کد خبر: ۲۴۸۸۰
تاریخ انتشار: ۲۸ اسفند ۱۳۹۳ - ۲۱:۱۵
تعداد نظرات: ۱ نظر
تحولات سال های اخیر جهان عرب از جمله در عراق، لبنان، سوریه و بحرین موجب طرح موضوع «نبرد نیابتی» ایران و عربستان به ویژه از سوی تحلیلگران غربی شده است. وقایع اخیر یمن نیز باعث شده تا این تحلیلگران، یمن را نیز میدانی دیگر برای رقابت تهران و ریاض عنوان کنند. اما واقعیت مطلب آن است که رقابت میان ایران و عربستان در این حوزه ها به تحولات اخیر محدود نمی شود و ریشه های رقابت های هویتی و ژئوپلتیکی دو کشور در این مناطق را می توان به وقوع انقلاب اسلامی ایران و تحولات پس از آن مرتبط کرد. ضمن این که رقابت های ژئوپلتیکی در دوران پیش از انقلاب و به رغم دکترین دوستونی نیکسون-کسینجر میان ایران و عربستان، در جریان بود.

در این بین یمن یکی از مناطقی است که همواره در کانون توجهات عربستان و ایران بوده و در این زمینه، درکنار رقابت مستمر، به واسطه الزامات ساختاری نظام بین الملل و برخی تهدیدات هویتی (کمونیسم) و ژئوپلتیکی همکاری نیز در یمن در دهه های 1960 و 1970 میان تهران و ریاض اتفاق افتاد. پس از انقلاب هم جز در مقاطعی کوتاه، چالش ایران و عربستان بر سر یمن در جریان بود. تسری ناآرامی های 2011 جهان عرب به یمن، باعث شد سعودی به مدیریت بحران برای حفظ یمن در دایره نفوذ خود بپردازد اما ادامه ناآرامی ها و در نهایت تسلط کامل حوثی ها بر صنعا، موجب نزدیکی هیات حاکمه جدید به ایران و دوری و انتقاد از عربستان شد.

اهمیت یمن
یمن کشوری عرب در حوزه دریای سرخ است که پیش از وحدت، در قالب یمن شمالی و جنوبی در منطقه حیات داشت.
یمن همواره یکی از نقاط آسیب پذیر برای عربستان محسوب شده است. علت عمده آن علاوه بر حضور حوثی ها در شمال و نیز فعالیت گروه القاعده در این کشور، به اختلافات مرزی صنعا و ریاض و نیز موقعیت یمن در ورودی شرقی دریای هرمز و تاثیر آن بر جریان عبور و مرور از تنگه باب المندب که مسیر ترانزیت نفت است، باز می گشت. تحولات یمن از گذشته دور و بی ثباتی های ناشی از آن به منزله چالشی پیش روی سعودی بوده است. ضمن اینکه با تشکیل شورای همکاری خلیج فارس، یمن تنها کشور شبه جزیره عربستان بود که در پیوند با سعودی قرار نگرفت. در جریان جنگ ایران و عراق، یمن جنوبی که در بلوک شرق قرار داشت، به انتقاد از حمله عراق به ایران پرداخت در حالی که یمن شمالی در روابط نزدیک با عربستان در جریان جنگ، به حمایت از عراق پرداخت. در نگاه ایران، یمن در کنار سودان یک وزنه تعادل در دریای سرخ -حیاط خلوت سعودی- در برابر خلیج فارس بود. به همین دلیل یمن همواره در کانون توجه و نگرانی سعودی قرار داشته است. به گونه ای که در دهه 1990 سعودی استراتژی امنیتی خود را بر تضعیف عراق و مقابله با احیای تهدید یمن قرار داده بود. در کنار ابعاد ژئوپلتیکی و از منظر هویتی نیز تحرکات شیعیان و حوثی های یمن موجب توجه بیشتر عربستان وهابی که در تضاد با تفکرات زیدیه و شیعه بود، به یمن به ویژه از سال 2004م شد. 

