القاعده؛ برنده اصلی بحران یمن

یورش ائتلاف سعودی به یمن در حالی ادامه دارد که به دلیل فراهم بودن زمینه های جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی در یمن، القاعده حضوری گسترده در این کشور پیدا کرده و این حملات به بهبود فضا برای تشدید فعالیت های تروریستی کمک کرده است.

خبرگزاری انگلیسی «رویترز» بیست و هفتم فروردین ماه گزارش کرد گروه «القاعده در شبه جزیره عربی» پایگاه هوایی ارتش یمن به نام «ریان» و پایانه نفتی «الشحر» در بندر «مکلا» را به تصرف خود درآورد.

بندر مکلا پنجمین شهر پرجمعیت یمن و مرکز استان «حضرموت»، از سیزدهم فروردین ماه به کنترل کامل این گروه درآمده است.

یک روز بعد نیز این گروه با یورش به یک انبار تسلیحات ارتش به دهها تانک، موشک اندازهای کاتیوشا و برخی دیگر از سلاح های سبک و سنگین دست یافت.

شاخه یمنی القاعده با نام «القاعده در شبه جزیره عربی» که در پی ناآرامی های ناشی از سرنگونی «علی عبدالله صالح» رییس جمهوری پیشین، بر دامنه فعالیت خود افزوده بود، پس از آغاز حملات ائتلاف سعودی به یمن طی یک ماه گذشته توانست مناطق بیشتری را در کنترل گیرد.

افزایش فعالیت گروه های تروریستی (دهشت افکن) مانند القاعده در کشورهای منطقه با توجه به خطر گسترش این گروه ها برای امنیت منطقه، می تواند بر دامنه بی ثباتی در خاورمیانه بیفزاید.

در این نوشتار با تشریح پیشینه حضور القاعده در یمن، به گسترش فعالیت های این گروه در دوره تاریخی پیش و پس از حمله ائتلاف سعودی نگاهی خواهیم انداخت تا خطر این گروه برای ثبات کل منطقه و اهمیت مبارزه منطقه ای با آن، بهتر درک شود.

** پیشینه حضور القاعده در یمن

القاعده یمن نخستین بار دوازدهم اکتبر سال 2000 میلادی (1379 خورشیدی) با حمله به ناو آمریکایی «یو.اس.اس کول» در خلیج عدن اعلام موجودیت کرد؛ هر چند پیشینه حضور این گروه در یمن به سال های میانی دهه 1990 میلادی (1370 خورشیدی) بازمی گردد.

در آن دوران، شاخه یمنی القاعده با رهبری «ابوعلی الحریسی» فعالیت می کرد اما پس از یورش به ناو آمریکایی، الحریسی در حملات هوایی هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی کشته شد.

سپس «محمدحمید صدیق الاحدل» رهبری گروه را بر عهده گرفت تا اینکه در سال 2003 میلادی (1382 خورشیدی) به چنگ نیروهای امنیتی یمن افتاد. با دستگیری صدیق الاحدل، برای مدتی القاعده یمن در اغما فرو رفت به گونه ای که در سال های 1382 تا 1385 کمتر اثری از فعالیت القاعده در یمن به چشم می خورد.

پس از فرار 25 نفر از سران رده بالای القاعده مانند «ناصر الوحیشی» از یکی از زندان های یمن در سال 1385، القاعده یمن بار دیگر قدرت گرفت. الوحیشی پس از فرار از زندان، سازماندهی القاعده را بر عهده گرفت و در سال 1387 با حمله به سفارت آمریکا در شهر «صنعا»، یکی از مهمترین عملیات خود را انجام داد.

الوحیشی دی ماه همان سال ساختار القاعده در یمن و عربستان را در یکدیگر آمیخت و سازمان کنونی «القاعده در شبه جزیره عربی» را شکل داد.

آن زمان، به دلیل افزایش فشارهای سازمان امنیت عربستان بر القاعده، بسیاری از اعضای این گروه در عربستان به یمن سرازیر شدند و مناطق شرقی و جنوبی یمن پایگاه عملیات گروه نوپای القاعده در شبه جزیره عربی شد.

تا پیش از پیوستن 2 شاخه یمنی و عربستانی، به دلیل ناتوانی دولت مرکزی یمن برای کنترل همه کشور، فرصت برای گسترش القاعده به ویژه در مناطق «صعده»، «جوف» و «مارب» فراهم بود. پس از تشکیل گروه تازه، استان «حضرموت» مرکز فعالیت ها شد.

درباره شاخه یمنی القاعده باید این نکته را افزود که تا پیش از مرگ «اسامه بن لادن» رهبر این گروه، القاعده در شبه جزیره عربی از لحاظ مالی و اطلاعاتی با شاخه اصلی این گروه در پاکستان پیوند داشت. بن لادن بر این باور بود که یمن به دلیل شرایط مناسب و ژئواستراتژیک، بهترین نقطه برای تشکیل دولت اسلامی از دیدگاه مالی و لجستیکی است. به همین دلیل، القاعده در شبه جزیره عربی پس از القاعده پاکستان به مهمترین شاخه این گروه تبدیل شد.

از سوی دیگر، حضور بسیاری از رهبران نامی القاعده در یمن و شرایط جغرافیایی، اجتماعی و قبیله ای مناطق جنوبی و شرقی یمن، القاعده در یمن را به یکی از نیرومندترین شاخه های این گروه تبدیل کرد. به همین دلیل در آن دوران مهمترین اقدام ها علیه مواضع غربی، در یمن سازماندهی و فرماندهی می شد که در این پیوند می توان به بمبگذاری نافرجام در پروازی به مقصد فرودگاه «دیترویت» آمریکا (دی ماه 1388) اشاره کرد.

