همه چيز به پوتين بستگي دارد

جوزف ناي*

شادي آذري

در شرايطي که در اروپا بحث بر سر ادامه يا توقف تحريم ها عليه روسيه در جريان است، سياست روسيه در قبال اوکراين تغييري نکرده است. گر چه روسيه در روند نزولي دراز مدتي گرفتار شده است، اما هنوز تهديدي جدي براي نظم بين المللي اروپا و وراي آن محسوب مي شود. به همين دليل افول روسيه مي تواند آن را خطرناک تر از پيش کند. ولاديمير پوتين ادعا مي کند نيروهاي نظامي روسيه در جنگ اوکراين مداخله ندارند اما يکي از نيروهاي روس در دونتسک به خبرگزاري بي بي سي گفت که در پيشرفت مواضع جدايي طلبان ايفاي نقش مي کنند. براساس اين گزارش، افسران روس به طور مستقيم فرماندهي عمليات گسترده نظامي در شرق اوکراين را بر عهده دارند که از جمله آنها مي توان به حمله و اشغال مرکز مهم حمل ونقل دبالتسيو در ماه فوريه اشاره کرد.

اما تهديد روسيه وراي موضوع اوکراين است. روسيه تنها کشوري است که از موشک ها و کلاهک هاي هسته اي کافي براي نابودي آمريکا برخوردار است. با رنگ باختن نفوذ اقتصادي و ژئوپليتيک اين کشور، اشتياق آن براي يادآوري جايگاه هسته اي اش افزايش مي يابد. به همين دليل است که روسيه تاکتيک دوران جنگ سرد خود را در پيش گرفته و بدون اعلام قبلي ناوگان نظامي خود را به مرز هوايي کشورهاي بالتيک و درياي شمال اعزام کرده و علاوه بر آن تهديدهاي غيرمستقيم هسته اي خود را متوجه کشورهايي همچون دانمارک کرده است.

البته تسليحات تنها نقطه قوت روسيه نيستند. اين کشور از مساحت زياد، منابع طبيعي و افراد تحصيلکرده از جمله دانشمندان و مهندسان ماهر خود نيز بهره مي برد.

اما روسيه با چالش هايي جدي نيز مواجه است. اين کشور همچنان اقتصادي تک محصولي دارد و انرژي، دو سوم صادرات آن را تشکيل مي دهد. از سوي ديگر جمعيت اين کشور در حال کاهش است و علت عمده آن اين است که ميانگين سن مرگ و مير روس ها 65 سالگي است که نسبت به ساير کشورهاي در حال توسعه يک دهه کمتر است.

البته اصلاحات سخت ليبرال مي تواند مرهم دردهاي روسيه باشد اما وقوع چنين تحولي در کشور غرق فسادي که رهبري غيرليبرال دارد دور از ذهن است. گذشته از همه اينها پوتين هويتي نئو- اسلاووفيل دارد يعني بيش از هر تندرويي به تعليق فرهنگ غرب و نفوذ روشنفکران اعتقاد دارد. او به جاي تدوين يک استراتژي براي احياي درازمدت روسيه، رويکردي واکنشي و فرصت طلبانه را که گاهي هم براي کوتاه مدت جواب مي دهد، در پيش گرفته است تا با نا آرامي هاي داخلي، تهديدهاي خارجي و ضعف همسايگان مقابله کند.

اما مشکل روسيه فقط پوتين نيست. تيموتي کولتون از دانشگاه هاروارد در سخنراني اخير خود گفته است که پوتين بذر ملي گرايي را در روسيه کاشته و خود را «بزرگ ترين ملي گرا» معرفي کرده است. او در واقع توانسته است زميني حاصلخيز را براي شخم زدن پيدا کند. پوتين ليبرال نيست و ترور بوريس نمتسوف، معاون پيشين نخست وزير و رهبر اپوزيسيون مهر تاييدي است بر اين فرضيه.

بنابراين روسيه همچنان سير نزولي خود را ادامه مي دهد. البته دليلي براي غرب وجود ندارد که اين موضوع را جشن بگيرد چون روسيه در حال شکوفايي در دراز مدت منافع بيشتري براي جامعه بين الملل در بر خواهد داشت. از سوي ديگر آمريکا و اروپا با يک ترديد در سياست گذاري ها مواجهند. از يکسو بايد با چالش روسيه مقابله و تاکيد کنند که حکومت ها نبايد از نيروهاي نظامي خود براي خشونت عليه ساير کشورها استفاده کنند. اما به نظر نمي رسد تحريم هاي سخت غرب عليه روسيه وضعيت کريمه را تغيير دهد يا موجب عقب نشيني سربازان روس از اوکراين شود.

از سوي ديگر اين موضوع نيز اهميت دارد که روسيه به طور کامل از جامعه بين الملل طرد نشود چون منافع مشترکي با آمريکا و اروپا در زمينه امنيت هسته اي و معاهده منع گسترش سلاح هاي هسته اي، تروريسم، هوافضا، قطب، ايران و افغانستان دارد. هيچ کس از يک جنگ سرد جديد نفعي نمي برد.

حل و فصل همه اين موضوعات کار آساني نيست به ويژه آنکه بحران اوکراين تداوم دارد. در کنفرانس امنيتي مونيخ که در ماه فوريه برگزار شد، بسياري از سناتورهاي آمريکايي خواستار کمک تسليحاتي به اوکراين بودند، اقدامي که شرايط را وخيم تر خواهد کرد چون پوتين در منطقه سلطه نظامي دارد. اما رهبران آلمان از جمله آنگلامرکل مخالف اين رويکرد بودند و اعلام کردند که اين اقدام موجب شکاف در غرب خواهد شد و پوتين را بيش از پيش قدرتمند خواهد ساخت.

برخي ديگر از کشورهاي شرکت کننده در اين کنفرانس بر اين اعتقاد بودند که غرب بايد با طرد روسيه از تعاملات بانکي سوئيفت بازي را تغيير دهد. اما منتقدان به اين نکته اشاره کردند که اين اقدام موجب وارد آمدن لطمه بر سوئيفت و غرب خواهد شد چون بانک هاي غربي صدها ميليارد دلاري را که هم اکنون روسيه به آنها بدهکار است از دست خواهند داد. روس ها هم به نوبه خود به طور غيرمستقيم و غيررسمي هشدار دادند که اين اقدام «گزينه هسته اي واقعي» خواهد بود.

بنابراين طراحي و اعمال يک استراتژي که رفتار پوتين را تغيير دهد و در عين حال ضامن بقاي درازمدت روسيه در جامعه بين الملل باشد، يکي از مهم ترين چالش هايي است که ايالات متحده آمريکا امروز با آن مواجه است. فعلابه نظر مي رسد خردجمعي مبني بر تداوم تحريم ها، کمک اقتصادي به اوکراين و تداوم تقويت ناتو است. اما مابقي به پوتين بستگي خواهد داشت.

* استاد دانشگاه هاروارد

□ روزنامه دنياي اقتصاد

گزارش خطا