مقایسه قانون بودجه ۱۴۰۴ با لایحه بودجه ۱۴۰۵؛ سهم صداوسیما، جامعه المصطفی، موسسه مصباح یزدی و دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی از بیت‌المال چقدر شد؟

خبرآنلاین: هرچند این ارقام در لایحه بودجه ۱۴۰۵ دولت آمده‌اند اما باید در نظر داشت که این ارقام اکثرا موقتی هستند و وقتی بودجه در کمیسیون و صحن بررسی می‌شود، آنقدر تغییر می‌کنند که شاید ارقام آن زمان با ارقام لایحه تغییراتی اساسی داشته باشند.

محمدحسن نجمی؛ چند ماه پیش بود که مسعود پزشکیان در چند نوبت از بودجه برخی نهادها و دستگاه‌ها انتقاد کرد؛ گویا این بودجه‌ها آنقدر برای او سنگین بود که پشت تریبون این مساله را بیان کرد: «تا دل‌تان بخواهد مؤسسات و بنیادهایی داریم که هیچ برون‌دادی ندارند ولی پول به این‌ها می‌دهیم. خب! چرا باید به این‌ها پول بدهیم در حالی که معیشت مردم را نمی‌توانیم تأمین کنیم؟»

از سوی دیگر وضعیت اقتصادی کشور آنچنان ناخوش است که این بودجه‌ها زیاد به چشم می‌آید. تورم و گرانی‌های مداوم سال‌های اخیر از یک سو، و تحریم‌هایی که روز به روز بار آن بر گرده‌ی اقتصاد نحیف ایران سنگینی می‌کند، از سوی دیگر، باعث می‌شود یک ریال از بودجه نیز زیر ذره‌بین افکار عمومی قرار بگیرد. هرچند برخی معتقدند بودجه این دستگاه‌ها و نهادها نسبت به کل بودجه کشور ناچیز است اما همان حداقل چند ده میلیارد می‌تواند گرهی از چندین و چند گره کوچک و بزرگ کشور باز کند؛ چه بسا بشود با همان میزانی که برخی طرفداران این دستگاه‌ها معتقدند «ناچیز» است، مدرسه‌ای در مرزی‌ترین نقطه ایران ساخت یا کلاس درسی را تجهیز کرد؛ یا تختی به تخت‌های یک بیمارستان در یک شهرستان دورافتاده اضافه کرد؛ حتی اگر یک عدد تخت باشد. حالا این بودجه‌ها چه مربوط به شرکت‌های دولتی باشد چه مربوط به دستگاه‌ها و نهادهای فرهنگی باشد که به اعتقاد پزشکیان هیچ خروجی خاصی ندارند.

حالا در این شرایط دیروز بودجه سال ۱۴۰۵ به صورت رسمی توسط رئیس جمهوری به مجلس تقدیم شد. خبرآنلاین، شهریور ماه بعد از سخنان پزشکیان به بررسی بودجه چند نهاد و دستگاه پرداخت؛ از نهاد ریاست جمهوری و نهادهای زیرنظر تولیت آستان امام خمینی گرفته تا قرارگاه بقیه‌الله و موسسه مصباح یزدی در آن گزارش زیر ذره‌بین رفتند. حالا قرار است رقم‌های آن دستگاه‌ها در قانون بودجه ۱۴۰۴ با لایحه بودجه ۱۴۰۵ قیاس شوند و سخنان پزشکیان صحت‌سنجی شود؛ به عبارتی آن چند دستگاه به عنوان نمونه گرفته شوند تا مشخص شود آیا پزشکیان به حرف و سخنانش عمل کرده یا در بر همان پاشنه چرخیده و بودجه‌ها شانه به شانه بودجه جاری و عمرانی افزایش داشته است.

همان زمان حسام‌الدین آشنا در واکنش به سخنان پزشکیان در توییتی نوشته بود: «به رئیس جمهور محترم پیشنهاد می‌کنم مسیر حذف بودجه‌های بنیادها و موسسات و قرارگاه‌ها و مجمع‌ها و... را دنبال نکنند. لطفا از تجربه هفتمین رئیس‌جمهور و مشاورش که از این حرف‌ها زدند، عبرت بگیرید.» همان زمان هم این سوال پیش آمد که مگر این «بنیادها و موسسات و قرارگاه‌ها و مجمع‌ها و...» چه هستند که آشنا چنین پشیمان از دنبال کردن حذف بودجه‌شان است؟ و مگر چقدر نفوذ دارند که اگر دولتی بخواهد در شرایطی که بودجه را به اجبار انقباضی کرده، بودجه‌های غیرضرور را کاهش دهد، باید نگران باشد؟

با این وجود چنین موضوعی را شاید بتوان برداشت آشنا دانست اما نحوه بودجه‌بندی این ردیف‌ها مشخص می‌کند که پزشکیان آیا توانسته حرفش را عملی کند یا خیر؟ به عبارت دیگر کدام سمت طناب را به سمت خود کشیده است؟

نکته اینکه با حذف ۴ صفر از پول ملی، رقم‌ها در بودجه ۱۴۰۵ به واحد «ریال» آمده و خبری از آن ۴ صفر نیست. به زبان ساده‌تر، سال گذشته برای تبدیل ارقام بودجه به رقم عادی و قابل درک، باید ۵ صفر جلوی ارقام گذاشته می‌شد، تا به تومان تبدیل شود و الان یک صفر؛ اما در این گزارش برای یک کاسه شدن مقیاس‌های نوشتاری، با همان مقیاس قبل که میلیون ریال بود و ۶ صفر گذاشته می‌شد و برای تومان شدن، ۵ صفر استفاده می‌شد، از همان روش استفاده می‌شود.

نکته دیگر درباره قیاس قانون بودجه ۱۴۰۴ و لایحه بودجه ۱۴۰۵ اینکه در لایحه سال آینده، دولت جداول متفرقه را با ردیف‌های بسیار کمتری نسبت به قانون ۱۴۰۴ آورده است. به عبارت دیگر در قانون بودجه ۱۴۰۴، پس از آنکه لایحه به مجلس رفته، در مجلس ردیف‌های بیشتری به جداول متفرقه مانند جداول ۹، ۱۰ و ۱۲ اضافه شده‌اند. الان هم دولت این بودجه را لااقل در این زمینه سبکبال‌تر از قانون امسال راهی مجلس کرده است مشخص نیست در مجلس چه تغییراتی کند.

بنیاد سعدی

یکی از بنیادهای بررسی شده در گزارش شهریور ماه، این بنیاد به ریاست غلامعلی حداد عادل بود. بنیاد سعدی به سال ۱۳۹۲ تاسیس شده و به اذعان خودش، «آموزش و ترویج زبان فارسی براساس منابع نوین آموزشی و استاندارد در جهان» زمینه فعالیت معرفی شده است. بر اساس آنچه در اساسنامه آمده، «رایزنی‌های فرهنگی ایران در جهان، نمایندگان بنیاد سعدی نیز هستند و کلاس‌های آموزش زبان فارسی در این مراکز به صورت حضوری یا مجازی برگزار می‌شود.» بنا بر این به صورت منطقی، رایزن‌های فرهنگی که در سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی در کشورهای دیگر مستقر هستند، بدون هزینه اضافی می‌توانند برای پیشبرد اهداف بنیاد، از امکانات موجود استفاده کنند.

حالا برای این بنیاد در لایحه بودجه ۱۴۰۵، رقمی معادل ۱۱۵ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان بودجه در نظر گرفته شده است. این در حالیست که سال گذشته بودجه بنیاد سعدی در قانون بودجه ۱۴۰۴، یکصد میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان بوده است. به عبارت دیگر بودجه بنیاد سعدی حدود ۱۵ میلیارد تومان افزایش داشته است.

مجمع جهانی اهل بیت

مجمع جهانی اهل بیت مانند بنیاد سعدی از جمله نهادهایی است که ردیف بودجه آنها ذیل وزارت ارشاد قرار دارند. در لایحه بودجه امسال رقمی حدود ۲۵۹ میلیارد تومان برای این نهاد دینی دیده شده است؛ در قانون بودجه امسال رقم جدول ۷ برای این نهاد، ۲۴۵ میلیارد تومان بوده است. اما با اضافه شدن اضافات دیگر در سایر جداول این رقم به ۲۹۱ میلیارد تومان رسیده بود.

