حاشیه و متن سفر اوباما به هند

هند و آمریکا در سفر مهرماه نخست وزیر هند به نیویورک، تصمیم گرفتند در ایالت های «الله آباد»، «اجمر» و «ویشکاپاتنام» هند، شهرهای هوشمندی بسازند. نهایی شدن قرارداد ساخت این شهرها به عنوان اقدامی تلقی خواهد شد که می تواند به حجم روابط دوجانبه جهش دهد.

توافق هسته یی، همکاری دفاعی، موضوع های زیست محیطی و تجارت دوجانبه مهمترین اهداف و محورهای سفر تازه «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا به هند را تشکیل می دهد.

هر سال مردم هند بیست و ششم ژانویه (ششم بهمن ماه) را به عنوان روز جمهوری جشن می گیرند اما جشن امسال متفاوت از سال های گذشته است زیرا برای نخستین بار دولت تازه یی از حزب «بهاراتیا جاناتا» (بی. جی. پی) به رهبری «ناریندرا مودی» در هند قدرت را در دست دارد.

همچنین «باراک اوباما» رییس جمهوری آمریکا، میهمان ویژه ی مودی در نخستین جشن روز جمهوری دولت خود است. دولت تازه ی هند در نخستین سالی که جشن روز جمهوری را برگزار می کند، بلندپایه ترین مقام دولت آمریکا را به جمع خود فراخوانده است.

به طور کلی، این نخستین بار است که یک آمریکایی به عنوان میهمان ویژه به جشن روز جمهوری هند دعوت شده و همین امر اعتراض های مردمی طی روزهای گذشته را در پی داشته است.

اوباما نخستین رییس جمهوری آمریکا است که در طول دوران ریاست جمهوری خود برای دومین بار به هند سفر می کند. اوباما در سال 2010 میلادی (1389 خورشیدی) نیز به هند سفر کرد اما آن زمان اوضاع اقتصادی آمریکا به اندازه یی بغرنج بود که سفر وی به هند به عنوان اقدامی در راستای دلالی برای ایجاد موقعیت های کاری در آمریکا تعبیر شد.

در تحلیل روابط نوین هند و آمریکا باید توجه داشت که با تغییرهای جدی نسبت به گذشته روبرو هستیم. زیرا همواره در گذشته همکاری دهلی نو و واشنگتن، در چارچوب ایستادگی در برابر چین تعریف می شد اما اکنون با توجه به همکاری های درهم تنیده ی اقتصادی هند و چین و همچنین چین و آمریکا، این تحلیل ها ارزش محتوایی و جذابیت خود را از دست داده است و جزو نگرش های واقع بینانه قرار نمی گیرد. به عبارت دیگر، اکنون هند، آمریکا و چین بیش از آنکه به سوگیری و پیگیری روش های دشمنانه گرایش داشته باشند در پی رقابت های اقتصادی و پیشتازی در بازارهای تازه هستند.

پیش از ورود اوباما به هند، حضور رییس جمهوری آمریکا در دهلی نو، بحث های تشریفاتی و امنیتی فراوانی پدید آورد. در آغاز آمریکا درخواست کرده بود در زمان حضور اوباما در هند، منطقه پرواز ممنوع بر فراز پایتخت اعلام شود اما هند به شدت با این طرح مخالفت کرد. همچنین از آنجا که اوباما می خواست با خودروی تشریفات ریاست جمهوری برای بازدید از جاذبه ی توریستی «تاج محل» به شهر «آگرا» برود، دادگاه های هند با این اقدام مخالفت کردند و حکم دادند وی باید در تاج محل از خودروی معمولی استفاده کند که این امر به لغو سفر اوباما از تاج محل منجر شد.

مرگ «عبدالله بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان، نیز سبب شد اوباما سفر خود را کوتاه کرده و برای ادای احترام به پادشاه پیشین عربستان، برنامه های خود را به صورت فشرده انجام دهد تا روز سه شنبه پنجم بهمن هند را به مقصد ریاض ترک کند.

*** بحث ها و دستاوردها

اوباما برای گفت و گو با طرف های هندی چهار موضوع مهم را در دستور کار دارد.

نخستین موضوعی که برای 2 کشور اهمیت بسیاری دارد، همکاری های هسته یی است. هند برای نخستین بار در سال 1974 میلادی (1353 خورشیدی) بمب اتمی آزمایش کرد و پس از آن متحمل تحریم های اقتصادی شد اما به تدریج پس از قدرت گرفتن اقتصاد هند، آمریکا این تحریم ها را در سال 2008 میلادی (1387 خورشیدی) لغو کرد و به شرکت های آمریکایی اجازه داد به هند تجهیزات هسته ای بفروشند.

