ادیسه، فیلم جدید کریستوفر نولان؛ داستان، بازیگران و ... ؛ ماجرای اودیسه واقعی است؟

زومجی - علی نوروزی: کریستوفر نولان پس از فتح اسکار، به‌سراغ کهن‌ترین قصه بشریت رفته است. اُدیسه چگونه مرزهای سینمای حماسی را جابه‌جا می‌کند؟

دنیای سینما در تابستان ۲۰۲۶ آماده است تا شاهد یکی از جسورانه‌ترین پروژه‌های تاریخ خود باشد. کریستوفر نولان، کارگردانی که با Interstellar (میان‌ستاره‌ای)، Inception (تلقین) و Oppenheimer (اوپنهایمر)، مرزهای میان علم، فلسفه و سرگرمی را جابه‌جا کرد، این‌بار سراغ کهن‌ترین ریشه‌های قصه‌گویی بشر رفته است. این فیلم که با نام The Odyssey (اُدیسه) شناخته می‌شود، نه‌تنها یک اقتباس سینمایی از شعر حماسی هومر، بلکه تلاشی برای تعریف دوباره مفهوم «فیلم حماسی» است.

چرا کریستوفر نولان دست روی اُدیسه گذاشت؟
پس از موفقیت جهانی فیلم اوپنهایمر که توانست بیش از یک میلیارد دلار در گیشه بفروشد و جوایز اصلی اسکار را درو کند، بسیاری کنجکاو بودند که کریس نولان در قدم بعدی به‌سراغ چه موضوعی خواهد رفت. انتخاب ادیسه هومر توسط کارگردانی که به رئالیسم شهرت دارد، در ابتدا برای بسیاری تعجب‌آور بود. بااین‌حال با نگاهی عمیق‌تر به فیلم های کریستوفر نولان می‌توان رگه‌هایی از این حماسه را در تمام آثارش یافت. برای مثال، در فیلم میان‌ستاره‌ای، شخصیت کوپر در واقع یک اودیسئوس مدرن است که در پهنه بی‌کران فضا سرگردان شده است تا راهی برای بازگشت به خانه و فرزندش بیابد.  

کریستوفر نولان در گفتگوهای اخیر خود اعلام کرده است که ایده ساخت یک حماسه یونانی را بیش از ۲۰ سال در ذهن دارد. جالب اینکه شرکت برادران وارنر در سال ۲۰۰۴ ابتدا کریس نولان را برای کارگردانی فیلم Troy (تروآ) در نظر گرفته بود. اما این کارگردان با تغییر برنامه‌ها مسیر خود را تغییر داد و سکان هدایت فیلم Batman Begins (بتمن آغاز می‌کند) را در دست گرفت که منجربه خلق سه‌گانه The Dark Knight (شوالیه تاریکی) شد. اکنون پس از دو دهه، کریستوفر نولان با کوله‌باری از تجربه و تکنولوژی‌های تازه بازگشته است تا شکافی را پر کند که در فرهنگ سینمایی امروز احساس می‌کند.

فیلم ادیسه اولین پروژه کریستوفر نولان است که به‌طور مستقیم تحت لوای استودیو یونیورسال پیکچرز و پس از پایان همکاری ۲۰ ساله با برادران وارنر ساخته می‌شود. کارگردان شوالیه تاریکی این فیلم را ترکیبی از ژانرهای مختلف می‌داند. با اینکه The Odyssey در ظاهر یک اکشن اساطیری است، اما نولان اعتقاد دارد که این فیلم حاوی عناصری از ژانر وحشت، معمایی، عاشقانه و حتی مهیج سیاسی است؛ چرا که این داستان اساساً «مادر تمام قصه‌ها» به‌حساب می‌آید.

