دوران عقب نشيني

زبيگنيو برژينسكي*

با حمله روسيه به اوکراين و الحاق کريمه، از هم گسستن مرزهاي سوريه و عراق و عزم روزافزون چين در درياي جنوب و شرقي چين، به نظر مي رسد دوره پساجنگ سرد در سال 2014 پايان يافته است.

آيا اين تلقي درست است؟ عصر پساجنگ سرد واقعا «عصر» نبود بلکه گذاري تدريجي از جنگ سرد دوجانبه به نظم بين المللي پيچيده تري بود که –در تحليل نهايي- همچنان مشتمل بر دو قدرت بزرگ جهاني است. به طور خلاصه، محور قطعي نظم جديد شامل آمريکا و چين است. رقابت چين- آمريکا شامل دو واقعيت مهم است که آن را از جنگ سرد متمايز مي سازد: هيچ کدام از اين دو کشور در جهت گيري هاي خود به شدت ايدئولوژيک نيستند و هر دو طرف درک مي کنند که به راستي نيازمند تعامل متقابل هستند.

چرخش فرضي اوباما به سوي آسيا با بحران اوکراين و خاورميانه دچار عقبگرد شد. تا چه حد ابهام درخصوص تعهد آمريکا در آسيا باعث تنش ميان چين و متحدان آسيايي آمريکا شده است؟

من با فرضيه اين سوال مخالفم. فکر مي کنم آمريکا کاملاروشن کرده که اين به نفع آمريکا و چين است که از وضعيتي که در آن، آنها به سوي اصطکاک مي روند اجتناب کنند. نشانه هاي اخير در مورد گفت و گوي اوليه ميان چين و هند و ميان چين و ژاپن نشان مي دهد چين هم متوجه شده که افزايش نارضايتي قديمي به نفعش نيست. مشکل جدي تر با «چرخش به سوي آسيا» نوع بيان و جمله بندي اش بود که متضمن ژستي نظامي بود که براي «مهار» يا «انزواي» چين طراحي شده است. چيني ها به شکل آشکارتري فهميده اند که ما به عمد به دنبال انزواي آنها نيستيم بلکه نفع ما در اجتناب از اصطکاک در شرق دور است که مي تواند موجب گسترده تر شدن اين اصطکاک شود.

«شي جين پينگ» از جنگ خود با فساد براي تمرکز بيشتر قدرت در دستان خود نسبت به ساير رهبران چين از دوران دنگ شيائوپينگ به بعد استفاده کرده است. تحول در رياست جمهوري «شي» چگونه است؟

قدرت در چين تا حدودي به طور غيررسمي تعريف شده است و محدوديت هاي آن بيشتر با واقعيت هاي سياسي مشخص مي شود تا ترتيبات قانون اساسي. به همين دليل دشوار است بگوييم که آيا قدرت «شي» بيشتر از ساير رهبران چين از دوران «دنگ» به بعد است يا خير. او بي ترديد يک شخصيت معتبر است و بدون شک در عرصه بين المللي فعال تر از برخي پيشينيان خود است. او همچنين در حمله به فساد رو به رشد که تبديل به يک منبع اصلي ضعف داخلي شده و حتي به بالاترين سطوح دولت هم رسيده ، قاطع تر بوده است. در اين رابطه، ممکن است استدلال شود که قدرت او بسيار گسترده تر از پيشينيانش است اما بايد منصفانه گفت که الگوهاي فسادي که پيشينيانش با آن مواجه بودند به اندازه سال هاي اخير حاد و گسترده نبوده است.

در عين حال، تاکيد روزافزون مجلات حزبي بر اين فرضيه که نيروهاي مسلح چين بايد به عنوان خدمتگزاران حزب کمونيست- و نه فقط خدمتگزاران ملت- ديده شوند ظاهرا نشان از اين نگراني دارد که ارتش علاوه بر ابراز وجود در مسووليت هايش درخصوص مسائل امنيت ملي ممکن است نگاه خاص خود به مسائل داخلي چين را داشته باشد. نخبگان حزبي- به شکلي کاملاقابل درک- اين را اطمينان بخش نمي بينند.

