نقش ايران در شكست داعش

باراك اوباما، رييس جمهور امريكا اخيرا مطرح كرد: «هدف ائتلاف بين المللي ضد داعش نه تضعيف اين گروه وحشي تروريستي، بلكه نابودي آن است.» اما تحقق اين هدف بيش از هر چيز نيازمند همكاري ايران، به خصوص حضور آن در مذاكرات صلح سوريه است. بحران داعش بسيار پيچيده است، چون همزمان منازعات ايدئولوژيك و ژئوپليتيك را در منطقه به هم وصل مي كند. اين گروه بر تنش هاي درون كشوري در عراق و سوريه بين شيعيان، سني ها و كردها از يك طرف و تنش هاي بين كشوري ميان ايران، تركيه و عربستان سعودي از طرف ديگر تاكيد مي كند. ائتلاف بين المللي به رهبري امريكا هم بر تضادهاي فوق خصوصا بين ايران و عربستان سعودي مي افزايد. واقعيت اين است كه حفظ امنيت بين المللي به عنوان هدف اعلام شده ائتلاف بين المللي عليه داعش، نمي تواند به بهاي كاهش امنيت و منافع كشورهاي منطقه صورت پذيرد. البته بايد پذيرفت كه ائتلاف عليه داعش توانسته اين گروه تروريستي را تضعيف كند. اما همزمان با تغيير جهت تمركز ائتلاف بين المللي از تاكتيك هاي نظامي به راه حل سياسي، نقش امريكا در رهبري اين حركت خود مانع پيشرفت در نابودي داعش مي شود. با درك اين واقعيت، هر يك از بازيگران منطقه اي استراتژي ويژه مهار خود را براي دفع تهديد داعش در دستور كار قرار داده است. ايران به عمليات هوايي گروه ائتلاف مشكوك است. تركيه نگران است كه تداوم حضور اسد در قدرت، نقش سياسي – اقتصادي منطقه اي تركيه را كاهش داده و جايگاه كردها را به بهاي كاهش امنيت ملي تركيه تقويت كند. عربستان سعودي هم فقط خواهان محدود كردن داعش است تا يك چالش ايدئولوژيك براي رژيم اين كشور را دفع كرده و همزمان رژيم اسد را تضعيف كند كه اين خود منجر به مهار نقش منطقه اي ايران شود. در چنين شرايطي، دولت هاي منطقه بايد مواضع حداكثري خود را در جهت دستيابي به امنيت جامع منطقه اي به نوعي تعادل برسانند. آنها در مسائل مهمي همچون خلع تسليحات شيميايي سوريه و حتي برگزاري كنفرانس هاي صلح ژنو براي پايان دادن به جنگ سوريه كمك كردند. اما در اينجا، ايران كه تاكنون نقش آن ناديده گرفته شده، بايد بخشي از راه حل منطقه اي باشد. تجربه هاي قبلي نشان مي دهند كه بدون شامل كردن تمامي بازيگران داراي منافع در منازعه و همچنين عدم برقراري يك تعادل بين منافع تك تك بازيگران از يك سو و امنيت منطقه اي از سوي ديگر هيچ بحران منطقه اي به راه حل موفقيت آميزي دست نمي يابد. ايران تجربه هاي موفق زيادي در مديريت شرايط پس از منازعه در افغانستان، لبنان و عراق دارد. اما براي ادغام موفقيت آميز ايران در گفت وگوهاي صلح سوريه، مذاكره كنندگان بايد اين واقعيت را درك كنند كه سياست فعلي آنها مبني بر «اسد بايد برود» نمي تواند به عنوان يك «پيش شرط» براي هرگونه حل و فصلي باشد. با يك ديپلماسي خوب، بحران داعش به عنوان يك چالش امنيتي مشترك، اين ظرفيت را دارد كه زمينه همكاري بين ايران و امريكا را فراهم كند. اقدامات اعتمادساز اوليه در سوريه مي تواند براي گفت وگوهاي هسته اي هم مفيد باشد. بايد توجه داشت كه حتي در شرايط پس از يك توافق احتمالي جامع هسته اي، دو طرف براي اجراي اصول مورد توافق نياز به همكاري نزديك با يكديگر دارند. نابودي داعش، آن گونه كه اوباما قول داده، نيازمند توسعه يك استراتژي منطقه اي ضدتروريسم است كه در آن همه دولت هاي درگير همكاري نزديك داشته باشند. اين همكاري بايد با نقش و تلاش هاي ميانجيگرانه سازمان ملل متحد حمايت و تضمين شود. داعش در مناطق بدون نظم و حاكميت دولت در سوريه و عراق پديد آمده گسترش يافت و جنگ با آن نيازمند همكاري دولت هاي قدرتمند در منطقه است.

    بر اين مبنا، تنها يك استراتژي چندجانبه مبتني بر تلاش جمعي و امنيت جامع و نه مبتني بر توازن قوا، قادر به نابودي داعش خواهد بود.

    استاد روابط بين الملل علوم تحقيقات*

     

□ روزنامه اعتماد