نگاه ایران و عربستان به یمن در دهه های 1960 و 1970 میلادی
در مقطع پیش از انقلاب اسلامی و در دوره نظام دو قطبی، کودتای نظامی چپ گرایان در یمن در اوائل دهه 1960 میلادی که با مداخله ناصر همراه بود، به هماهنگی سیاست های تهران و ریاض در یمن منجر شد و ایران و عربستان تحولات یمن را به عنوان نبرد نیابتی شرق و غرب ارزیابی و به حمایت سیاسی، مالی و نظامی از امام محمد بدر برای بازگشت به سلطنت پرداختند. با وجود رقابت های ایران و عربستان در آن دوره چالش رادیکالیسم عربی، و رخنه شوروی در خاورمیانه و خلیج فارس در کنار نقش آمریکا، بزرگترین عامل نزدیکی روابط سعودی و ایران بود. پذیرش رسمی ایدئولوژی سوسیالیستی از سوی یمن جنوبی به عنوان تنها دولت عربی و اسلامی در اواخر دهه 1960 و مداخله آنان در شورش ظفار در عمان، نقش مهمی در نزدیکی ایران و عربستان داشت چرا که هر دو کشور این اقدامات را گامی در جهت توسعه نفوذ شوروی در منطقه می دانستند. 

رویکرد ایران به یمن و سیاست های عربستان پس از پیروزی انقلاب
پس از انقلاب و در جریان جنگ تحمیلی، یمن جنوبی به انتقاد از حمله عراق به ایران پرداخت و یمن شمالی از عراق حمایت کرد. چند ماه پس از وحدت دو یمن در سال 1990 ، عراق به کویت حمله کرد و یمن با بیان این که این موضوع مساله ای عربی است به ائتلاف آمریکا و عربستان علیه صدام نپیوست. این امر موجب شد تا سعودی که همواره از عبدالله صالح در برابر شورشیان مورد حمایت شوروی در یمن جنوبی حمایت کرده بود، در جنگ داخلی سال 1994 یمن، از رهبران سابق یمن جنوبی حمایت کند. در این مقطع ایران در مقام انتقاد از عربستان به دلیل حمایت از تجزیه طلبان یمنی برآمد. با این حال با شکست شورشیان، صالح به عربستان که منتقد او بود و نه ایران، نزدیک شد. روابط ایران و یمن در دوره دولت اصلاحات به سمت بهبودی و سفرهای متقابل مقامات ارشد دو کشور رفت. اما با این وجود، آغاز تنش و جنگ میان حوثی ها و شیعیان شمال یمن با دولت یمن در سال 2004، به دوری مجدد یمن از ایران و نزدیکی بیشتر به سعودی انجامید. یمن حوثی ها را به تلاش برای ایجاد یک دولت در شمال کشور و ایران را به حمایت از آنان متهم کرد. این در حالی بود که در جنگ داخلی سال 1994، حوثی ها از دولت مرکزی حمایت و تا سال 2003 روابط نزدیکی نیز با دولت داشتند. 

درگیری این مقطع در یمن و ملاحظات ایدئولوژیک و ژئوپلتیکی آن به جلب توجه توام تهران و ریاض انجامید. ضمن آنکه فعالیت القاعده در کشور یمن نیز بنا بر ملاحظات امنیتی موجب توجه بیشتر آمریکا و سایر قدرت های غربی به این کشور شد. نکته جالب اینجاست که با وجود روابط پرنوسان ایران و یمن و حمایت عبدالله صالح به عنوان یکی از معدود رهبران عربی از حق ایران در دستیابی به فنآوری هسته ای صلح آمیز، تشدید درگیری ها میان حوثی ها و دولت مرکزی و سپس ناآرامی یمن از سال 2011م، به شدت به تقابل صنعا با تهران و پیوند عمیق تر آنان با ریاض انجامید.

با توجه به پیشینیه حوثی ها، از همان آغاز مقامات یمن ادعای حمایت مذهبی و نظامی از حوثی ها را با هدف افزایش نفوذ از سوی ایران مطرح کردند. علت این اتهام، نزدیکی شورشیان حوثی به شیعیان و چالش آنها با وهابیون بود. آنان از پیروان زیدیه هستند به همین دلیل دولت یمن آنان را به تلاش برای ایجاد یک نظام شیعی در یمن متهم می کرد. ادامه این درگیری ها به سبب حمایت سعودی از دولت مرکزی یمن، و به دلیل هم مرزی استان سعده با عربستان، موجب آغاز برخورد نظامی میان حوثی ها با نظامیان سعودی بین سال های 2009 و 2010م شد. یکی از دلایل مهم دیگر دخالت ریاض، نگرانی این کشور از سرایت شورش ها به مناطق شیعه نشین عربستان بود. دخالت نظامی عربستان در درگیری های داخلی یمن با واکنش تند ایران همراه شد. به گونه ای که رییس جمهور وقت ایران خطاب به مقامات سعودی گفت انتظار بود آنان در دعوای خانگی یمن پدری و بزرگتری كنند و نه اینكه خودشان هم وارد جنگ شده، توپ‌ها، بمب‌ها و مسلسل‌ها را علیه مسلمانان بكار بیندازند. 

