گفتگوی خواندنی با نامزد ایرانی جایزه نوبل اقتصاد

محمدهاشم پسران، متولد فروردین 1325 در شیراز است. وی در نوامبر 1964 با بورس تحصیلی بانک مرکزی ایران برای تحصیلات عالی به انگلستان رفت. پسران، مدرک کارشناسی خود را در رشته اقتصاد، ریاضیات و آمار (با رتبه ممتاز) از دانشگاه سالفورد گرفت و در سال 1351 موفق به دریافت دکتری اقتصاد از دانشگاه کمبریج شد.

به گزارش فارس پسران چند سال در مقام مشاور بانک مرکزی و رئیس مرکز تحقیقات این بانک فعالیت کرد و پس از آن به کمبریج بازگشت و تا زمان بازنشستگی، سالها استاد اقتصاد این دانشگاه بریتانیایی بود. وی صاحب کرسی عالی اقتصاد جان الیوت در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی و عضو پژوهشی پیوسته کالج ترینیتی کمبریج است.پسران که سابقه تدریس اقتصاد و مدیریت برنامه اقتصادسنجی کاربردی در دانشگاه کالیفرنیا در لس‌آنجلس و دانشگاه هاروارد را نیز در کارنامه علمی خود دارد، استاد انستیتو مطالعات پیشرفته وین، دانشگاه پنسیلوانیا، دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، دانشگاه ملی استرالیا و عضو پیوسته فرهنگستان بریتانیا (British Academy)، جامعه اقتصادسنجی (Econometric Society) و مجله اقتصادسنجی (Journal of Econometrics) است. پسران از اقتصاددانان مکتب کمبریج و اقتصاد کینزی و معتقد به نظام اقتصاد بازار است، هر چند دخالت محدود دولت را در شرایط بحران جایز می‌شمارد.

وی از حیث تعداد استناد به مقالات از بین 20 اقتصاددان تراز اول اروپایی در فاصله سال‎های 1996-1993 در رتبه نوزدهم (پس از مارک بلاگ و قبل از انگوس مدیسون) قرار داشت. هم‎چنین، در رتبه‎بندی وب‎گاه ideas.repec در آوریل 2010 رتبه چهارمین اقتصاددان جهان (با 427 امتیاز) را با توجه به تعداد استنادات به مقالاتش به دست آورد. وی همچنین، بنیانگذار مجله اقتصادسنجی کاربردی است؛ و به همراه برادر خود - بهرام پسران - نرم‎افزار اقتصادسنجی Microfit را طراحی و به بازار عرضه کرده‎اند. از جمله جوایز وی می توان به دکتری افتخاری از دانشگاه ماستریخت (2013)، کارشناسی ارشد افتخاری از دانشگاه کمبریج (2003)؛ دکتری افتخاری از دانشگاه گوته فرانکفورت (2008) و دکتری افتخاری از دانشگاه سالفورد (1993) اشاره کرد.

محمدهاشم پسران یکی از حامیان حرکت جدیدی است که تحت عنوان «جنبش مدنی ضدتحریم» آغاز شده و خواستار متوقف شدن تحریم‌های غربی علیه مردم ایران ‌است. هاشم‌ پسران به همراه جمعی دیگر از اقتصاددانان ایرانی هر ساله کنفرانس اقتصاد ایران را برپا می‌کند که در آن به بررسی مسائل اقتصاد ایران می‌پردازد.

هاشم پسران در سپتامبر سال 2013  از سوی موسسه علمی تامسون رویترز به عنوان یکی از برندگان احتمالی نوبل اقتصادی 2013 معرفی شده است. از دید این موسسه، دیگر رقبای دکتر پسران در اخذ جایزه نوبل اقتصاد، جاشوآ انگریس استاد اقتصاد دانشگاه ماساچوست، دیوید کارد استاد اقتصاد دانشگاه کالیفرنیا برکلی الن کروگر استاد اقتصاد دانشگاه پریستون آمریکا به دلیل تحقیقاتشان در زمینه اقتصاد خرد تجربی، سردیوید هنری استاد اقتصاد دانشگاه آکسفورد انگلستان، پیتر فیلیپس استاد دانشگاه و استاد آمار از دانشگاه یل آمریکا به دلیل تحقیقاتشان در زمینه معیارهای اقتصادسنجی در سری زمانی، سام پلتز‌من استاد اقتصاد از دانشگاه شیکاگو آمریکا و ریچارد پاسنر سخنگوی ارشد دانشگاه شیکاگو و دانشکده حقوق این دانشگاه از آمریکا به دلیل تحقیقاتشان در زمینه تئوری تنظیم اقتصاد هستند.

وی با باور به اینکه رکود تورمی ریشه در سیاست‌های پوپولیستی 8 سال اخیر، اجرای ضعیف هدفمندی یارانه‌ها و تشدید تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران دارد، معتقد به 5 راهکار موثر در حل معضل رکود تورمی است.

او با پیشنهاد 4 راهکار موثر در تقویت صادرات غیرنفتی بر این باور است که تقویت صادرات غیرنفتی باید در اولویت نخست و ضروری اقتصادی قرار گیرد.

دیگر نظرات این اقتصاددان ایرانی را در گفت وگو با فارس را در ادامه می خوانید.