خلاصه داستان فیلم ادیسه: سفری برای بازگشت به خویشتن
فیلم The Odyssey به چارچوب اصلی حماسه هومر وفادار است، اما با نگاهی که کریستوفر نولان به شخصیت‌ها دارد، انتظار می‌رود که لایه‌های روانشناختی عمیقی به داستان اضافه شده باشد. روایت فیلم پس از پایان جنگ ۱۰ ساله تروآ آغاز می‌شود. اودیسئوس، پادشاه باهوش ایتاکا، پس از پیروزی یونانیان آماده بازگشت به خانه است. اما این سفر که باید تنها چند هفته طول می‌کشید، به‌دلیل خشم خدایان و زنجیره‌ای از حوادث ناگوار، ۱۰ سال دیگر به درازا می‌کشد. درحالی‌که اودیسئوس در دریاها با موجودات ترسناک و وسوسه‌های شیطانی دست‌وپنجه نرم می‌کند، در ایتاکا وضعیت بحرانی است.

پنلوپه در غیاب شوهرش با گروهی از خواستگاران گستاخ روبه‌رو است که قصر را اشغال می‌کنند و با فرض مرگ اودیسئوس قصد تصاحب تخت پادشاهی و ازدواج اجباری با ملکه وفادار ایتاکا را دارند. روایت هومر بیش از هر چیزی با ساختار غیرخطی‌اش شناخته می‌شود؛ داستانی که از میانه آغاز می‌شود و با بازگشت به عقب (فلش‌بک) وقایع را شرح می‌دهد. این دقیقاً همان سبکی است که نولان در آن تبحر دارد. بنابراین انتظار می‌رود که در فیلم اُدیسه به‌طور همزمان شاهد تلاش‌های تلماخوس برای یافتن پدر، مقاومت‌های پنلوپه در ایتاکا و ماجراهای گذشته و حال اودیسئوس در دریا باشیم.

تاریخ اکران فیلم ادیسه
تابستان ۲۰۲۶، سینماهای جهان برای تماشای یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تاریخ هنر هفتم آماده می‌شوند. فیلم The Odysseyکه با بودجه‌ای خیره‌کننده و تکنولوژی‌های نوآورانه ساخته شده است، در تاریخ ۲۶ تیر ۱۴۰۵ (۱۷ جولای ۲۰۲۶) روی پرده‌های نقره‌ای می‌رود. کریس نولان پس از موفقیت خیره‌کننده فیلم اوپنهایمر، حالا با اُدیسه قصد دارد مرز میان واقعیت و اسطوره را درهم بشکند و تجربه‌ای سینمایی خلق کند که هم‌زمان یادآور شکوه کلاسیک و نوآوری مدرن باشد.

بازیگران فیلم ادیسه
کریستوفر نولان برای جان بخشیدن به این شخصیت‌های ماندگار، یکی از درخشان‌ترین و پرستاره‌ترین گروه‌های بازیگری تاریخ سینما را گرد هم آورده است. ترکیب بازیگران، تلفیقی هوشمندانه از همکاران دیرینه نولان و ستاره‌های نوظهور است. مت دیمون که پس از همکاری در میان‌ستاره‌ای و اوپنهایمر، به یکی از مهره‌های اصلی کریس نولان تبدیل شده بود، وظیفه سنگین ایفای نقش اودیسئوس را برعهده دارد. کریس نولان اودیسئوس را نه به‌عنوان یک قهرمان بی‌عیب‌ونقص، بلکه به‌عنوان یک «نقشه‌پرداز نابغه و انسانی بسیار پیچیده و مکار» توصیف کرده است. مت دیمون در مصاحبه‌ای اعلام کرد که برای واقع‌گرایی صحنه‌ها واقعاً به دکل کشتی بسته شده و در میان امواج قرار گرفته است.  

