تحلیل‌ سعید نورمحمدی و جواد شرف‌خانی از سخنان خاتمی درباره «مردم» و «موشک»

در دیدار جمعی از فعالان سیاسی و اجتماعی استان یزد با سیدمحمد خاتمی که شامگاه جمعه در بیت تاریخی شهید صدوقی برگزار شد، رئیس دولت اصلاحات سخنانی درباره نسبت دین، آزادی و توسعه کشور بیان کرد.

به گزارش شرق:موسی موحد: در دیدار جمعی از فعالان سیاسی و اجتماعی استان یزد با سیدمحمد خاتمی که شامگاه جمعه در بیت تاریخی شهید صدوقی برگزار شد، رئیس دولت اصلاحات سخنانی درباره نسبت دین، آزادی و توسعه کشور بیان کرد. آن‌طورکه جماران نقل کرده است، خاتمی در آغاز با تأکید بر شناخت دقیق مشکلات برای یافتن راه‌حل‌های واقعی عنوان کرد «اگر معتقدیم اسلام جاودانه است، باید به تمام پرسش‌ها و نیازهای روزبه‌روز نو‌ شونده پاسخ دهد. البته ما همان انتظاری را که از علم داریم، از دین نداریم، اما با توجه به اینکه انسان تنها موجودی است که در پی یافتن پاسخ به سؤالات و برآوردن نیازهای خود است، دین جاودانه دینی است که پرسش و پرسشگری را که در متن وجود آدمی است، به رسمیت بشناسد و راه را برای رفع نیازها باز کند». رئیس‌جمهور اسبق کشورمان افزود «دین نمی‌تواند پرسش را نفی کند؛ چرا‌که همان خدایی که دین را آفریده، قدرت پرسشگری را هم به انسان داده است؛ بنابراین دین نمی‌تواند به کسی بگوید تو چرا پرسش می‌کنی؟ دین واقعی تأییدگر پرسشگری است و نیز تلاش به پاسخ‌گویی را می‌شناسد.

البته نباید انتظار داشت که دین به همه پرسش‌ها پاسخ بدهد، ولی راهکار عقلانی و انسانی پاسخ به پرسش‌ها را تأیید می‌کند». او تأکید کرد: «دین اگر می‌خواهد جاودانه باشد، باید حق پرسشگری را قبول کند و زمینه را برای رسیدن به پاسخ فراهم کند؛ چه درون دین باشد، چه به واسطه عقل به آن دست یابیم. بسیاری از باید و نبایدها را علم پاسخ‌گوست و این امر مورد قبول دین نیز هست. اگر دینی با پرسش‌ها که تابع زمان است، هماهنگ نباشد و تصدیق نکند که این پرسش‌ها درون انسان نهفته است، جاودانه نخواهد بود». رئیس دولت اصلاحات افزود «ریشه دین قدسی است، اما برداشت‌های ما قدسی نیست. امام خمینی نیز زمان و مکان را دو عنصر تعیین‌کننده، حتی درمورد حکم (و نه‌فقط موضوع) می‌دانند و به‌ویژه این امر درمورد حکومتی که خود را منتسب به دین می‌داند، باید مورد اهتمام و احترام باشد».

خاتمی با اشاره به سخن معروف خود در دوران ریاست‌جمهوری، عنوان کرد «هر آنچه در مقابل آزادی قرار گیرد، حتی اگر دین باشد، زیان می‌کند. منظور از آزادی ولنگاری نیست، بلکه منظور حق تعیین سرنوشت است». او ادامه داد «انسان آزاد است و می‌تواند امنیت خود را بشناسد؛ انسان آزاد است که توان رسیدن به عدالت را دارد». او سپس در سرفصل مهمی از سخنانش با اشاره به وضعیت خطیر کشور تصریح کرد «اسرائیل به سقوط جمهوری اسلامی قانع نیست و جز به تجزیه و تضعیف ایران نمی‌اندیشد تا هیچ‌گاه کشوری به نام ایران نتواند باشد یا قدرتمند باشد و جنگ اخیر نیز شدت خطر را نشان داد». خاتمی ادامه داد «موشک و مردم دو مؤلفه‌ای بودند که عامل سربلندی ایران در جنگ ۱۲روزه شدند. موضوع ساخت موشک از زمان ریاست‌جمهوری بنده آغاز شد. البته آنچه در زمان ما آغاز شد، بسیار کوچک‌تر از وضع موشکی فعلی بود و ما در جنگ اخیر دیدیم این موشک‌ها چگونه زندگی در آن منطقه جغرافیایی کوچک را بر دشمن سخت کرد. همچنین مردم نیز خیلی خوب نشان دادند که در هنگام خطر کنار همدیگر هستند و حتی مخالفان جمهوری اسلامی برای ایران و در محکومیت تجاوز اطلاعیه دادند و اظهارنظر کردند».

رئیس دولت اصلاحات بر این نکته تأکید داشت که «نکند اشتباه کنیم و بگوییم مردم ما را تأیید کردند، بلکه مردم ایران را تأیید کردند و این ما هستیم که باید به سمت ایران حرکت کنیم. حتی سرودهایی که برای ایران خوانده شد نیز خوب بود، اما مدتی بعد از جنگ، صداوسیما دوباره به رویکردهای سابق خود برگشت». به گفته خاتمی، «هدف ایران آباد و آزاد است و اسلام و انقلاب اسلامی هم ساختن ایران و پیشرفت آن را تأیید می‌کند. ایران برای همه ایرانیان است، اما باعث تأسف است که امروز از تمام شاخص‌های سند چشم‌انداز 20ساله عقب افتاده‌ایم»؛ بنابراین او بیان کرد «اگرچه نباید ذلت را بپذیریم، در‌عین‌حال می‌توانیم به سمت توسعه حرکت کنیم». رئیس‌جمهور اسبق، انتقادی هم از عملکرد دولت داشت و با اشاره به محدودیت‌های تأیید صلاحیت‌ها به این مسئله پرداخت که «ما چند دولت در این کشور باید داشته باشیم؟ هر کشور باید یک دولت و یک اقتصاد داشته باشد.

توصیه من به دولت این است که اقتدار داشته باشد و مسئولیت‌های خود را به‌خوبی انجام دهد». خاتمی با یادآوری تدوین برنامه‌های توسعه در دوران دولت خود، مجددا یادآور شد «رئیس‌جمهور و دولت باید مقتدر باشد و رئیس‌جمهور امور را فرماندهی کند؛ اگرچه در این زمینه همواره سختی‌هایی وجود داشته و دارد. به جای گلایه از دولت بابت استخدام‌نکردن برخی افراد، باید تحقق مطالبات را از دولت بخواهیم». در ادامه، رئیس دولت اصلاحات بر لزوم استفاده از جوانان در جبهه اصلاحات و احزاب اصلاح‌طلب تأکید و عنوان کرد «این امر مقدمه پیشرفت تدریجی جوانان در مدیریت و فعالیت‌های سیاسی است». او با توصیه به «تحمل یکدیگر در فعالیت‌های سیاسی» خاطرنشان کرد «اسراف انرژی برای تضعیف همدیگر مضر است» و در پایان، محدودیت‌های سیاسی بسیاری از افراد و فعالیت‌ها را مورد انتقاد قرار داد.

 سعید نورمحمدی: موشک و مردم هر دو ستون امنیت ملی‌اند؛ تقویت یکی بدون دیگری ناکافی است

سعید نورمحمدی در گفت‌وگو با «شرق»، موضوعات محوری سخنان اخیر سیدمحمد خاتمی را در سه محور کلیدی «دوگانه موشک و مردم»، «ادعای راهبردی درباره نیت‌ورزی اسرائیل» و «انتقاد از عملکرد اقتصادی دولت» خلاصه کرد و با استناد به تجربه تاریخی و تحلیل واقع‌گرایانه از قدرت، باور دارد «فهم درست این سه محور برای سیاست‌گذاری امروز کشور حیاتی است». درباره «دوگانه موشک و مردم»، سخنگوی حزب ندای ایرانیان به واگویه‌های چند روز گذشته ظریف اشاره می‌کند که گفته بود «موشک مهم است، اما مردم مهم‌ترند»، و تحلیل خاتمی را در این زمینه می‌نشاند که «آقای خاتمی هر دو مؤلفه «مردم» و «موشک» را با یک میزان مساوی از تأثیرگذاری و به‌عنوان دو اولویت مهم و موازی معرفی می‌کند».

به اعتقاد این فعال حزبی، «تجربه جنگ 12روزه این گزاره را تأیید می‌کند که کشور برای آنکه قدرتمند باشد و بتواند در مقابل متجاوزان و بدخواهان بایستد، تکیه‌گاهش باید حتما مردم باشد، چون کشورِ بدون پشتوانه مردمی طبیعتا مورد طمع دشمنان قرار می‌گیرد و از سوی دیگر، توانایی نظامی و قدرت دفاعی به‌ همان اندازه اهمیت دارد و این توان معمولا از دل مردم، نخبگان و جوانان به‌ وجود می‌آید؛ کسانی که با اتکا به دانش و بومی‌سازی علم، توان دفاعی را تقویت می‌کنند». با چنین قرائتی، نورمحمدی در تأیید و تبیین گفته خاتمی تصریح می‌کند که «نبود هریک از این دو مؤلفه (مردم و موشک)، کشور را در برابر تهدید آسیب‌پذیر می‌کند و باید این تجربه‌ ارزشمند در اولویت تصمیم‌سازان قرار گیرد». این چهره اصلاح‌طلب، درباره ادعای خاتمی مبنی بر اینکه «اسرائیل تنها به‌دنبال تغییر رفتار یا رژیم در ایران نیست، بلکه به جنگ داخلی و تجزیه می‌اندیشد»، تحلیل رئیس‌جمهور اسبق کشور را جدی و درست می‌داند و آن را برگرفته از تجربه نسل‌های معاصر می‌خواند. نورمحمدی به «شرق» می‌گوید «نسل او یعنی دهه‌شصتی‌ها، دو تجربه مهم را از سر گذرانده‌اند که گفته خاتمی را تأیید می‌کند؛ اول، تجربه برجام و ناامیدی از اعتماد آسان به غرب بعد از خروج ترامپ از توافق هسته‌ای و دومین تجربه هم ناظر به سیاست خارجی دولت پزشکیان است که با وجود شعار تنش‌زدایی، به‌عنوان یک فرصت مغتنم از جانب غرب نادیده گرفته شد و دوباره شاهد فشار، جنگ و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت هستیم».

بنابراین از منظر نورمحمدی، «شواهد و رفتارهای منطقه‌ای و بین‌المللی نشان می‌دهد که اسرائیل و آمریکا به دنبال تجزیه ایران و از بین بردن ظرفیت‌های تمدنی آن هستند؛ سیاستی که هدف نهایی‌اش نه فقط تغییر نظام، بلکه تضعیف و تجزیه ساختار ملی ایران است». این تحلیل، به گفته او «ضرورت تقویت هم‌زمان سرمایه اجتماعی (پشتیبانی مردمی) و توان دفاعی را دوچندان می‌سازد». در سومین محور، نورمحمدی به انتقاد خاتمی از عملکرد اقتصادی دولت اشاره می‌کند و تأکید دارد «این نکته بسیار راهگشاست. چون بعد از استیضاح و برکناری عبدالناصر همتی، وزیر سابق اقتصاد، اکنون چنین به‌نظر می‌رسد که یک سیاست واحد اقتصادی و معیشتی در دولت چهاردهم وجود ندارد». از این رو، سخنگوی حزب ندا با نگاهی واقع‌گرایانه وضعیت کابینه را «فاقد یک فرمانده اقتصادی قاطع» توصیف می‌کند و معتقد است «در شرایط فشار تحریمی و اقتصادی، وجود کابینه‌ای هماهنگ و قوی ضرورت حیاتی دارد». به تعبیر نورمحمدی «اگر دولت مرکب از افرادی باشد که در تصمیم‌گیری‌های بزرگ و هماهنگ ناتوان‌اند، طبیعتا فشارهای داخلی و خارجی را نمی‌توان مدیریت کرد». او اضافه می‌کند که «شخصیتِ آرام و فرهیخته رئیس‌جمهور مانع از آن نیست که یک چهره قاطع اقتصادی به‌عنوان رهبرِ میدان اقتصادی ظاهر شود و تصمیم‌گیری‌های سریع و هماهنگ را پیش ببرد». در پایان، این فعال سیاسی باز هم بر «ضرورت توازن میان مؤلفه‌های قدرت» تأکید می‌کند و یادآور می‌شود که «موشک و مردم هر دو ستون امنیت ملی‌اند؛ تقویت یکی بدون دیگری ناکافی است. در عین حال، بی‌ثباتی اقتصادی و فقدان سیاست واحد، هر دستاوردی را در عرصه اقتدار ملی تضعیف می‌کند».

 جواد شرف‌خانی: خاتمی با مطرح‌کردن موشک و مردم به دنبال تلفیق اقتدار سخت و نرم بود

دکتر جواد شرف‌خانی هم دیگر چهره سیاسی‌ای بود که در گپ‌وگفتش با «شرق» بیشتر روی جنبه‌های انتقادی سخنان خاتمی به عملکرد اقتصادی دولت چهاردهم تمرکز می‌کند و می‌گوید: «آقای خاتمی با تأکید بر این جمله که «رئیس‌جمهور باید مقتدر باشد» به یک چالش اساسی در ساختار حکمرانی اشاره می‌کند؛ بدین نحو، درحالی‌که بر اساس قانون اساسی، رئیس‌جمهور عالی‌ترین مقام رسمی پس از رهبری و مسئول اجرای قانون اساسی است، در عمل بخشی از حوزه‌های تصمیم‌سازی و حاکمیتی از دولت جدا شده‌اند. نهادهای موازی، مراکز غیرپاسخ‌گو و بخش‌های اقتصادی مستقل از دولت باعث شده‌اند که رئیس‌جمهور عملا اختیار کامل در اداره کشور را نداشته باشد، در حقیقت این موضوع ضرورت بازتعریف اقتدار در ساختار قدرت را نشان می‌دهد».

