به بهانه بیدار شدن آتشفشان «تفتان»: از ۱۰ آتشفشان اصلی ایران چه خبر؟ آیا خطر ما را تهدید می‌کند؟!

کوه آتشفشانی تفتان نگاه پژوهشگران زمین‌شناسی جهان را به خود جلب کرده است.

به گزارش عصر ایران، مطالعه‌ای تازه که در نشریهٔ Geophysical Research Letters منتشر شده، از افزایش آرام ارتفاع قله‌ی تفتان تا حدود ۹ سانتی‌متر بین ژوئیه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴ خبر می‌دهد.  این تغییر سطح می‌تواند نشانگر انباشت گاز یا مایعات داغ در اعماق زمین باشد و از نظر زمین‌شناسی اهمیت زیادی دارد. 

تفتان کجاست؟

تفتان در استان سیستان و بلوچستان و  ۵۰ کیلومتری شمال شهر خاش واقع شده است ، جایی نزدیک مرز ایران و پاکستان. کوه تفتان از نوع آتشفشان لایه‌ای است؛ یعنی در طی صدها هزار سال از انباشت لایه‌های گدازه و خاکستر شکل گرفته است. دانشمندان می گویند آخرین بار 700 هزار سال پیش (7000 قرن قبل) این آتشفشان فعال بوده است. بعد از آن، این کوه شاهد هیچ گونه انفجار یا گدازه  ثبت نشده ای نبوده است ، هر چند که برخی گزارش های غیررسمی از درخشش شبانه ای در سال 1902 خبر می دهند ولی مستندی در این باره وجود ندارد.

با این حال همواره فومارول‌های فعال و بخارهای گوگردی در دهانه‌های قله مشاهده می‌شود و بوی گوگرد در اطراف چشمه‌های آب گرم منطقه محسوس است. فومارول‌ به دهانه‌های کوچک روی کوه آتشفشانی گفته می شود که هنوز از آنها بخار آب و گازهای داغ مثل گوگرد بیرون می‌آید. 

اگر تفتان فعال شود

زندگی در دامنه و اطراف کوه آتشفشان، می تواند خطرناک باشد ؛ اگر روزی آتشفشان تفتان فعال شود شاهد فوران‌های انفجاری یا خروج گدازه‌ها خواهیم بود که در آن صورت  بیشترین خطر متوجه روستاهای دامنه، منابع آب و کیفیت هوای منطقه خواهد بود.
فوران‌های احتمالی می‌تواند با انتشار گازهای گوگردی و دی‌اکسیدکربن، بارش خاکستر  و جریان‌های آتشفشانی همراه باشد. بسته به شدت فعالیت، میزان خسارت و مرگباری آتشفشان نیز متفاوت خواهد بود. به عنوان یک مثال تاریخی، در بدترین فاجعه آتشفشانی قرن بیستم، کوه "پله" در دریای کارائیب و در سال ۱۹۰۲ شاهد فوران گدازه های داغ بود به طوری که تنها در چند دقیقه شهر 30 هزار نفری "سنت پیر" نابود شد و همه ساکنان آن به جز دو نفر کشته شدند. اما بسیار هم پیش آمده که آتشفشانی فعال شده و تنها به گدازه ریزی مختصری در اطراف و تصاعد دود بر سر خود اکتفا کرده و خسارتی نداشته است. 

 آیا خطر تفتان نزدیک است؟

در یک کلام و برای آسودگی خاطر : "نه".

 از دیدگاه زمین‌شناسی، سامانه‌ زیرزمینی تفتان هنوز در حال تبادل گرما، بخار و گاز است و  اخیراً نیز سطح قله حدود ۹ سانتی‌متر بالا آمده است که احتمالاً ناشی از انباشت بخار یا گاز در یک مخزن کوچک زیرسطحی بوده، نه از حرکت مستقیم ماگما (ماده‌ی مذاب) به سمت بالا. بنابر این خطر فوری تفتان و مناطق اطرافش را تهدید نمی کند هر چند  که هیچ آتشفشانی را نمی‌توان صددرصد بی‌خطر دانست.

مهم این است که فوران آتشفشان‌ها معمولاً با نشانه‌های پیش‌هشدار  همراه است که در مورد تفتان، هیچ‌یک از این نشانه‌ها تا امروز مشاهده نشده است.

چه خبر از سایر آتشفشان های ایران؟

ایران 10 کوه آتشفشانی معروف دارد که خوشبختانه هیچ کدام شان فعال نیستند.

در زمین شناسی، آتشفشان ها از نظر فعالیت به 4 گروه تقسیم می شوند:

1) فعال: همین الان در حال فوران است یا در آستانه فوران
2) نیمه‌فعال: هر چند فوران و گدازه و انفجار ندارد ولی علائمی مانند بیرون آمدن گازها و بخارها در آن دیده می شود
3) خفته: در درون و زیر زمین زنده  است ولی برخلاف نیمه فعال، هیچ نمود بیرونی ندارد
4) خاموش: به‌ نظر می‌رسد برای همیشه مرده است و هرگز فعال نخواهد شد

 

  آخرین وضعیت آتشفشان های ایران

 دماوند، در رشته کوه های البرز در شمال تهران: نیمه فعال 
 تفتان، در استان سیستان و بلوچستان: نیمه فعال
 سبلان، در استان اردبیل: نیمه فعال 
 سهند، در آذربایجان شرقی: نیمه فعال
 قلعه‌حسن‌علی (راین)، در استان کرمان: نیمه فعال
سر آخور، در خراسان رضوی-قوچان: نیمه فعال
درازو، در  خراسان رضوی - قوچان: خفته
 میدان آتشفشانی شهسواران (شامل پهنه‌ای با ابعاد ۶۰ در ۱۲۰ کیلومتر به شکل بیضی) در سیستان و بلوچستان: خفته
بزمان، در سیستان و بلوجستان: خاموش
ملک سیاه کوه، در سیستان و بلوچستان: خاموش