تام هالند، ستاره دنیای مارول در نقش پسر اودیسئوس ظاهر می‌شود. تلماخوس که زیر سایه پدرش قرار دارد، برای یافتن هویت خود، سفری خطرناک را آغاز می‌کند تا بفهمد چه بر سر پدرش آمده است. آن هاتاوی که پیش از این در نقش سلینا کایل و املیا برند درخشیده بود، در نقش پنلوپه بازمی‌گردد. او نماد وفاداری، صبر و هوش زنانه است و باید قصر و خانواده خود را در محیطی مردانه و خشن حفظ کند.  زندیا در نقش آتنا، شارلیز ترون در نقش سیرسه، رابرت پتینسون در نقش آنتینوس، جان برنتال در نقش منلائوس، بنی سفدی در نقش آگاممنون، جان لگویزمائو در نقش ائومایوس، میا گاث در نقش ملانتو و هیمش پاتل در نقش یوریلوخوس از دیگر بازیگران فیلم اُدیسه به‌شمار می‌آیند.

انقلاب فنی در پرده نقره‌ای: جادوی آیمکس
نولان همیشه مدافع بزرگ آیمکس بوده است، اما در فیلم ادیسه مرزهای ناممکن را درنوردیده است. این فیلم اولین اثر تاریخ سینما است که به‌طور ۱۰۰ درصد با دوربین‌های فیلم‌برداری ۷۰ میلی‌متری آیمکس ضبط شده است. در پروژه‌های قبلی مانند Dunkirk (دانکرک) یا Tenet (تنت)، بخش‌های دیالوگ‌محور معمولاً با دوربین‌های معمولی ضبط می‌شدند، اما اینجا داستان متفاوت است.  

بزرگ‌ترین مانع برای استفاده از دوربین‌های آیمکس در صحنه‌های آرام، صدای بسیار بلند موتور این دوربین‌ها بود که ضبط دیالوگ را غیرممکن می‌کرد. کریس نولان و هویت ون هویتما، مدیر فیلم‌برداری نابغه‌اش، برای این فیلم سیستم جدیدی به‌نام بلیمپ ابداع کردند. این دستگاه یک پوشش عایق صوتی فوق‌پیشرفته است که دور دوربین قرار می‌گیرد و صدای دوربین را به‌قدری کاهش می‌دهد که می‌توان در فاصله نیم‌متری صورت بازیگر، حتی صدای تنفس یا زمزمه‌هایش را با کیفیت عالی ضبط کرد. کریس نولان این دستاورد را «هیجان‌انگیز» توصیف کرد و معتقد است که اکنون تماشاگر می‌تواند صمیمانه‌ترین لحظات انسانی را با همان کیفیت خیره‌کننده صحنه‌های اکشن آیمکس تماشا کند.  

کریستوفر نولان به‌شدت از استفاده از پرده سبز و جلوه‌های کامپیوتری (CGI) دوری می‌کند. او برای فیلم The Odyssey بیش از دو میلیون فوت فیلم مصرف کرد و تمام لوکیشن‌ها واقعی هستند. کریس نولان برای بازسازی اقیانوس‌های ناشناخته، تیم خود را به مدت چهار ماه به آب‌های آزاد برد. مت دیمون می‌گوید: کریستوفر نولان هیچ‌وقت مخاطب را فریب نمی‌دهد؛ اگر قرار باشد از دست یک سیکلوپ فرار کنید، واقعاً در میان سازه‌ای عظیم می‌دوید، نه در اتاقی خالی با پرده‌های سبز.»

حقیقت دربرابر جادو: خدایان نولان چه سیمایی دارند؟
یکی از بحث‌برانگیزترین جنبه‌های فیلم The Odyssey نحوه نمایش موجودات ماوراءالطبیعه و خدایان یونانی است. کریستوفر نولان که همواره به‌دنبال توضیحات منطقی و فیزیکی برای پدیده‌ها است، رویکردی متفاوت را اتخاذ کرده است. این کارگردان نام‌آشنا در گفت‌وگو با مجله امپایر توضیح داد که کلید درک خدایان در فیلم اُدیسه نگریستن به آن‌ها از دریچه چشم انسان‌های باستان است.  

