پليتيك مهار

مترجم: محمدحسين باقي

کشورهاي دموکراتيک وقتي با پوشش شبانه روزي يک گروه رسانه اي زرنگ مانند داعش با آن گردن زدن هاي وحشتناکش مواجه مي شوند هميشه بيش از حد واکنش نشان مي دهند. حملات 11 سپتامبر آمريکا را واداشت تا در سال 2003 به عراق حمله کند. اين حمله تلفاتي سنگين به بار آورد و صدها ميليارد دلار را در تعقيب سياست هايي که بي ترديد وضعيت در اين کشور را بدتر کرد هدر داد. در حالي که ما بايد داعش را مهار کنيم بايد اين مساله را هم درک کنيم که اين گروه تهديد موجوديتي براي منافع ايالات متحده يا ديگر کشورهاي دموکراتيک نيست. مطبوعات بين المللي اين واقعيت را مطرح مي کنند که داعش چيزي جز يک ببر کاغذي نيست. روي جلد هفته نامه اکونوميست در شماره 21 مارس هم اين عنوان بود: «گسترش ترس، از دست دادن سرزمين»؛ همچنين عمليات ارتش عراق در فلوجه و تکريت که داعش را عقب راند بسيار پوشش داده مي شود. 

    داعش با گسترده شدن دامنه نفوذش به خارج از سوريه و اشغال بيشتر بخش هاي شمال عراق، در وهله اول همچون يک نيروي عظيم منهدم کننده و غيرقابل توقف به نظر مي رسيد. اما اين گروه در واقع يک سازمان با آسيب پذيري هاي فوق العاده است. کلمه «دولت» در عنوان اين گروه بيشتر نشان از اشتياق اين گروه در استخدام شبه نظاميان جديد دارد تا توصيف واقعيتي موجود. دولت بودن به معناي توانايي در ارائه خدمات اساسي عمومي مانند آب، برق، بهداشت و آموزش است؛ چيزهايي که داعش قادر به ارائه آن نبوده و نيست. اين گروه محصور در خشکي است و قلمرو آن بيشتر شامل بيابان هاي بي حاصلي مي شود که در برابر حملات هوايي آسيب پذير است. آن منابع محدودي هم که دارد – مانند نفت- بايد از طريق ترکيه و عراق قاچاق شود و به راحتي نمي تواند در بازار به فروش برساند. داعش تقريبا هيچ حامي خارجي ندارد: چين، روسيه، اروپا، ايالات متحده، ايران و در واقع تمام جهان عرب تصديق مي کنند که داعش يک سازمان شرور است. نيروي انساني اين گروه هم از اتحاد غيرطبيعي ميان دسته اي از جوانان غيرمتجانس و ناراضي خارجي و بعثي هاي کاملاآموزش ديده تشکيل مي شود که حاميان صدام حسين بودند. پس چرا داعش قدرتمند و شوم به نظر مي رسد؟ به اين دليل که همه کشورهايي که پيرامون داعش هستند بسيار ضعيفند. سوريه به عنوان يک دولت سقوط کرده است. عراق در دوران جديد خود به دست يک رهبر ضعيف (نوري المالکي) اداره مي شد که اوضاع را از آنچه بود بدتر کرد. داعش الگوي گسترده تري را دنبال مي کند که در آن تروريست ها به سرزمين هايي با دولت ضعيف هجوم مي برند مانند بوکو حرام در شمال نيجريه. هيچ راه حل دراز مدتي نيست مگر اينکه قدرت هاي منطقه اي نهادهاي دولتي خود را توسعه داده و توانايي بازپس گيري قلمروهاي افتاده به دست داعش را به دست آورند.

    هدف اصلي داعش دموکراسي هاي خارجي نيست بلکه شيعيان در عراق، سوريه و ديگر بخش هاي خاورميانه است. داعش يک تهديد جدي نظامي براي کشورهاي شيعه همسايه خود است. اين گروه به عنوان آهن ربا براي مردان جوان و بيکار در کشورهاي همسايه عمل مي کند؛ مرداني که توان ازدواج نداشته يا از فرصت هاي شغلي بي بهره اند. مورد دومي اعمال خشونت آميزي مانند حملات شارلي ابدو در پاريس را سبب مي شود. بنابراين آنها بايد بيشتر به عنوان جنايتکاراني خطرناک تلقي شوند تا تهديدي بر امنيت ملي کشورهاي خارج از منطقه.