طبق توضیحات منتشره در وبسایت مجمع، این نهاد در «۳۹ کشور آسیایی، ۴۲ کشور آفریقایی، ۱۸ کشور آمریکایی، ۴۰ کشور اروپایی و ۲ کشور اقیانوسیه» دارای دفتر است. به غیر از فعالیت‌های مذهبی، این مجمع فعالیت اقتصادی نیز دارد: «مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام در راستای محرومیت‌زدایی از پیروان اهل‌بیت علیهم‌السلام در قاره محروم آفریقا اقداماتی نظیر ایجاد شرکت خدمات کشاورزی، فعالیت در کشورهای اتیوپی، کنیا، کومور، تانزانیا، زنگبار، ساحل‌عاج و غنا، ثبت شرکت در آفریقای جنوبی، ارائه تفاهمنامه جهت ایجاد کمربند سبز در مالاوی و توافق با مسوولین کشور مالی انجام داده یا در حال پیگیری است». «راه‌اندازی صندوق‌های قرض‌الحسنه در کشورهای محروم، به منظور تقویت بنیه مالی و توسعه صنایع کوچک» نیز در وبسایت مجمع بیان شده است.

موسسات مربوط به تولیت آستان امام خمینی(ره)

در چند سال اخیر بودجه «آستان مقدس حضرت امام خمینی»، «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» و «موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» ذیل بودجه سازمان برنامه و بودجه قرار داشتند. اما در لایحه امسال دو نهاد اولی، از ذیل سازمان برنامه خارج شدند و به جدول «۷-ج» و تحت عنوان «ردیف‌های تجمیع شده در دستگاه‌های اجرایی جدول شماره ۷-ب» منتقل شدند.

دو نهاد «آستان مقدس حضرت امام خمینی» و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» مجموعا در یک ردیف و ذیل عنوان «موسسه نشر آثار حضرت امام» رفته‌اند؛ مجموع بودجه تملکی و هزینه‌ای این ردیف که بودجه این دو نهاد را شکل می‌دهد، حدود ۲۶۰ میلیارد تومان است.

«موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» نیز در همان ذیل سازمان برنامه و بودجه باقی مانده و برای آن بودجه‌ای معادل ۵۹۸ میلیارد و ۵۵۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است.

حال آنکه در در قانون بودجه امسال، برای «آستان مقدس حضرت امام خمینی» مبلغ ۲۱۰ میلیارد تومان، «موسسه نشر آثار حضرت امام خمینی» مبلغ ۳۳۴ میلیارد تومان و «پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی» نیز مبلغ ۴۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بودجه تخصیص یافته بود.

در لایحه امسال مجموع بودجه این سه نهاد کمی کمتر از ۸۶۰ میلیارد تومان است؛ بودجه همین سه نهاد در قانون امسال ۵۸۵ میلیارد تومان بوده است که نشان دهنده یک جهش نسبتا ۴۰ تا ۵۰ درصدی است. این سه نهاد از این جهت در کنار یکدیگر بررسی و با یکدیگر جمع می‌شوند که مدیریت آنها مدیریتی واحد است؛ آنها زیرنظر سید حسن خمینی نوه امام خمینی و تولیت آستان امام خمینی اداره می‌شوند.

سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعه‌هایش

یکی از ردیف‌های کلان بودجه مربوط به سازمان تبلیغات اسلامی و زیرمجموعه‌هایش می‌شود؛ سال گذشته تعداد زیرمجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی ۱۵ عدد بود و امسال به ۱۲ عدد کاهش یافته است؛ البته کاهش زیرمجموعه‌ها به آن معنی نیست که سه ردیف بودجه حذف شده باشند؛ دستگاهی که ردیف بودجه دارد کم پیش می‌آید که ردیف آن کلا حذف شود و قاعدتا به جداول یا ردیف‌های دیگر منتقل می‌شوند.

حالا با توجه به کاهش سه زیرمجموعه از سال گذشته تا امسال، بودجه سازمان تبلیغات و زیرمجموعه‌هایش در لایحه دولت، ۶ هزار و ۷۷۳ میلیارد تومان پیش بینی شده است. اما بودجه این سازمان و زیر مجموعه‌هایش که در قانون امسال ۱۵ عدد بوده، رقمی معادل ۶ هزار و ۲۵۸ میلیارد تومان بوده است. یعنی امسال علاوه بر اضافه شدن بودجه، سه زیرمجموعه نیز از زیرمجموعه کم شده است.

