارجی دولت را دنبال می‌کند. مذاکره تمدید شد، اما حصول نتیجه «شکست» در نهایت مذاکرات بروندادی منطقی نیست و قاعدتا چنین نخواهد شد؛ چرا که از سویی عزم تیم هسته‌ای ایران به‌عنوان کانون مذاکرات، برای توافق در قالب عزت و مصلحت ایران واضح و عیان است و از سوی دیگر تحلیل بزرگی هزینه‌های سیاسی در صورت شکست مذاکرات برای غرب، گویای اهمیت حصول «نتیجه» در امتداد این مذاکرات متعدد و طولانی، هم برای کشورهای اروپایی و هم برای اوباما در وضعیت سیاسی فعلی آمریکا و گسترش نفوذ جمهوریخواهان در قدرت سیاسی این کشور است. اما قطعیت یافتن سریع «توافق جامع» در وین نیز به‌دلیل بوجود آمدن موضوعات پیچیده در جزئیات و ضمائم توافق، در شرایط موجود انتظاری آرمانگرایانه بود و شاید خروج خبر توافق در کلیات و تمدید مذاکره بر جزئیات از خبرگزاری‌های مستقر در وین مورد انتظار تحلیل‌های واقع‌گرایانه شرایط حاکم بر مذاکرات هسته‌ای ایران و 5+1 بود که البته با توجه به توافق اقدام مشترک گذشته در ژنو، تصمیم بر تمدید بر مبنای مفاد این توافق گرفته شد. اما وقتی پرده‌های توهم در خلال چند مرحله مذاکره بر موضوع هسته‌ای ایران فرو می‌افتد و تظاهر تبلیغات منفی علیه ایران کم‌کم رنگ می‌بازد و با اثبات حسن‌نیت ایرانی در دیپلماسی قابل تحسین یاران ظریف بی‌اساسی تکرار این توهم دیرینه غلط که «ایران تهدیدی برای جهان است» ثابت می‌شود، محل استقرار دیپلمات‌های عزتمند ایرانی در «پله کوبورگ وین» کانون مراجعات رایزنی به سمت تفاهم و توافقی بین‌المللی می‌گردد و کمپ استقرار خبرنگاران جهان در کنار هتل محل اقامت وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران مبدا مخابره «امید» در ایجاد گشایش‌های سیاسی و اقتصادی جامعه جهانی می‌شود و درحالی که تحقق مصالح ملی کشور همراه با اقتدار و عزتِ مورد انتظار، توانسته و می‌تواند به صدا درآمدن سوت پایان بازی برد‌-برد مذاکره را تیتر خبرگزاری‌های دنیا کند، برگی ناهمگون از نام ناراضیان و دلواپسان توافق در روند این مذاکرات در دفتر تاریخ به یادگار ثبت شده است که اشتراک انتظار این ناراضیانِ نگران جای تأمل و درنگ دارد: رژیم غاصب صهیونیستی، لابی نه‌چندان پنهان اقتصادی اثرگذار بر مواضع ضدایرانی کنگره، گروهک‌های خارج‌نشین مترود معاند جمهوری اسلامی ایران، عربستان‌سعودی که نگران شکسته شدن محور مشترکش با آمریکا در ایران‌ستیزی بوده و بیمناک از رویارویی منطقه‌ای خود با ایران جهانی است، «شرق» که دلواپس کمرنگ شدن انتفاعش از بقای بحران در خاورمیانه است. اما گذشته از نگرانی آنها که بر مبنای تهدید شدن منافع اقتصادی یا هویتیشان از تحریم و تخاصم، سنگ بر مسیر نزدیک شدن مذاکرات می‌اندازند، وَهمِ دلواپسی برخی نیز براثر غفلت ناخواسته از فهم برنامه اقتدار دیپلماسی ایران و توجه به منطق صلاح ملی بوده است.

*کارشناس ارشد مسائل سیاسی/آرمان