آيا رژيم پوتين در روسيه مي تواند در برابر يک دوره طولاني از قيمت پايين انرژي و تحريم هاي غرب مقاومت کند؟ اگر اقتصاد روسيه افول خود را ادامه دهد و پوتين نتواند پايگاه سياسي خود را تقويت کند فکر مي کنيد چه خطراتي بروز خواهد کرد؟

البته اين خطر وجود دارد که در مراحلي پوتين ممکن است توفان به پا کرده و يک بحران بين المللي درست و حسابي را به وجود آورد و شايد ممکن است يک جورهايي شکل جديدي از جنگ ميان شرق و غرب را تسريع کند. اما بايد گفت که او تا حدي خودش نامتعادل است و از يک نوع جنگ چريکي عليه غرب (با احتمال عقب نشيني مداوم) به جنگي تمام عيار روي آورده است. نتيجه، ذاتا غيرقابل پيش بيني خواهد بود اما احتمالادر هر صورت براي سلامت و رفاه روسيه بسيار مخرب است.

اگر اقتصاد روسيه همچنان رو به افول برود و اگر غرب موفق به پيشگيري از استفاده بيشتر پوتين از زور شود، هنوز هم قابل تصور است که برخي از راه حل هاي قابل قبول (که من در صحبت از الگوي فنلاند آشکارا آن را توصيه کردم) ممکن است به دست آيد. اما اين به نوبه خود به پايداري غرب در حمايت از تلاش هاي اوکراين براي ثبات بخشيدن به خود بستگي دارد.

پس از خروج نيروهاي آمريکايي از افغانستان و عراق، بسياري از کشورهاي جهان اکنون ايالات متحده را در يک دوره «عقب نشيني»، شبيه عصر پس از جنگ ويتنام، مي نگرند. آيا ايالات متحده به دنبال در آغوش کشيدن شکلي از «انزواطلبي جديد» است؟ يا درونگرايي آشکار آمريکا همچون درونگرايي پس از ويتنام کوتاه خواهد بود؟

باور نمي کنم که ايالات متحده در يک «دوره عقب نشيني» باشد. واقعيت اين است که باز توزيع قدرت جهاني وضعيتي را خلق کرده که در آن ايالات متحده ديگر تنها قدرت مسلط نيست. ايالات متحده بايد اين واقعيت را اذعان کند که وضعيت جهان در حال حاضر بسيار پيچيده است. گسترش درگيري در سراسر خاورميانه در حال حاضر بيشتر به دليل افزايش فرقه گرايي مذهبي است تا مداخله آمريکا. در اين شرايط بي ثبات، توجه بيشتري بايد به منافع ملي کشورهايي مانند ترکيه، ايران، عربستان سعودي و مصر شود. در همين راستا، نبايد اجازه داده شود که منافع هر يک از آنها تبديل به منافع کلي آمريکا شود.

چه چيزي ممکن است جهان را در سال 2015 بيشتر شگفت زده کند؟

شايد ظهور تدريجي يک طبقه متوسط ليبرال در روسيه که به لحاظ سياسي جسورتر است. اين طبقه متوسط شروع به ايفاي نقشي مهم تر در دوران مدودف در شکل دادن به سياست داخلي و بين المللي روسيه کرد. با بازگشت پوتين به قدرت و ماجراجويي اخيرش، اين طبقه با يک شوونيسم ملي که به شدت تحريک شده و عمدا بيدار شده به کنار گذاشته شد. با اين حال، تکان دادن پرچم شوونيستي ممکن است بهترين راه حل براي برخورد با مشکلات بين المللي نباشد به ويژه اگر غرب هوشمند و متحد باشد. طبقه متوسط روسيه- کاملابه طور طبيعي- خواستار زندگي در جامعه اي شبيه به اروپاي غربي است. روسيه اي که به تدريج شروع به جذب شدن به سوي غرب کند روسيه اي خواهد بود که ديگر در نظام بين المللي اخلال نمي کند.

*يادداشت «دوران عقب نشيني» توسط برژينسکي تاليف و در نسخه اصلي به صورت سوال و جواب تنظيم شده است.

* مشاور سابق امنيت ملي آمريکا

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا