شاپور اول کیست که امپراتور روم مقابلش زانو زد

شاپور پیروزی خود را در نقش‌برجسته‌ای در نقش رستم به نمایش گذاشت (و نیز در تنگه چوگان و داراب) این نقش‌برجسته‌ها او را در حالی نشان می‌دهند که دو امپراتور روم مقابل او زانو زده‌اند.

تابناک نوشت: چندی پیش، شامگاه جمعه ۱۶ آبان ۱۴۰۴ مجسمه‌ای در میدان انقلاب اسلامی رونمایی شد که بناست پس از ۲۰ روز نمایش عمومی در این‌مکان به ورودی فرودگاه بین‌المللی مهرآباد منتقل و در آن‌جا قرار بگیرد.

پس از تجاوز رژیم جعلی صهیونیستی به خاک ایران و پیروزی کشورمان در جنگ ۱۲ روزه، اسطوره‌های باستانی چون آرش کمانگیر و شخصیت واقعی شاپور اول در خاطره تاریخی ایرانیان پررنگ‌تر از دیروز شده‌اند. اما شاپور اول که مجسمه زانو زدن امپراتور روم در مقابلش به‌تازگی رونمایی شده، کیست؟

کتابی که دانشگاه آکسفورد در قالب یک‌ پژوهش درباره ایران منتشر کرد، مجموعه‌مقاله‌ای با عنوان «تاریخ ایران» است که با ویرایش و تدوین تورج دریایی پژوهشگر تاریخ ایران به چاپ رسید و با ترجمه شهربانو صارمی در ایران چاپ شد.

یکی از مقالات این‌ کتاب درباره سلسله ساسانیان است، که به قلم تورج دریایی نوشته شده و با عنوان «شاهنشاهی ساسانی (۲۲۴ - ۶۵۱ م)» چاپ شده است. برای شناخت بیشتر و بهتر شاپور اول و دستاوردهای تاریخی‌اش، فرازی از این‌مقاله را می‌خوانیم؛

***

شاپور اول پسر اردشیر تا سال ۲۴۰ م به‌ صورت مشترک با پدرش سلطنت کرد. این‌ امر از سکه‌هایی که تصویر آن‌ دو را در کنار هم نشان می‌دهد معلوم می‌شود و احتمالا این‌ اقدام به فرمان اردشیر به‌ منظور انتقال بی‌دردسر قدرت بوده است، چراکه او پسران دیگری نیز داشت که به حکومت ایالات دیگر گمارده شده بودند و امکان داشت مانند خود او در جوانی هریک‌ تاج و تخت را حق خود بدانند. این‌ شیوه خاص ساسانیان بود که فرزندان ذکور برای فرمانروایی ایالات مختلف فرستاده می‌شدند و وقتی شاه درمی‌گذشت، یکی از وارثان بر تخت پادشاهی می‌نشست.

در این‌ شیوه خطر کشمکش در خاندان همواره وجود داشت و این‌ امر در میان ساسانیان بی‌سابقه نبود. اوایل شاه جانشین خود را برمی‌گزید اما بعدها اشراف و موبدان زرتشتی بودند که تصمیم می‌گرفتند. شاپور اول پدرش را در جنگ همراهی می‌کرد، همین او را جنگ‌آزموده ساخت و درواقع موفقیت‌های او را در جنگ با روم تضمین کرد. در سال ۲۴۳/۲۴۴ م گوردیان سوم امپراتور روم به بین‌النهرین حمله کرد، اما در میسیک (میسیخه) نزدیک رود فرات، به دست شاپور کشته شد؛ بعدها محل نبرد را پیروزشاپور نام نهادند. بنا به سنگ‌نوشته شاپور در کعبه زرتشت فارس، فیلیپ عرب، سردار رومی که به امپراتوری برگزیده شده بود، مجبور به امضای معاهده‌ای شد که بر مبنای آن می‌بایست سرزمین‌های بسیار و مقدار زیادی طلا بالغ بر ۵۰۰.۰۰۰ دینار به عنوان خسارت جنگی بپردازد.

شاپور پیروزی خود را در نقش‌برجسته‌ای در نقش رستم به نمایش گذاشت (و نیز در تنگه چوگان و داراب) این نقش برجسته‌ها او را در حالی نشان می‌دهند که دو امپراتور روم مقابل او زانو زده‌اند. شاپور اول در کعبه زرتشتِ نقش رستم شرحی طولانی از اعمال خود برای ما به یادگار گذاشته است که اولین بیانیه طولانی از ساسانیان است و نشان‌دهنده نحوه نگرش آن‌ها. او در این‌سنگ‌نوشته اطلاعاتی درباره اعتقادات دینی، تبار، مناطق زیر فرمانش و فرجام کار رومیان می‌دهد. می‌گوید گوردیان و سپاهیانش که سربازان بسیاری از قبایل ژرمن در میان‌شان بود، نابود شدند. همچنین سزار را دروغ‌گو می‌خواند که شاید برای عداوت با رومیان یک‌ دستاویز مهم دینی محسوب می‌شده است.

در سنت زرتشتی، دروغ گناهی بزرگ است و باید به هر نحوی با آن مقابله کرد. آن‌هایی که دروغ می‌گویند، پیرو اهریمن و دشمن اورمزد، خداوندگار خرد هستند.

در سال ۲۶۰ م او سوریه را نیز گرفت و والرین امپراتور جدید روم را به همراه سناتورها و سربازانش اسیر کرد و به شهر بیشاپور (بیشابور در فارسی میانه) فرستاد.

در این‌ زمان، گوت‌ها، رومی‌ها، اسلاوها و دیگر اقوام اروپایی جزئی از شاهنشاهی ایران شده بودند. سابق بر آن هیچ‌کس در دنیا ادعا نکرده بود توانسته یک امپراتور روم را بکشد، دیگری را وادار به دادن خراج کند و سومی را به اسارت درآورد و به زندان افکند. او به شاهکار خود کاملا واقف بود و تردیدی در بیان دلاوری‌های خود در نوشته‌هایش نداشت. مرزهای روم و ایران بسته به موفقیت نظامی هر یک‌ از طرفین در بین‌النهرین، ارمنستان و سوریه مدام در حال تغییر بود. اما سفر به دو سوی مرز محدود نشده بود. درواقع ساکنان هر دو سوی مرز از یک‌ طرف به طرف دیگر در آمد و شد بودند. آن‌ها به داد و ستد و ازدواج با یکدیگر ادامه می‌دادند. باز بودن مرزها و سهولت در جابه‌جایی کار را برای جاسوسان راحت کرده بود و دادن اطلاعات به دشمن از هر سو خیانتی بزرگ تلقی می‌شد.

ارمنستان تا پایان عصر ساسانی حوزه اصلی رقابت میان ساسانیان و رومیان باقی ماند. ارمنستان موقعیت پیچیده‌ای داشت و این‌ کشور به سبب منافع استراتژیک و اقتصادی و نیز از آن‌ جهت که در حکم میانگیر این‌ دو امپراتوری عمل می‌کرد برای هر دو طرف اهمیت داشت. اما وقتی شاخه‌ای از خاندان سلطنتی اشکانی به آن‌جا پناهنده شد و فرمانروایی ارامنه را پذیرفت، دستاویز کافی به دست شاپور داد تا کار را فیصله دهد. او نقشه قتل خسرو شاه ارمنستان را کشید و شاهی به نام تیرداد (۲۵۲ - ۲۶۲ م) را به حکومت آن گمارد. اهمیت ارمنستان برای ایرانیان کاملا روشن بود، از این‌ رو چند تن از وارثان تاج و تخت ساسانی در ارمنستان مستقر شدند که وُزورگ ارمن‌شاه «شاه بزرگ ارمنستان» نامیده می‌شدند.

خبرهای مرتبط