دست فروشی؛ اشتغال کاذب یا بیکاری پنهان

دست فروشی به عنوان یک معضل یا پدیده اجتماعی معلول علل و عوامل گوناگونی بوده و با وضعیت و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جامعه در ارتباط و نیازمند برخوردهای کارشناسانه است.

دست فروشی پدیده ای است که در بیشتر کشورهای جهان اعم از توسعه یافته و درحال توسعه به چشم می خورد و به عنوان شغلی کاذب در اقتصاد و منظره ای نازیبا در فضاهای شهری شناخته می شود.

در ایران این پدیده از 9 سال پیش در کلان شهرها روز به روز دامنه بیشتری یافته تا جایی که سیستم حمل و نقل عمومی درون شهری را نیز درگیر خود ساخته است.

این پدیده در جامعه بیشتر به عنوان یک معضل شناخته می شود و در سال های اخیر بخشی جدانشدنی از سیستم حمل و نقل عمومی مترو و اتوبوس شده و با توسعه آنها نیز روز به روز گسترش بیشتری می یابد.

افزایش حضور دست فروشان در مترو به اندازه ای است که در بیشتر مواقع مانع تردد راحت و آرامش مسافران شده و از این رو موجب ناراحتی و اعتراض آنان می شوند.

اما این پدیده یا به عبارتی معضل، موضوعی است که چرایی و چگونگی پدیدار شدن آن نیازمند بررسی است و نمی توان آن را به تنهایی و بدون هیچ علت و منشا، تاثیر و نتیجه ای، در نظر گرفت.

دست فروشی، نمونه ای از مشاغل کاذب جامعه است که روز به روز افراد بیشتری به آن گرایش پیدا می کنند.

اشتغال کاذب یا بیکاری پنهان پدیده ای است که بعد از انقلاب صنعتی همراه با توسعه شهرها در کشورهای پیشرفته و سپس در حال توسعه از جمله ایران گسترش بیشتر یافته و هم اکنون نیز ادامه دارد.

اشتغال کاذب به عنوان مقوله ای چند وجهی بر بستری از تعاملات برآمده از تاثیر و تاثرات مولفه های متعدد نمایان می شود. به طوری که گاهی تشخیص پیشین و پسین این مولفه ها نسبت به یکدیگر مشکل بوده و انسان را دچار خطا می کند(1).

در کنار سایر مشاغل کاذب در ایران، دست فروشی در مترو پدیده ای است که پیدایش آن به ورود مترو به کشور بر می گردد و جمعیت زیادی از زنان و مردان را به خود مشغول کرده است.

بیشتر دست فروشان مترو را زنان تشکیل می دهند که برای امرار معاش و داشتن منبع درآمدی به این کار روی آورده اند و با ورود به قطار اجناس گوناگونی را به فروش می رسانند و بدین گونه فروشندگی در مترو نوعی کسب و کار و مترو نیز به بازار متحرکی برای خرید و فروش تبدیل شده است.

دست فروشان به ویژه زنان، خود را نان آور و سرپرست خانوار معرفی کرده و مترو را با وجود دغدغه ها و استرس های آن مکانی امن و آبرومند برای کسب درآمد قلمداد می کنند. مسوولان مترو نیز سال ها است درباره برخورد با دست فروشی در مترو برنامه ریزی می کنند و بارها نیز برای اجرای آن اقدام کرده اند تا جایی که گاه برخوردهای فیزیکی با دست فروشان را به همراه داشته است اما دلیل این که چرا این برخوردها چاره ساز نشده، پرسشی است که همچنان بدون پاسخ باقی مانده است.

باشگاه خبرنگاران جوان پنجم دی ماه 1393 از طرح برخورد با دستفروشان مترو و بی آر تی توسط شورای شهر تهران خبر داد.

به نوشته همان روز باشگاه خبرنگاران جوان «ابوالفضل قناعتی» عضو هیات رییسه شورای شهر تهران، با اشاره به اهمال در جمع آوری دستفروشان مترو گفت: اقدام های لازم برای جلوگیری از دستفروشی در وسیله های حمل و نقل عمومی انجام می گیرد(2).

«حسین ایمانی جاجرمی» مدرس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران در مورد این پدیده بر این نظر است هنگامی که بازار کار رسمی توانایی تامین تقاضاهای موجود برای اشتغال را ندارد و همواره عده ای از این بازار دست خالی بیرون می روند، یکی از راهکارها برای گروه های بدون منابع تولید و صلاحیت های حرفه ای در پیش گرفتن دستفروشی است. البته تمامی جویندگان کار به ضرورت نیازمند شغل نیستند، برخی از آنها ممکن است منابعی مانند اجاره بگیری، اتکا به کمک های خانواده و شیوه های دیگر را برای تامین نیازهای خویش در پیش گیرند(3).