به باور این استاد دانشگاه، «در اینجا مفهوم «اقتدار»، نه به معنای اقتدارگرایی، بلکه به معنای قدرت کارآمد و پاسخ‌گو است. در واقع یعنی رئیس‌جمهوری که بتواند تصمیم بگیرد، اجرا کند و پاسخ‌گو باشد». از منظر عضو حزب مردم‌سالاری، «در این نگاه، رئیس‌جمهور مقتدر لازمه حکمرانی خوب است؛ زیرا بدون تمرکز مسئولیت و پاسخ‌گویی در دولت، مفاهیمی مانند شفافیت، کارآمدی و عدالت اقتصادی تحقق نخواهد یافت؛ کما اینکه از دیدگاه حکمرانی خوب، اقتدار مشروع زمانی شکل می‌گیرد که اولا تصمیمات بر پایه قانون و شفافیت باشد و ثانیا نهادهای غیرمسئول مداخله نکنند و ثالثا مردم بدانند چه کسی مسئول نتایج تصمیم‌هاست. بنابراین، به نظر من سخن آقای خاتمی در واقع نقدی به پراکندگی قدرت و فقدان پاسخ‌گویی ساختاری در نظام حکمرانی است». از منظر دیگر و به گفته فعال سیاسی اصلاح‌طلب، «این جمله آقای خاتمی که هر کشور باید یک دولت و یک اقتصاد داشته باشد، شاید مهم‌ترین موضوع سخنان ایشان باشد. با این مضمون که کشور نمی‌تواند با «چند اقتصاد» و چند «مرکز تصمیم‌گیری اقتصادی» پیش برود. به هر حال در ایران، نهادهای اقتصادی گوناگون از شرکت‌های خصولتی و بنیادها و صندوق‌های مختلف گرفته تا... که بعضا هر کدام به‌صورت مستقل عمل می‌کنند و گاه سیاست‌های دولت را دور می‌زنند که این وضعیت با اصول «حکمرانی خوب اقتصادی» در تضاد است. زیرا در یک نظام حکمرانی سالم حتما دولت باید مرجع نهایی سیاست‌گذاری اقتصادی باشد، ضمن اینکه قوانین مالی باید برای همه یکسان باشد و نهایتا اینکه هیچ نهادی نباید از شفافیت مالی فرار کند».

این مدرس دانشگاه در تبیین گفته‌های رئیس دولت اصلاحات افزود «شاید آقای خاتمی با تأکید بر «یک اقتصاد» در واقع به دنبال مطرح‌کردن مفهومی تحت عنوان «حاکمیت قانون اقتصادی واحد» بوده است. زیرا اگر چنین حاکمیتی وجود نداشته باشد آنگاه دولت نه‌تنها اقتدار خود را از دست می‌دهد، بلکه امکان فساد، تبعیض و رانت به‌صورت ساختاری تقویت می‌شود». شرف‌خانی خاطرنشان کرد «در منطق حکمرانی خوب، یکپارچگی در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی یک موضوع بسیار مهم و شرط لازم برای توسعه پایدار است و این همان چیزی است که آقای خاتمی آن را پیش‌نیاز هر نوع اصلاح اقتصادی و اجتماعی می‌داند». عضو حزب مردم‌سالاری به مباحث سیاسی رئیس‌جمهور اسبق هم پرداخت و عنوان کرد که «آقای خاتمی با مطرح‌کردن «موشک و مردم» به عنوان دو عامل سربلندی ایران در جنگ ۱۲ روزه به دنبال تلفیق اقتدار سخت و نرم بوده و با ظرافت خاصی میان دو نوع قدرت تمایز قائل می‌شود؛ قدرت سخت (یعنی قدرت نظامی، بازدارندگی و موشکی) و قدرت نرم (سرمایه‌های اجتماعی، رضایت مردم و مشارکت عمومی)».

در سایه نکات یادشده و در مقام جمع‌بندی، شرف‌خانی تصریح می‌کند که «به نظرم ایران زمانی سرافراز است که این دو قدرت در کنار هم باشند، زیرا موشک بدون مردم، صرفا ابزار است و مردم بدون پشتوانه دفاعی نیز آسیب‌پذیر هستند. بنابراین می‌توان گفت که بدون دولت مقتدر و پاسخ‌گو، حکمرانی خوب ممکن نیست و بدون اقتصاد شفاف و واحد، توسعه پایدار نخواهیم داشت. بدون مردم، امنیت و اقتدار معنایی ندارد و بدون انسجام ملی، دشمنان می‌توانند آسیب‌های زیادی به ما بزنند».