از نظر کریس نولان، پدیده‌هایی که ما امروز با علم هواشناسی یا زمین‌شناسی توضیح می‌دهیم (مانند طوفان، زلزله یا آتشفشان)، برای اودیسئوس و مردمانش تبلور مستقیم اراده خدایان بودند. بنابراین ما در فیلم احتمالاً خدایان را در قالب شخصیت‌های انسانی نخواهیم دید که در میان ابرها راه می‌روند. درعوض حضور آن‌ها در خشم طبیعت، تغییرات ناگهانی جوی و نمادهای محیطی احساس خواهد شد. به‌عنوان مثال، خشم پوزئیدون می‌تواند به‌صورت یک موج غول‌آسا و غیرعادی به تصویر کشیده شود که گویی شخصیتی آگاه و کینه‌توز دارد.  

بااین‌حال کریستوفر نولان برای موجوداتی چون «سیکلوپ»، از هنر عروسک‌گردانی مکانیکی (انیماترونیک) استفاده کرده است تا حضور فیزیکی و سنگینی آن‌ها در صحنه کاملاً حس شود. این پیوند میان «واقع‌گرایی ملموس» و «اساطیر انتزاعی»، امضای کریس نولان در این فیلم خواهد بود.

مکان‌های فیلم‌برداری: از کویرهای مراکش تا یخ‌های ایسلند
تولید فیلم The Odyssey یک سفر اکتشافی واقعی برای تیم سازنده بود. کریستوفر نولان برای بازسازی دنیای باستان، به‌سراغ دورافتاده‌ترین و بکرترین نقاط کره زمین رفته است.

مراکش: تیم کریس نولان در روستای تاریخی «آیت بن حدو» در مراکش شهر افسانه‌ای تروآ را از نو بنا کردند. سازه‌های عظیم چوبی و سنگی یونانی در میان شن‌های سرخ مراکش ساخته شدند تا سکانس‌های آغازین فیلم The Odyssey و ماجرای اسب تروآ را پوشش دهند.

یونان و سیسیل: بخش‌های مربوط‌به خانه اودیسئوس در منطقه «مسینا» در یونان فیلم‌برداری شد. قلعه‌های باستانی و غارهای ساحلی این منطقه، اتمسفری اصیل به داستان بخشیدند. جزیره «فاوینیانا» در سیسیل ایتالیا، به‌عنوان لوکیشن اصلی «جزیره بزها» انتخاب شد.  

ایسلند: یکی از مرموزترین بخش‌های فیلم The Odyssey سفر اودیسئوس به دنیای زیرین (Hades) است. کریستوفر نولان برای خلق این فضای وهم‌آلود و خفقان‌آور، به‌سراغ یخچال‌های طبیعی و دشت‌های آتشفشانی ایسلند رفته است. تضاد میان آتش و یخ در ایسلند، به‌خوبی نشان‌دهنده برزخی است که اودیسئوس در آن با ارواح گذشتگان ملاقات می‌کند.

موسیقی و صدا: ارکستر پرشکوه لودویگ گورانسون
لودویگ گورانسون پس از همکاری درخشان در اوپنهایمر، بار دیگر برای ساخت موسیقی متن اُدیسه بازگشته است. این هنرمند که به ترکیب سازهای کلاسیک با اصوات الکترونیک مدرن شهرت دارد، برای این فیلم به‌سراغ سازهای باستانی یونانی و تکنیک‌های ضبط صدا در محیط‌های آبی رفته است. هدف لودویگ گورانسون خلق صدایی است که نه‌تنها حماسی باشد، بلکه «صدای دریا و تقدیر» را به گوش مخاطب برساند. باتوجه‌به بودجه ۲۵۰ میلیون دلاری، بخش بزرگی از هزینه‌ها صرف مهندسی صدای پیشرفته شده است تا تماشاگر در سینماهای آیمکس، خود را در میان طوفان‌های مدیترانه حس کند.