با آغاز خیزش های مردمی در بسیاری از کشورهای عربی، این گروه فرصت مناسبی برای تحکیم جایگاه خود به دست آورد.

خلاء قدرتی که در یمن پس از این خیزش ها به وجود آمد، القاعده را تقویت کرد؛ به گونه ای که می توان گفت به دلیل ضعف دولت مرکزی و نابسامانی های موجود، موقعیت این گروه بسیار کلیدی تر شد.

ناکامی گروه های یمنی در ایجاد یک دولت وحدت ملی و سیاست های یکجانبه گرایانه «عبدربه منصور هادی» رییس جمهوری مستعفی، به نابسامانی های سیاسی-امنیتی پس از سرنگونی علی عبدالله صالح افزود و فضا را برای گسترش فعالیت های القاعده فراهم کرد.

تحولات چند ماه گذشته یمن و حمله نظامی ائتلاف سعودی، وضعیت سیاسی-امنیتی یمن را بیش از پیش به سوی نابسامانی کشانده و شرایط را برای افزایش دامنه حملات تروریستی فراهم ساخته است.

** القاعده و حملات ائتلاف سعودی

یمن به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط سیاسی-امنیتی، به پایگاه امنی برای فعالیت القاعده تبدیل شده و القاعده یمن را به یکی از خطرناک ترین شاخه های این گروه تروریستی تبدیل کرده است.

این گروه به دلیل شکاف سیاسی به وجود آمده پس از خیزش های عربی، بر دامنه فعالیت های خود افزود اما تحولات چند ماه گذشته و یورش آل سعود به این سرزمین زمینه را برای افزایش نفوذ این گروه در یمن بیش از پیش کرده است.

در حالی به چهارمین هفته بمباران شهرهای گوناگون یمن وارد شده ایم که ائتلاف سعودی تاکنون به مناطقی مانند حضرموت که القاعده در آنجا حضوری پررنگ دارد، بی توجه بوده و حملات بر دیگر مناطق مانند صنعا، صعده، تعز، حدیده و عدن متمرکز است. سخنگوی ائتلاف سعودی نیز به روشنی اعلام کرده است حملات آنها مواضع القاعده را دربرنمی گیرد. با این همه گزارش های گوناگونی درباره پرتاب کمک های غذایی و تسلیحاتی برای این تروریست ها از هواپیماهای سعودی منتشر شده است.

به همین دلیل، این گروه بیشترین بهره را از یورش نظامی ائتلاف سعودی برده و حوزه فعالیت خود را گسترش داده است.

از سوی دیگر، القاعده با استفاده از شکافی که به دنبال حمله ائتلاف سعودی به ویژه در مناطق جنوبی به وجود آمده است، پیوندهای خود با برخی قبایل جنوبی و شرقی را تقویت کرده و بر دامنه نفوذ خود در این مناطق افزوده است.

در این زمینه، «جمال بن عمر» فرستاده دبیرکل سازمان ملل متحد در امور یمن، بیست و هفتم فروردین ماه به روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» گفت برای نخستین بار، القاعده یک پیوند راهبردی با قبایل یمنی برقرار کرده است.

به گفته بن عمر، چنین پیوندی بیش از پیش القاعده را تقویت خواهد کرد؛ امری که خطر این گروه را بسیار افزایش می دهد.

«اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا، در نشستی خبری تاکید کرد حملات هوایی ائتلاف سعودی فضای بیشتری را در اختیار القاعده قرار داده است تا دامنه فعالیت ها و نفوذ سرزمینی خود را گسترش دهد.

پیش از این نیز القاعده میان برخی قبایل یمنی نفوذ زیادی داشت؛ به گونه ای که بسیاری از تحلیلگران یکی از دلایل موفقیت این گروه را پیوند با این قبایل می دانند. این پیوند بر پایه همسویی اهداف و نارضایتی از حکومت مرکزی، کمک اقتصادی القاعده به برخی سران قبیله ای و ازدواج جنگجویان این گروه با اعضای برخی قبایل گذاشته شده و حملات هوایی ائتلاف سعودی این پیوندها را تقویت کرده است.

اکنون القاعده در حضرموت، شبوه، ابین، مارب، بیدا، و زمار و جوف حضور دارد و انتظار می رود با افزایش حملات ائتلاف سعودی، حوزه فعالیت این گروه بخش های دیگری از یمن را دربرگیرد.

یمن از توانمندی های مناسبی برای پا گرفتن فعالیت های تروریستی برخوردار است. با توجه به شرایط جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی یمن برای رشد گروه القاعده، کشورهای منطقه باید در پی برقراری ثبات و امنیت در یمن باشند.

در این پیوند، حمله عربستان به یمن نه فقط امنیت را به یمن بازنمی گرداند، بلکه گروهی را تقویت می کند که تهدیدی برای امنیت منطقه به شمار می رود.

از سوی دیگر، هر چه بی ثباتی و شکاف سیاسی در کشورها بیشتر شود، خطر افزایش فعالیت گروه های تروریستی بیشتر می شود. به همین دلیل است که کشورهایی مانند عربستان باید این نکته را در نظر داشته باشند که یکی از برندگان جنگ آنها علیه یمن، گروه القاعده خواهد بود و سرانجام بلای آن، دامان ریاض را نیز خواهد گرفت.

*از:مهدی جوکار / ایرنا

گزارش خطا