• عامل اساسی تعیین کننده ارزش ریال، تفاوت میان تورم ایران و شرکای تجاری آن

• کنترل کامل نرخ دلار در طولانی‌مدت نامطلوب و ناممکن است

فارس: اقدام رئیس کل بانک مرکزی (پس از سفر روحانی به نیویورک) در جلوگیری ازکاهش هیجانی نرخ دلار به زیر 3000 تومان انتقاداتی را در داخل برانگیخته است، به نظرتان رویکرد صحیح  مدیریت نرخ ارز در ایران چیست؟

پسران: با درنظر گرفتن اهمیت درآمدهای نفت و گاز در اقتصاد ایران و نقش دولت در نحوه هزینه کردن این درآمدها، طبیعی است که نوسانات درآمدهای نفتی در کوتاه مدت یکی از عوامل مهم تعیین کننده نوسانات ارزش ریال در برابر دلار است. اما در  در میان‌مدت و طولانی‌مدت، عامل اساسی که ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی را تعیین می‌کند، تفاوت میان تورم در ایران و تورم در کشورهای شرکای تجاری آن در طی 5 تا 7 سال است. با نگاهی به این چشم‌انداز، مهم است که بانک مرکزی بر کنترل نرخ تورم به عنوان هدف طولانی‌مدت تمرکز و تلاش می‌کند تا نوسانات روزانه و هفته‌ای نرخ ریال در برابر دلار را کاهش دهد ،اما ما باید به این فکر کنیم که کنترل کامل نرخ دلار نه تنها مطلوب نیست بلکه در طولانی‌مدت نیز ممکن نیست.

• ریشه ها و راهکارهای موثر در بروز و درمان بیماری هلندی

فارس: رئیس جمهور حسن روحانی مشکل اقتصاد ایران را رکود تورمی اعلام کرده است، با توجه به فشار تحریم ‌ها راهکار خروج اقتصاد از این مشکل را چه می‌دانید؟

پسران: موافقم که ایران در حال حاضر با وضعیتی که به عنوان رکود تورمی شناخته می‌شود، مواجه است، یعنی رشد اقتصادی منفی همراه با تورم نسبتاً در سطح بالا. این وضعیت، ترکیبی بسیارغیرمعمول است و زمانی رخ می‌دهد که اقتصاد از مشکلات اساسی رنج می برد. در مورد ایران، ریشه‌های رکود تورمی را می‌توان در سیاست‌های پوپولیستی 8 سال اخیر، اجرای ضعیف هدفمندی یارانه‌ها و تشدید تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران یافت. به منظور رهایی از مشکلات اقتصادی کنونی، تغییرات سیاستی مهمی در این سه بخش نیاز است،کاهش تحریم ها گرچه مفید هستند اما به تنهایی نمی توانند موثر باشند. آنچه در کوتاه‌مدت می‌تواند از اهمیت بیشتری برخوردار باشد اعتماد بیشتر به توانایی دولت و بانک مرکزی برای مدیریت موثرتر اقتصاد بر اساس واقعیت‌های اقتصادی به جای موارد پوپولیستی است. درصورتی که اثرات منفی تحریم‌ها بر اقتصاد ایران کاهش یابد، جهت‌گیری دوباره اقتصاد ایران به سوی سرمایه‌گذاری و مشارکت بیشتر بخش خصوصی به دور از موسسات دولتی و نیمه دولتی نیز مورد نیاز خواهد بود.

• 4 راهکار موثر در تشویق صادرات غیرنفتی

• لزوم پیگیری سیاستهای جبران اثرات منفی تحریمها

• ضرورت تقویت صادرات غیرنفتی برای ایجاد تنوع در منابع ارز خارجی ایران

• تقویت صادرات غیرنفتی در اولویت نخست و ضروری اقتصادی قرار گیرد

فارس: تحریم، صادرات نفت و درآمدهای نفتی ایران را با تنگنا مواجه کرده است، رویکرد دولت در این شرایط در برابر نفت چه می‌تواند باشد؟ تلاش برای افزایش صادرات و بازگرداندن درآمد نفت، چنانکه وزیر نفت آن را به عنوان یک راهبرد دنبال می‌کند یا اکتفاء به همین سطح تولید و اصلاح ساختارهای اقتصاد برای خروج از اقتصاد تک محصولی؟

پسران: تشدید تحریم‌ها علیه ایران در دو سال اخیر در زمانی رخ داد که اقتصاد کشور برای کنار آمدن با آنها کمترین آمادگی را داشت و این تحریم‌ها بیش از انتظار بر اقتصاد ایران تأثیر گذاشته است. اکنون پیگیری سیاست‌هایی که اثرات منفی این تحریم‌ها را جبران کند، اهمیت دارد. چنین سیاست‌هایی می‌تواند به همراه تلاش برای برداشتن تحریم‌ها با دیپلماسی و مذاکره اعمال شود. برای رسیدن به این منظور، صادرات غیرنفتی باید با کاهش مقررات دست و پاگیر، مقرر کردن اعتبارات بانکی، خرید دلارهای حاصل از صادرات غیرنفتی به نرخ بازار توسط بانک مرکزی و مشارکت بیشتر بخش خصوصی در بخش‌های صادرات غیرنفتی( به جای موسسات نیمه دولتی که می‌توانند هدف تحریم‌ها قرار بگیرند) افزایش یابد و مورد تشویق واقع شود. همچنین تقویت صادرات غیرنفتی برای ایجاد تنوع در منابع ارز خارجی ایران مورد نیاز است، حتی اگر ایران مورد تحریم قرار نگیرد، این اقدام پیشنهاد می‌شود اما تحریم ها و این حقیقت که احتمال دارد همچنان تا مدتی پابرجا باشند، تقویت صادرات غیرنفتی را در اولویت نخست و ضروری قرار می‌دهد.