آیا اُدیسه یک داستان واقعی است؟
از گذشته‌های دور این بحث ذهن پژوهشگران و دوستداران ادبیات را درگیر کرده است. این حماسه در نگاه یونانیان باستان، نه یک داستان خیالی، بلکه بخشی از گذشته دورشان بود. آن‌ها جنگ تروآ را رویدادی واقعی می‌دانستند و قهرمانانی چون اودیسئوس را شخصیت‌هایی تاریخی تصور می‌کردند. نقاشی‌هایی مثل Ulysses in Draguignan از کریستوف توماس دژورج نیز به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه روایت اُدیسه در ذهن اروپاییان به‌شکل تصویری تاریخی بازآفرینی شده است.

اما دیدگاه تاریخ‌نگاران متفاوت است. پژوهش‌های امروزی هیچ مدرک قطعی برای اثبات وجود شخصیت‌ها یا رویدادهای اُدیسه نیافتند. به باور تاریخ‌نگاران، این اثر بیش از اینکه سند تاریخی باشد، بخشی از سنت شفاهی یونان باستان است؛ اسطوره‌ای که نسل‌ها بازگو شد و درنهایت هومر آن را در قالب شعری حماسی ماندگار کرد.

با اینکه اُدیسه سرشار از افسانه و اسطوره است، مکان‌های جغرافیایی شعر هومر ریشه در واقعیت دارند. سواحل، جزایر و دریاهایی که در مسیر سفر اودیسئوس توصیف می‌شوند، برگرفته از جغرافیای واقعی مدیترانه بودند. همین پیوند خیال و واقعیت، اُدیسه را به یکی از تأثیرگذارترین متون تاریخ ادبیات بدل کرد؛ متنی که همزمان هم اسطوره می‌سازد و هم ردپای جهان واقعی را در خود دارد.

آیا خواندن اُدیسه‌ هومر پیش از تماشای فیلم ضرورت دارد؟
در پاسخ به این سؤال می‌توان گفت که همه‌چیز به انتخاب شما بستگی دارد. اگر دوست دارید که پیش از تماشای فیلم The Odyssey با داستان آشنا شوید، می‌توانید سراغ متن اصلی بروید. البته زبان کهن و ساختار شعری اُدیسه می‌تواند خواندنش را دشوار کند. در این صورت بازنویسی مدرن و خوش‌خوان اُدیسه اثر استیون فرای گزینه‌ای عالی است. استیون فرای در مجموعه کتاب‌هایش درباره اساطیر یونان (از خدایان و قهرمانان گرفته تا نبرد تروآ) روایت اودیسه را به زبانی روان و امروزی بازگو کرده است؛ روایتی آموزنده و سرگرم‌کننده که همان اندازه شما را با داستان آشنا می‌کند که متن اصلی هومر.

کریستوفر نولان با ساخت ادیسه درواقع به ریشه‌های سینمای کلاسیک بازگشته است. او با الهام از آثار بزرگانی چون دیوید لین و استنلی کوبریک در پی ساخت فیلمی است که بزرگی و جزئیات لوکیشن‌هایش با بار عاطفی داستان هم‌تراز باشد. این فیلم می‌تواند نقطه اوج تمام دلمشغولی‌های کریس نولان باشد: زمان، حافظه، هویت و تلاش انسان برای غلبه بر محیطی که قصد نابودکردنش را دارد. فیلم اُدیسه به پشتوانه تیمی از برندگان اسکار در عرصه‌های گوناگون، از بازیگری تا تدوین، قصد دارد نه‌تنها عنوان بهترین فیلم سال ۲۰۲۶ را از آن خود کند، بلکه جایگاهی ماندگار در تاریخ سینمای قرن بیست‌ویکم بیابد.