در قانون سال گذشته بودجه خود سازمان تبلیغات به تنهایی، ۲ هزار و ۹۶۹ میلیارد تومان بود؛ اما امسال به سه هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان افزایش داشته است.

سازمان تبلیغات در جدول ۱-۷ نیز حضور دارد؛ با عنوان «کمک به موسسات فرهنگی و هنری» که ۳۵۰ میلیارد تومان و در ردیف دیگری در همین جدول، با عنوان «حمایت از حلقه‌های میانی مبتنی بر توانمندسازی و توسعه عدالت اجتماعی در مناطق هدف و برخوردار»، مبلغ ۱۲۵ میلیارد تومان اختصاص یافته است. در جدول ج-۷ نیز برای سه زیرمجموعه با نام‌های «دانشگاه سوره»، «ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر» و «شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی» ۶۲۸ میلیارد تومان درنظر گرفته شده است.

مجموع اعدادی که برای سازمان تبلیغات و زیرمجموعه‌هایش در جداول مختلف بودجه آمده است، ۷ هزار و ۸۷۶ میلیارد تومان است. حال آنکه در قانون ۱۴۰۴، مجموع همه ارقام موجود در بودجه برای این سازمان و زیرمجموعه‌هایش به کمتر از ۷ هزار میلیارد تومان می‌رسید.

موسسه مصباح یزدی

مؤسسه «آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)»، موسسه‌ای که آن را محمدتقی مصباح یزدی بنا نهاده است و شاگردانی مانند مرتضی آقاتهرانی و محمود نبویان و مریدانی چون امیرحسین ثابتی داشته است.

این موسسه در قانون بودجه ۱۴۰۴ در یک فقره ۴۰۴ میلیارد تومان و در فقره دیگر در جدولی دیگر ۵۰ میلیارد تومان دیگر بودجه داشته است که مجموع آن ۴۵۴ میلیارد تومان می‌شود.

رقم بودجه این موسسه در لایحه ۱۴۰۵، حدود ۴۴۱ میلیارد تومان است که نسبت به مجموع در قانون امسال کاهش یافته است؛ البته انتظار می‌رود با توجه به حضور شاگردان مصباح یزدی که وابستگی فکری و جناحی به این موسسه دارند، در مجلس، در جریان تبدیل لایحه به قانون، این رقم دستخوش تغییراتی شود.

مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی

این مجمع نیز از جمله نهادهای مذهبی ذیل وزارت ارشاد است که در لایحه بودجه امسال ۱۵۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان برای آن پیش‌بینی شده است.

این نهاد در قانون امسال و در جدول ۷ بودجه‌ای معادل ۱۴۱ میلیارد تومان داشت؛ اما علاوه بر آن در جدول شماره ۱۲ نیز مبلغ ۵۰ میلیارد تومان برای آن درنظر گرفته شده است که مجموع بودجه را به ۱۹۱ میلیارد تومان رسانده است.

دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

«دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم» نهادی «حوزوی، انقلابی، تبلیغی و علمی» است که «با ایفای نقش واسط فعال میان حوزه‌های علمیه و نیازهای دینی مردم و نظام اسلامی به تبیین و گسترش باور، بینش و ارزش‌های اسلامی و انقلابی و تعمیق و توسعه دانش و معرفت اسلامی می‌پردازد»؛ این معرفی را وبسایت این نهاد مذهبی آورده است.

این نهاد دینی در قانون بودجه سال ۱۴۰۴ حدود ۹۱۴ میلیارد تومان سهم دارد؛ و همچنین در جدول شماره ۱۲ برای «تبیین، تبلیغ، ترویج و نشر آثار و اندیشه‌های امامین انقلاب» ۵۰ میلیارد تومان دیگ به این نهاد تخصیص یافته است.

در لایحه بودجه امسال برای دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۹۹۶ میلیارد تومان پیش بینی شده است.

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی که شامل ۷ زیرمجموعه می‌شود، در قانون ۱۴۰۴ یک هزار و ۴۳ میلیارد تومان بودجه دارد و از این میان، سهم خود دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۲۶۱ میلیارد تومان است.

حال امسال دولت در لایحه ۱۴۰۵، برای این دبیرخانه یک هزار و ۲۲۸ میلیارد تومان در مجموع و به تنهایی ۲۷۹ میلیارد تومان در نظر گرفته است.

قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله

قرب بقیه‌الله یا همان قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله از جمله نهادهایی است که با وجود آنکه نامی نظامی دارد، طبق تعاریف در آن باید کار «فرهنگی» انجام شود.

این قرارگاه که فرماندهی آن با عزیز جعفری فرمانده کل اسبق سپاه پاسداران است، در لایحه ۱۴۰۵ رقمی معادل ۲ هزار و ۱۷۸ میلیارد تومان برای قرب بقیه‌الله درنظر گرفته شده است. این رقم در بودجه امسال تقریبا یک هزار و ۹۵۴ میلیارد تومان است.

البته در قانون بودجه ۱۴۰۴، این قرارگاه در چندین جدول دیگر نیز ردیف بودجه دارد؛ از جمله در جدول ۱۲و ۲۱. همچنین بودجه یورویی نیز به عنوان سهمی از فروش نفت دارد که حدود ۳۰ میلیون یورو است. یعنی در قانون امسال حدود دو هزار میلیارد تومان و ۳۰ میلیون یورو برای این قرارگاه کنار گذاشته شده است.

جامعة المصطفی العالمیه

نهادی مذهبی است که دانشگاه طلاب خارجی در ایران محسوب می‌شود. دولت برای این نهاد در سال آینده یک هزار و ۸۶۳ میلیارد تومان در نظر گرفته است. 

در قانون بودجه امسال رقم درنظر گرفته شده، یک هزار و ۷۵۵ میلیارد تومان است و در جدول شماره ۱۲ نیز برای «اجرایی سازی سند فعالیت‌های فرهنگی بین‌الملل»، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است؛ رقمی معادل حدود دو هزار میلیار تومان؛ البته که هنوز لایحه بودجه اول راه است و قانون نشده است و احتمال تغییر زیاد است.

سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی

در لایحه بودجه ۱۴۰۵ برای سازمان صدا و سیما که انتقادات زیادی به عملکرد آن وجود دارد، ۳۳ هزار و ۵۱۲ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. اما این تنها رقمی است که در جدول اصلی یعنی جدول شماره ۷ دیده شده است. در جدول شماره ۹ که مربوط به «برآورد اعتبارات ردیف های متفرقه» است، یک هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان دیگر برای «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» پیش بینی شده است؛ در مجموع رقمی حدود ۳۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان.

در جدول ۱-۷ که مربوط به «اعتبارات ردیف های متفرقه منتقل شده به جدول شماره(۷) دستگاه های اجرایی» است، با عنوان «توسعه کمی و کیفی برنامه‌های تولیدی پویا نمایی، مستند، فیلم و سریال» مبلغ ۹ هزار میلیارد تومان برای صدا و سیما در نظر گرفته شده است.

در جدول شماره ۹ که مربوط به «برآورد اعتبارات ردیف های متفرقه» باز هم نام صدا و سیما با یک هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان جهت «کمک به تولید آثار فرهنگی و افزایش آگاهی عمومی» آمده است.

تا الان مجموع ارقام صداوسیما به رقم افسانه‌ای ۴۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسیده است.

در بودجه ۱۴۰۴ رقم بودجه اصلی این سازمان، ۲۹ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان است. اما قانون گذاران به همین بسنده نکردند. در چندین جای قانون بودجه نام صدا و سیما تکرار شده است و رقم بودجه این سازمان انتقادبرانگیز به ۴۳ هزار میلیارد تومان رسید.

هرچند این ارقام در لایحه دولت آمده‌اند اما باید در نظر داشت که این ارقام اکثرا موقتی هستند و وقتی بودجه در کمیسیون و صحن بررسی می‌شود، آنقدر تغییر می‌کنند که شاید ارقام آن زمان با ارقام لایحه تغییراتی اساسی داشته باشند.

به عبارت دیگر لایحه دولت خام است و وقتی در مجلس به مصوبه و سپس با تایید شورای نگهبان قانون شود، آن زمان پخت و پز شده و قاعدتا این ارقام نیز تغییر می‌کنند. با این حال می‌توان گفت پزشکیان تا حدودی بر سر حرفی که زده بود ایستاده اما برای ارقام بزرگ آنچنان نتوانسته کاری کند.