یلدا,نمود هم‌گرایی سنت‌های ملی و مذهبی

یکی از ویژگی‌های جامعه‌ی ایرانی همواره این بوده که برخلاف بسیاری از جوامع مشابه، سنت‌های ملی آن در تعامل و حتا همگرایی کامل با سنت‌های مذهبی قرار گرفته‌اند و می‌توان گفت پس از گذشت قرن‌ها از ورود اسلام، جامعه‌ی ایرانی در این زمینه یک نمونه‌ی بی‌مثال بوده است.

یکی از نمونه‌های بارز این همگرایی و تعامل مثبت بین هویت ملی و هویت مذهبی، در زمان مصادف شدن ایام عید نوروز با عزاداری‌های محرم و صفر است که در هر چند دهه، به‌مدت چند سال این تطابق واقع می‌شود و تجربه نشان داده که شهروندان ایرانی در هر دوره از حاکمیت، حتا در زمانی که تریبون‌ها و دستگاه‌های رسمی با این سوگیری همراه نبوده‌اند، در حفظ سنت‌های ملی خود در عین وفاداری و احترام به آداب و اولویت‌های دینی و مذهبی خویش بسیار موفق عمل کرده‌اند. در چند سال گذشته نیز در همزمانی آیین شب یلدا و ایام عزاداری محرم و صفر، نمونه‌ی دیگری از این انطباق و توجه همزمان به هر دو مقوله‌ی هویتی نمود یافته است.

در چند روز گذشته نیز با توجه به همزمانی این آیین ملی با ایام رحلت پیامبر عظیم‌الشان اسلام (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) و درآستانه سالروز شهادت امام رضا (ع) مانند چند سال پیش که این مناسبت منطبق شده بود با ایام عزاداری حسینی (ع)، این بحث درگرفته بود که در رفتار عمومی جامعه چه توصیه‌ها و تذکرهایی باید اعمال شود؟ درحالی‌که همواره و در مئارد مشابه توصیه‌ها بر این مبنا بوده که با دقت عمل، می‌توان آیین ملی را با نهایت رعایت حرمت‌های دینی رعایت کرد.

به گزارش بخش فرهنگ ایسنا، آیت‌الله مکارم‌شیرازی نیز در پاسخ به استفتایی نظر خود را درباره حکم برگزاری آیین یلدای امسال و حکم شرعی آن این‌گونه بیان کرد: «سنت خوب صله رحم که همراه با کار خلاف شرعی نباشد، از نظر اسلام مورد تایید است و در این ایام عزا، از برگزاری مجالس شاد، خودداری شود».

تاکنون کارشناسان مسائل مذهبی بر ضرورت حفظ حرمت ایام عزاداری محرم و صفر در مراسم شب یلدا تأکید کرده بودند. ازجمله، حجت‌الاسلام مجید نقی‌لو در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا- منطقه زنجان، پیش‌تر گفته بود: با توجه به اینکه ایرانی‎ها همه ساله شب یلدا را گرامی‎ می‌دارند و رسوم مخصوص این شب را به‌جا می‎آورند، در موقع چنین تقارنی، باید رسوم را به گونه‌ای به جا بیاورند که رعایت حرمت‌های دینی هم بشود و در این صورت هیچ‌گونه مشکل شرعی ندارد.

از آن‌جا که یکی دیگر از رسوم شب یلدا جمع شدن نزد بزرگان فامیل است، این کارشناسان بر این عقیده‌اند که، دین مقدس اسلام سفارش فراوانی به صله‌رحم و احترام به بزرگان دارد که این امر نیز یکی از آئین‎های شب یلدا است، و از این رو از نظر دین اسلام هیچ‌گونه مشکلی ندارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم رضوی مشهد هم معتقد است: شب یلدا نه‌تنها الزاما مغایرتی با مذهب ندارد و به مسائل مذهبی، دینی و دینداری مردم آسیب نمی‌زند، بلکه در مسائل اجتماعی نیز تأثیرهای مثبتی می‌گذارد که باید قدر آن‌را دانست.

دکتر سیداسماعیل هاشمی رکاوندی می‌گوید: با آن‌که یلدا یک آیین کهن پارسی است، اما جزو مراسمی است که از دوران باستان تا پس از اسلام و در عصر جدید همچنان باقی مانده است. در گذشته شرایط زندگی محدودتر بود و همه به خانه‌ی پدربزرگ‌ها می‌رفتند و با دورهم‌نشینی، به مهرورزی،‌ صداقت و دوستی می‌پرداختند. در واقع، شب یلدا در ایران به حفظ نظام خانواده، احترام به بزرگ‌ترها و کوچک‌ترها، حفظ جمع‌گرایی در جامعه و استحکام قوم و خویشی منجر می‌شود. وقتی‌هم که تقارن محرم و صفر با شب یلدا واقع می‌شود، مردم در این شب نشست دارند، اما به‌خاطر حرمت این ایام، جشن و شادی ندارند و حریم مذهب را رعایت می‌کنند. بنابراین خوب است که متولیان مذهب نیز این آداب و رسوم را گرامی بدارند.

همچنین قنبری - رییس بنیاد ایران‌شناسی چهارمحال و بختیاری - معتقد است: صله رحم و تفأل به دیوان حافظ از بارزترین آیین‌های شب یلداست که در کنار حضور بزرگسالان و کهنسالان در آیین این شب که نوعی برکت است، علاوه بر شاهنامه‌خوانی مرسوم، با تلاوت قرآن کریم و دعاهای مختلف این شب را همچون عید نوروز بزرگ و محترم می‌شمارند.

پیشینیان بر این باور بودند که در این شب فرشته بدی‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی‌ها به جنگ می‌پردازد و در این نبرد طولانی فرشته خوبی‌ها اهریمن را شکست می‌دهد و صبح، پس از زاده شدن دوباره خورشید (پیروزی روشنایی بر تاریکی) آغاز می‌شود.

محمدحسین انصاری مود - پژوهشگر در خراسان شمالی - می‌گوید: توحیدنگری یکی دیگر از نکات مهم در برگزاری آیین شب یلدا بوده است. مردم و قومیت‌های ایران باستان شب یلدا را به منظور غلبه روشنایی بر اهریمن (تاریکی) نکو می‌داشتند که این نگاه در بُعد معنوی این افراد ریشه داشته است. همچنان‌که قرآن، حافظ و شاهنامه خوانی در این شب، در روح معنوی، انسان‌دوستی و توحیدنگری ایرانیان ریشه داشته است.

وی توضیح داد: علاوه بر آن در زمان پیش از اسلام در ایران در چنین شبی پادشاهان از تاج و تخت پایین آمده و آن شب را در کنار مردم عادی سپری می‌کردند که آن نیز حاکی از معنویت بوده است.

انصاری مود با ذکر اینکه پهن کردن سفره‌ای در این شب یکی از رسومات بوده است تصریح کرد: در این سفره خیر و برکت خداوند متجلی و متبلور بود، بنابراین مردم از میوه و غذاهایی با رنگ روشن استفاده می‌کردند.

با این اوصاف به نظر می‌رسد آیین‎های شب یلدا دارای مفاهیم عمیقی است که متاسفانه امروزه کمتر کسی از این مفاهیم آگاهی دارد.

گزارش خطا