حضور زنان در عرصه موسیقی؛ غلبه حاشیه بر متن

از منظر فقهی، غنا عبارت است از ترجیع صدا به نحوی که طرب‏انگیز و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد.

ماجرا از انتشار آلبوم «تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم» ساخته ی «پیمان خازنی» با صدای «نوشین طافی» و «محسن کرامتی» آغاز شد؛ آلبومی که برخی رسانه ها به دنبال رونمایی از آن مدعی شدند که در آن تک خوانی زن صورت گرفته است و در ادامه برخی، مسوولان وزارت ارشاد را به دلیل آنچه اعطای مجوز به تک خوانی زنان خواندند، به باد انتقاد گرفتند. این در حالی بود که از اساس این ادعا دروغ بود.

در آلبوم یاد شده به هیچ عنوان تک خوانی ِ زنان صورت نگرفته و آنچه اتفاق افتاده، همخوانی بوده است. اما حاشیه سازی ها به این جا ختم نشد و در فاصله ی چند روز پس از این ماجرا و همزمان با نزدیک شدن به آغاز سی امین جشنواره ی موسیقی فجر یکی از رسانه ها مدعی تک خوانی یکی از خوانندگان زن در جشنواره امسال شد؛ ادعایی که آتش انتقادها از عملکرد وزارت ارشاد را تندتر کرد؛ خبری که وزارت فرهنگ و ارشاد آن را به سرعت تکذیب کرد.

در آن خبر ادعا شده بود «پری ملکی» خواننده ی موسیقی سنتی ایرانی و سرپرست گروه موسیقی «خنیا» در جشنواره ی موسیقی فجر امسال تک خوانی خواهد داشت. در جوابیه ی وزارت ارشاد به این خبر آمده است: امسال نیز (در جشنواره ی موسیقی فجر) همانند سال های پیش بخشی به اجرای گروه های موسیقی بانوان اختصاص یافته است که این اجراها فقط مخصوص بانوان بوده است. اجرای سرکار خانم «پری ملکی» که در خبر آن رسانه بدان اشاره شده با گروه موسیقی «خنیا» است که به صورت همخوانی با آقای «فاروغ کسمایی» و خانم «نیکی شیرپیشه» انجام می شود و به هیچ عنوان به صورت تک خوانی نیست.

در ادامه «علی جنتی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در روز پنجشنبه شانزدهم بهمن ماه، در نشست با اصحاب فرهنگ و هنر استان اصفهان در واکنش به حاشیه سازی های صورت گرفته علیه این وزارتخانه، ضمن دروغ و جعلی خواندن خبر صدور مجوز تک خوانی به بانوان اعلام کرد: در خصوص موسیقی مبنا برای ما نظرات رهبری است.

در ادامه بیان 3 نکته ضروری است:

1-در مورد موضوع خوانندگی زنان، در میان علما و فقها، نگاه یکسانی وجود ندارد. برخی از مراجع تقلید از جمله آیات عظام «لطف الله صافی گلپایگانی»، «محمدفاضل لنکرانی»، «حسین وحید خراسانی» و «ناصر مکارم شیرازی» گوش دادن به صدای زن را در هر صورتی جایز نمی دانند. این در حالی است که برخی از مراجع از جمله آیات عظام «سیدعلی خامنه ای» رهبر معظم انقلاب، «سید علی سیستانی»، «حسین نوری همدانی» و «جواد تبریزی» گوش دادن به آواز زن را اگر «غِنا» نباشد و باعث «التذاذ جنسی و تهییج شهوت» نشود و مفسده‏یی بر آن مترتب نگردد، بلامانع می دانند.

از منظر فقهی، غنا عبارت است از ترجیع صدا به نحوی که طرب‏انگیز و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد.

آنچه در این میان قابل تامل و توجه است نگاه مقام معظم رهبری به موضوع تک خوانی زنان است؛ نگاهی که وزیر ارشاد نیز در واکنش به انتقادهای صورت گرفته علیه عملکرد وزارتخانه ی متبوعش به آن اشاره و آن را مبنای عملکرد وزارت ارشاد توصیف کرده است.

در استفتائات آیت الله خامنه ای در زمینه ی تک خوانی زنان آمده است: اگر صدای زن (چه به صورت تک خوانی و یا همخوانی با زنان و یا با مردان) به صورت غنا نباشد و گوش دادن به صدای او هم به قصد لذت و ریبه نباشد و مفسده ای هم بر آن مترتب نشود، اشکال ندارد، اگر مفسده داشته باشد و یا تحریک شهوت بکند، جایز نیست.

2-فارغ از موضوع تک خوانی یا هم خوانی زنان که طی روزهای گذشته خبرساز شده، برخی معتقدند ریشه ی تحرکات اخیر ناشی از آن است که برخی اصل حضور زنان در عرصه ی موسیقی حتی اگر در عرصه ی نوازندگی هم باشد، برنمی تابند.

از تک خوانی زنان که بگذریم، مقاومت در برابر حضور زنان نوازنده در عرصه ی موسیقی نیز چندان بی سابقه نبوده است. لغو کنسرت ها به دلیل داشتن نوازندگان زن در سال های اخیر موارد متعددی داشته است که لغو کنسرت اصفهان گروه «هم آوایان» به سرپرستی «حسین علیزاده» از نوازندگان سرشناس موسیقی سنتی ایران در مرداد ماه 93، با دستور اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی این استان، یکی از جنجال برانگیزترین آنها بود؛ تصمیمی که در آن زمان حتی با واکنش مقام های وزارت ارشاد رو به رو شد.

در آن زمان «پیروز ارجمند» مدیر کل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان بالاترین مرجع رسیدگی به برنامه های موسیقی کشور، در واکنشی گفت: وقتی بانوان با حجاب و رعایت موازین شرعی و عرفی در یک فضای سالم که مردان هم در همان فضا فعالیت می کنند، حضور دارند، ممانعتی برای حضور آنها روی سن وجود ندارد، ما محدودیت شرعی در این زمینه نداریم. بر اساس کدام قانون شرعی زنانی که تمام شوون اسلامی را رعایت می کنند، برای نوازندگی و اجرای موسیقی مشکل دارند؟

وی افزود: این نوع تفکیک جنسیتی و مستثنا کردن زنان، با سیاست های وزارت ارشاد منافات دارد و اگر در شهرستان ها زنان برای حضور روی سن مشکل دارند، مربوط به دیدگاه وزارت ارشاد نیست بلکه در ارتباط با نهادهای دیگر است.

لغو کنسرت گروه «همنوازان حصار» به خوانندگی «همایون شجریان» در اسفند ماه سال 88 در تبریز، با دخالت مدیر کل وقت ارشاد استان آذربایجان شرقی و لغو کنسرت بهمن ماه سال 1392 گروه موسیقی «سپید و سیاه» به خوانندگی «وحید تاج» در شهر دزفول نیز از جمله مواردی بود که به دلیل حضور زنان نوازنده در گروه صورت گرفت.

3-ممانعت از فعالیت قانونی زنان در عرصه ی موسیقی، خود اقدامی غیرقانونی و مستوجب پیگیری است. در همین چارچوب «نعمت احمدی» حقوقدان و وکیل برجسته ی دادگستری، موضوع حذف زنان از اجراهای موسیقی را قانونی نمی داند. وی در گفت و گو با گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در این زمینه گفت: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در چندین اصل به طور خاص راجع به زنان و حقوق آنها صحبت کرده است. حال در شرایطی که در قانون برای حقوق زنان حرمت ویژه یی در نظر گرفته شده است، من تعجب می کنم چرا چنین سخت گیری هایی اعمال می شود.

احمدی با اشاره به این مطلب که او به عنوان یک حقوقدان تاکنون در قانون، ممنوعیتی برای فعالیت هنری زنان در عرصه ی موسیقی ندیده است گفت: در قانون عادی من هیچ کجا محدودیت و ممنوعیتی برای فعالیت بانوان در عرصه ی موسیقی ندیده ام. قانونگذار فقط در شرایطی فعالیت یک زن را ممنوع کرده است که این فعالیت با شوون خانوادگی در تضاد باشد.

به گفته ی این حقوقدان از لحاظ حقوق فردی نیز در هیچ کجای قانون تفکیک جنسیتی وجود ندارد. مرد و زن در برابر قانون مساوی اند و هر کسی می تواند هر شغلی را که می خواهد انتخاب کند و از این بابت محدودیتی وجود ندارد.

آنچه مسلم است، اِعمال نگاه جنسیتی بر فعالیت زنان موسیقیدان که همواره کوشیده اند، طبق قانون و بر پایه ی موازین شرعی و قانونی در عرصه ی موسیقی فعالیتی سازنده داشته باشند، بی شک به قربانی شدن انگیزه ها و استعدادهای زیادی در این عرصه می انجامد.

*از: مهتاب افشین نسب/ایرنا

گزارش خطا