هر چند هند و آمریکا در دهه ی گذشته ی میلادی مهمترین محورهای منازعات هسته یی خود را حل کردند اما از یک سو هند برای گسترش تاسیسات هسته یی خود به شدت به همکاری با دیگر کشورهای صاحب تجربه در این حوزه نیاز دارد و از سوی دیگر آمریکا به منافع چنین معاملاتی چشم دوخته است.

هند در تلاش است در یک چشم انداز بلندمدت، انرژی هسته یی را به منبع اصلی تامین انرژی خود تبدیل کند و آن را به پشتوانه ی اقتصاد این کشور تبدیل کند زیرا ذخایر زغال سنگ نیروگاه های حرارتی که انرژی بیش از نیمی از نیروگاه های سوخت هند را تامین می کند، رو به اتمام است.

از سوی دیگر، آمریکا در کنار دیگر رقبای خود، بازار هسته یی هند را پرسود می بیند و نمی خواهد آن را از دست دهد زیرا چندی پیش هند موفق شد برای واردات اورانیوم از استرالیا که یک سوم اورانیوم جهان را دراختیار دارد، توافقنامه یی امضا کند.

آنچه تاکنون از همکاری هسته یی 2 کشور جلوگیری کرده، قانون مسوولیت هسته یی است که بر پایه ی آن باید دولتی که ساخت تاسیسات هسته یی را برعهده می گیرد، به تمامی تعهدهای مربوط به هر گونه اشاعه ی هسته یی یا آسیب ناشی از این تاسیسات پایبند باشد. این امر سبب شده است بسیاری از شرکت های فرانسوی و آمریکایی در نهایی کردن توافق های هسته یی خود با هند گام های آهسته تری بردارند.

هر چند رسانه های خبری اعلام کردند در سفر اوباما به دهلی نو، مقام های 2 کشور درباره ی همکاری هسته یی غیرنظامی به توافق رسیدند اما محتوای این توافق همچنان مبهم است. به نظر می رسد موضوع مسوولیت هسته یی سبب شده است محتوای این توافق آشکار نشود.

موضوع دیگر، همکاری های نظامی 2 کشور است. حجم روابط نظامی هند و آمریکا 10 میلیارد دلار اعلام شده است. 2 کشور توافق کرده اند برخی تجهیزات نظامی در کشور هند ساخته شود. این امر برای تحقق شعار «در هند بسازید» نخست وزیر هند بسیار مطلوب ارزیابی می شود.

در حوزه ی همکاری های نظامی با هند نیز آمریکا با رقبای بسیاری روبرو است. روسیه و رژیم صهیونیستی از شرکای مهم هند در تامین تسلیحات نظامی به شمار می روند. نکته ی قابل توجه آنکه فقط چهار روز پیش از ورود اوباما به هند، مقام های نظامی دهلی نو اعلام کردند در مورد تولید مشترک جنگنده های نسل پنجم با مسکو به توافق رسیده اند. اعلام این خبر در این برهه ی زمانی می تواند پیامی ویژه از سوی هند برای آمریکا باشد.

موضوع های زیست محیطی همواره میهمان گفت و گوهای هند و آمریکا بوده است. با توجه به رشد اقتصادی پنج تا 6 درصدی هند به عنوان یکی از قدرت های برتر اقتصادی، پیش بینی می شود سهم دهلی نو از انتشار گازهای گلخانه یی بالا رود. این، در حالی است که بیست و یکم آبان ماه آمریکا در این زمینه با چین توافقی غیرمنتظره امضا کرد چرا که آمریکا و چین نزدیک به 45 درصد گاز دی اکسید کربن در جهان را تولید می کنند.

هند نیز تعهد کرده است میزان انتشار گازهای گلخانه یی را تا سال 2020 میلادی (1399 خورشیدی) نزدیک به 20 تا 25 درصد پایین آورد. ناریندرا مودی می خواهد هند از انرژی های تجدیدپذیر استفاده کند و از سوی دیگر به انرژی های ارزان قیمت دست یابد زیرا جمعیت گسترده و فقر شدید هند سبب می شود این کشور برخی قواعد مربوط به انتشار گازهای گلخانه ای را کنار گذارد و برای رعایت آن، مشوق هایی دریافت کند.

همکاری های تجاری دوجانبه از دیگر موضوع های مورد علاقه آمریکا و هند است. اکنون حجم روابط تجاری 2 کشور، به 64 میلیارد دلار رسیده و بر پایه برخی ارزیابی ها، سقف یکصد میلیارد دلاری برای روابط تجاری طی سال های آینده پیش بینی شده است.

همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم، همکاری های اطلاعاتی و گفت و گو درباره ی تحولات منطقه ای از دیگر محورهای دیدار اوباما با مقام های هند است.

* ایرنا

گزارش خطا