اختلاف نظر میان ایران و عربستان بر سر درگیری های دولت مرکزی یمن با حوثی ها، موجب شد برخی تحلیل گران غربی از همان زمان آن را یک نبرد نیابتی دیگر میان ایران و عربستان عنوان کنند. این ادعا ناشی از همزمانی حمایت ایران از بازیگران غیر دولتی چون حزب الله و حماس در منطقه بود. از نظر آنها ایران در پی بهره گیری از یمن برای تحت فشار قرار دادن سعودی بوده است. در این شرایط، با تسری ناآرامی های جهان عرب به یمن و گسترش اعتراضات، عربستان برای مدیریت بحران یمن با همراهی شورای همکاری خلیج فارس و حمایت ایالات متحده، برنامه انتقال قدرت در این کشور را در دستور کار قرار داد و با کناره گیری صالح، معاون او به ریاست جمهوری رسید. مقامات جدید یمنی پس از آن بارها به تمجید از نقش عربستان برای ایجاد ثبات در این کشور پرداختند و در مقابل به اتهام افکنی نسبت به نقش ایران در مسایل داخلی این کشور اقدام کردند. 
عدم توفیق حکام جدید یمن در بهبود وضعیت داخلی کشور و گسترش اعتراضات داخلی از یکسو و ورود انصارالله به پایتخت یمن و در نهایت کنترل صنعا به دست نظامیان حوثی موجب دگرگونی های شگرف داخلی و منطقه ای شد. چرخش مقامات جدید یمن به جانب ایران با انتقاد تند از عربستان به دلیل حمایت از منصور هادی رییس جمهور مستعفی یمن همراه شد. رهبر حوثی ها عربستان را کشوری دانست که درکی از روابط بر اساس حسن همجواری و احترام متقابل ندارد و در مقابل عنوان کرد کشورهای دیگری هستند که یمن می تواند روابط اقتصادی و سیاسی مطلوبی با آنها داشته باشد. حضور هیات بلندپایه انصارالله به عنوان حکام جدید یمن در تهران و گفتگوهای سیاسی و اقتصادی برای توسعه روابط با حضور منصور هادی در عدن و بازپس گیری استعفای او و اعزام نماینده دیپلماتیک از سوی عربستان به عدن و تعطیلی برخی پایتخت های عربی و غربی در صنعا مصادف شد.

وقایع یمن که همچون تحولات عراق، لبنان، سوریه و بحرین واجد ویژگی های هویتی و ژئوپلتیکی برای ایران و عربستان (و غرب) است، نشان می دهد که این کشور همچنان به عنوان یکی از حوزه های توجه و رقابت تهران و ریاض باقی خواهد ماند. هر چند مداخله عربستان در بحران سوریه به سقوط بشار اسد متحد ایران نینجامید، اما در مقابل به قدرت رسیدن انصارالله در یمن به اتحاد آنان با ایران و دوری از عربستان منجر شد.

آنچه از هم اکنون محتمل به نظر می رسد، تداوم رقابت و چالش میان ایران و عربستان و غرب بر سر یمن است. چرا که در کنار ابعاد ایدئولوژیکی، توزیع قدرت در سطح منطقه به سود ایران دگرگون شده است و عربستان که که با تضعیف یا سقوط دوستان خود در منطقه به سود ایران مواجه شده است، همراه با سایر اعراب منطقه و غرب، دست به موازنه جویی هویتی و ژئوپلتیکی در برابر ایران خواهد زد. موازنه جویی که از سال 2006 میلادی شدت گرفته است اما به جای تضعیف حزب الله و یا خروج متحدان ایران از قدرت در عراق و سوریه، با تضعیف موقعیت متحدان سعودی همراه بوده است. به همین دلیل این موازنه جویی از سطح منطقه ای فراتر رفته و اثر گذاری بر مذاکرات هسته ای ایران و غرب و... را نیز هدف قرار داده است. تداوم این موازنه جویی از سوی اعراب محافظه کار در تلاقی با تحولات داخلی یمن می تواند به سناریوهایی که در بدترین حالت آن تداوم درگیری های داخلی و یا حتی تجزیه این کشور باشد، بیانجامد. در نقطه مقابل اتخاذ رویکردی تعاملی از سوی طرف های داخلی و همچنین همکاری بازیگران منطقه ای می تواند زمینه عبور یمن از بی ثباتی داخلی را فراهم سازد.

**منبع: هفته نامه پایتخت کهن
***منابع در دفتر نشریه موجود است.

انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۱
ناشناس
|
Iran, Islamic Republic of
|
۱۰:۵۴ - ۱۳۹۳/۱۲/۲۹
0
1
احتمال تجزيه بالاتراست،
نظر شما
* کد کپچا:
captcha

چهره بدون آرایش و تصاویر متفاوت از سیما تیرانداز (عکس)

اصغر فرهادی مهمان ستاره استقلالی و همسرش شد (عکس)

عکس‌های فراگیر از خانم خواننده و عشق جدیدش

عربستان «با این دختر» برای اولین بار در مسابقه دختر شایسته جهان شرکت می‌کند (عکس)

خدا کند این کار رئیسی، زاکانی و نمایندگان انقلابی برای خدا باشد! (عکس)

این خارجی پرسپولیس با همسرش به بازار تهران رفت (عکس)

خاطره آقای همساده از «بده بزنیم» در گفتگو با پشه و ایرج طهماسب! (ویدئو)

ژست های عجیب الناز شاکردوست در سفر به بیستون (تصاویر)

عاشقانه بانو سوسانو با دخترش (تصاویر)

پوشش و استایل خوش آب و رنگ و نوروزی پریناز ایزدیار / تصاویر

جشن زیبای نوروز در آتشکده بهرام (تصاویر)

مراسم تشییع مرحومه زهرا شجاعی با حضور خاتمی (تصاویر)

پست آبی رنگ در پیج پرسپولیس! (عکس)

تیپ و استایل متفاوت الناز حبیبی و بهرام افشاری (عکس)

تبریز سفیدپوش شد (عکس)

زیبایی های قشم، بزرگترین جزیره ایران (تصاویر)

عکس خانوادگی وایرال شده وریا غفوری که به تازگی منتشر شده / همه درباره زیبایی این خانواده حرف می زنند (+عکس)

تصویری بی نظیر از رنگین کمان در میدان نقش جهان اصفهان (ویدئو)

تصویری متفاوت از نازنین بیاتی (عکس)

هادی چوپان در کنار مجسمه خودش و گرگ (تصاویر)

تغییر چهره ایرنه پاپاس، بازیگر هند جگرخوار در ۹۳ سالگی (تصاویر)

2 عکس جدید از تیپ و ژست دیدنی «سوسانو» در یک روستای زیبا در فرانسه

عکس / اتاق فرمان اتمی شوروی را ببینید

ماجرای سفر شاه به قم و ملاقات ۴۵دقیقه‌ای با آیت‌الله بروجردی (عکس)

تصاویر / تغییر تیپ و چهره سارا و نیکای سریال پایتخت بعد 10 سال

فیگور عضلات شکم هادی چوپان و رقیب آمریکایی او؛ کدایک بهتر است!؟ (عکس)

تصویری دیدنی از آنتونیو کوئین در اصفهان (عکس)

تغییر چهره جالب طناز طباطبایی در طی ۱۵ سال! (تصاویر)

استقبال پر شور از هادی چوپان در شیراز (تصاویر)

تصاویر دیدنی و وایرال شده از دونگ یی (هان هیو جو)

استوری سحر دولتشاهی از سریال افعی

هانیه توسلی با چهره بدون آرایش آفتابی شد (عکس)

کف و سوت برای معین و هایده در برنامه زنده شبکه سه با حاضران دستچین شده در استودیو! (ویدئو)

کنایه ستاره پرسپولیس به عدم دعوتش به تیم ملی + تصویر

سلفی هادی چوپان با کلاه قشقایی پس از قهرمانی در آرنولدکلاسیک (ویدئو)