    نقطه شروع يک سياست معقول بر تحقق اين مساله استوار است که ايالات متحده و ديگر کشورهاي دموکرات هيچ دليل يا نفعي ندارند که از يک فرقه مذهبي در برابر فرقه اي ديگر دفاع کنند. جهان خارج در حل و فصل درگيري ها در عراق و سوريه نفع دارد. اما اگر بتوان از تجربيات آمريکا در افغانستان و عراق درسي آموخت، آن درس اين است که هيچ کس در واشنگتن يا در ساير پايتخت هاي غربي از عقل و حکمت براي ساخت يک نظم پايدار و سياسي در خاورميانه در آينده اي نزديک برخوردار نيست.

    آنچه جهان خارج دارد همانا علاقه به ممانعت از سرريز درگيري به کشورهاي ديگر و حمايت از مردم بي گناه در برابر قصابان است تا جايي که در توان دارد. اين بدين معناست که سياست مطلوب ما بايد «مهار» باشد. يعني ايالات متحده و دوستانش بايد از نيروي هوايي و کمک هاي نظامي براي اطمينان از اين مساله استفاده کنند که هيچ گروهي آنقدر قوي نشود که بتواند اراده خود را بر منطقه تحميل کند. يک مدل تاريخي براي چنين سياستي وجود دارد که «توازن آن سوي درياها» ناميده مي شود. اين سياستي است که بريتانيا به طور سنتي در برابر اروپا دنبال مي کرد. بريتانيا هيچ دوست يا دشمن دائمي ندارد و وزن خود را به سوي آن قدرتي متمايل مي کند که بر اين قاره مسلط خواهد شد. در طول قرن ها، اين کشور با اسپانيا، فرانسه، هلند، آلمان و اتحاد جماهير شوروي مخالفت مي ورزيد. تا زمان جنگ هاي جهاني در قرن 20، بريتانيا تمايل چنداني براي استفاده از نيروي زميني نداشت و عمدتا از طريق سياست هاي اقتصادي و قدرت دريايي بر تحولات اعمال نفوذ مي کرد. اين همان سياستي است که دموکراسي هاي خارجي بايد در برابر داعش دنبال کنند. آنها بايد از تعيين اهداف سخت و به احتمال زياد دست نيافتني مانند «اسد بايد برود» يا «بي حيثيت کردن و نابودي داعش» به نفع سياست متوازن کردن اين قدرت ها در برابر ديگري اجتناب کنند. آنها نبايد دوستان يا دشمنان دائم را به شکل ائتلاف ناتو يا پيمان امنيت ايالات متحده – ژاپن توسعه دهند بلکه بايد انعطاف پذيري لازم براي همکاري يا مخالفت با احزاب مختلف در زمان هاي مختلف را حفظ کنند. در اين روند، ما نبايد نيروي زميني داشته باشيم بلکه بايد از نيروي هوايي و کمک هاي نظامي براي مقاومت در برابر هر بازيگري استفاده کنيم که مي خواهد مسلط شود. اگر ما بخواهيم کشورهاي منطقه نهادهاي قدرتمندي بسازند و مسووليت امنيت خود را برعهده بگيرند بايد از مداخله نظامي عميق اجتناب ورزيم. حضور سنگين آمريکا در افغانستان و عراق «موج سواري آزاد» را دامن مي زند: به طور اخص، مردم عراق هرگز احساس نمي کردند که بايد دولتي قوي يا يک نيروي امنيتي ملي و قوي بسازند چرا که آمريکايي ها براي انجام کارهاي سخت هميشه آنجا هستند. فرماندهان آمريکايي بايد خود را محدود کرده و درک کنند که سهم شان در اين نبرد بسيار کوچک تر از آن سهم دولت در بغداد است. 

    توجيه سياست «مهار» و «توازن آن سوي دريا» براي مردم در کشورهاي دموکراتيک سخت است. اين سياست وعده حل و فصل نهايي مشکل تروريسم را نمي دهد اما اين آلترناتيوها- خواه براي عدم انجام کاري يا در غلتيدن به جنگي تمام عيار همچون جنگ آمريکا در افغانستان و عراق- جذابيت کمتري دارد. اين بايد درسي باشد که ما آشکارا از تجربيات دهه گذشته مان به دست آورديم. 

    

    * استاد دانشگاه جان هاپکينز

     □ روزنامه دنياي اقتصاد