دست فروشی به عنوان یک معضل یا پدیده اجتماعی معلول علل و عوامل گوناگونی است و با وضعیت جامعه و ساختارهای اقتصادی و اجتماعی در ارتباط است و از این رو بایستی با آن همچون یک مساله اجتماعی برخورد های کارشناسانه صورت گیرد.

به نوشته تارنمای شرکت بهره برداری راه آهن شهری تهران و حومه به نقل از «هادی زند»قائم مقام معاونت فرهنگی و اجتماعی شرکت بهره برداری مترو تهران، معضل دستفروشی در مترو و روی آوردن روز افزون به این شغل کاذب موضوعی تک بعدی و ساده نیست که بتوان با ارایه یک راهکار ساده به آن برای همیشه پایان داد. بلکه این معضل دارای لایه های پنهانی است که باید آنها را به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار داد و متروی تهران مصمم است با همکاری و مشارکت سایر سازمانها و نهادهای مسوول گام های موثری در جهت برطرف کردن این معضل اجتماعی بردارد(4).

به نوشته همان تارنما، زند فرهنگ سازی را راهکاری مهم برای برخورد با این آسیب اجتماعی دانسته و معتقد است: با توجه به توسعه شهر زیرزمینی مترو و افتتاح ایستگاه های تازه، هر روز به تعداد مسافران این وسیله نقلیه عمومی افزوده می شود. در شرایطی که اگر این افزایش با مطالعه و شناسایی آسیب های اجتماعی و در نهایت اقدامات پیشگیرانه موثر همراه نباشد به معنای زنگ خطری برای بروز معضلی سازمان یافته تر و از بین رفتن تدریجی آرامش و احساس امنیت شهروندان و از همه مهم تر به نمایش گذاشتن چهره ای زشت و ناخوشایند از متروی پایتخت خواهد بود.

**جمع بندی

هیچ پدیده ای به تنهایی بدون علت یا عاملی بروز نمی کند و پدیده های اجتماعی نیز از آنجا که در جامعه و در ارتباط با انسان ایجاد می شوند از پیچیدگی بیشتری برخوردارند.

دست فروشی در مترو و اتوبوس نیز نمونه ای از این پدیده ها است که برطرف کردن آن به مطالعه و بررسی علمی و برخوردهای کارشناسانه نیازمند است.

تجربه نشان داده که طی سال های گذشته برخوردهای سلبی و تنبیهی نتوانسته این پدیده را از میان بردارد و از طرفی رها کردن آن نیز به خودی خود راه به جایی نبرده بلکه روز به روز بر دامنه آن افزوده و راهی آسان برای سوء استفاده ها و بروز انواع جرایم و آسیب های اجتماعی فراهم می کند.

نابرابری های اجتماعی، نبود توازن و تعادل یا به عبارتی عدالت اجتماعی و اقتصادی در توزیع امکانات بین آحاد گوناگون مردم، برخی کاستی ها در اجرای سیاست ها و برنامه های رفاهی و ... از تنگناهای اجتماعی و اقتصادی جامعه است که موجب بروز برخی مشکلات در زندگی افراد و خانواده ها می شود و از این رو در موارد این چنینی افراد برای جلوگیری از بروز مسائل حاد و برآوردن نسبی انتظارات و نیازها به این مشاغل روی می آورند.

ایجاد محیطی امن و کم هزینه به عنوان محل فروش دست فروشان، فرهنگ سازی مناسب در جامعه و بین شهروندان و قانون گذاری و برنامه ریزی می تواند راهکاری مناسب و بلند مدت برای برطرف کردن این مشکل و جلوگیری از ایجاد مسائل دیگر باشد.

------------------------------------

منابع

1) نواح، عبدالرضا و همکاران(1386)،« بررسی گرایش به مشاغل کاذب در شهر شیراز»، مجله علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، شماره 7 صص 16-1.

2) http://www.yjc.ir/fa/news/5081373/

3) http://www.eghtesadonline.com/fa/content/65512/

4) http://metro.tehran.ir/default.aspx?tabid=398&ArticleId=1533

------------------------------------

از فاطمه دوله

گزارش خطا