این کلیپ «آقای همساده» با ماجرای کاظم صدیقی «وایرال» شد (ویدئو)

ژست علی دایی در کنار همسرش و خانم بازیگر (عکس)

نظر جالب عادل فردوسی پور درباره عملکرد نکونام در استقلال (ویدئو)

درج نام «خلیج فارس» در تصویر اکانت رسمی ناسا از زمین (عکس)

آرایش و پوشش متفاوت بهنوش طباطبایی! (عکس)

پوشش محسن افشانی بازیگر جنجالی و همسرش در افطاری ابراهیم رئیسی! (تصاویر)

اجرای زیبای داوود کیم (جای) خواننده کی پاپ کره ای در شبکه سه (ویدئو)

سعدالله امیر شقاقی مافیای شرط بندی، در ترکیه بازداشت شد + ویدئو

دیدار «عباس قادری» با ابراهیم رئیسی ! (عکس)

کیم جای (داوود کیم) خواننده موسیقی کی پاپ کره‌ جنوبی در برنامه محفل درخواست تسبیح کرد (+عکس و ویدئو)

استایل زیبا، ساده و خیره کننده «بهنوش طباطبایی» / عکس

بهاره افشاری و تغییر چهره‌اش ۱۸ سال پس از «او یک فرشته بود» (عکس)

آتش گرفتن یک پراید با نارنجک در چهارشنبه سوری پرند (ویدئو)

همسر و پسر نجم الدین شریعتی (عکس)

چهارشنبه سوری دیشب تهران از داخل هواپیما (ویدئو)

باشگاه پرسپولیس در آستانه دربی اینگونه پیام انگیزشی داد (تصویر)

تصاویر چهارشنبه سوری از برج میلاد: تهران شهر جنگ زده شد! (ویدئو)

انفجار مهیب در شب چهارشنبه سوری در استان خوزستان ! (ویدئو)

مجادله «خورشید خانم» مو طلایی با رضا رشیدپور بر سر جریمه ۳ میلیونی حجاب (+تصویر)

«یاسمین مقبلی» به زمین برگشت (ویدئو)

تجمع بازنشستگان در اعتراض به حقوق های زیر خط فقر + عکس

محمدرضا گلزار در جمع ملی‌پوشان ایران + عکس

رهبر انقلاب به فرماندهان کل ارتش و سپاه مدال داد (+عکس)

سرمربی پرتغالی سپاهان و همسر جوان و بازیگرش، شیدا مقصودلو در کنسرت علیرضا قربانی (ویدئو)

فیلم وایرال شده از حسین یکتا در شبکه افق در شب قبل انتخابات: هر کی نمی خواد رای بده بره ! (ویدئو)

حوادث چهارشنبه آخر سال: لحظه افتادن بمب دست ساز از دستان یک نوجوان (ویدئو)

استایل شیک و ورزشی مریم معصومی در ۳۶سالگی (عکس)

حفظ کرامت شهروندان به سبک دولت انقلابی: آقای رئیسی این عکس را دیده اید!؟ (تصویر)

حضور سحرگاهی رهبری در شهر ری (+ عکس)

عاشقانه اوسمار، سرمربی پرسپولیس با همسرش (عکس)

عاشقانه شهاب حسینی و همسر جدیدش در یک اکران خصوصی (تصاویر)

مجری زن صداوسیما آرزو کرد همه چیز به دوران قبل از رییسی بازگردد! / جبران مافات ژیلا صادقی با حمله به حسن روحانی! (ویدئو)

واکنش طنزآمیز عبدالکریم حسن به مردود شدن گلش در دیدار پرسپولیس - فولاد + تصویر

پیام سیدحسین حسینی به هواداران استقلال (اینستاپست)

استایل شیک و خاص بهاره افشاری در مراسم بزرگداشت علی نصیریان (عکس)

رونمایی بهنوش طباطبایی از مجسمه‌ زیبای خودش ! (عکس)

سخنان قدیمی سخنگوی دولت درباره قیمت ها وایرال شد! (ویدئو)

دختر ترامپ، بیل گیتس، ریانا و زاکربرگ در عروسی پسر ثروتمندترین مرد آسیا (+عکس)

واکنش باشگاه پرسپولیس به هت تریک اوسمار ویرا + عکس

آخرین حضور حسن روحانی در اجلاس خبرگان رهبری (عکس)

پرطرفدارترین