پادشاه سنت شکن و واقعیت‌های تازه عربستان سعودی

"برای عربستان سعودی، کشوری که به محافظه‌کاری و پرهیز از تغییرات ناگهانی شهرت دارد، اتفاقات چند هفته اخیر غیرعادی بوده است.

شتاب و گستره تصمیماتی که ملک سلمان از زمان نشستن بر کرسی سلطنت در ماه ژانویه و پس از درگذشت ملک عبدالله گرفته است، با معیارهای عربستان سعودی نفس گیر و بی سابقه است."

به گزارش (ایسنا) جرالد بات، تحلیلگر خاورمیانه و مشاور منطقه‌ای شرکت مشاوره آکسفورد آتلانتیکا در تحلیلی که بی.بی.سی آن را منتشر کرده، نوشته است: «روش محتاطانه عربستان در مواجهه با بحران‌های منطقه ای و اهمیتی که این کشور برای دیپلماسی آرام قائل بود، با تصمیم به حمله هوایی به یمن به دور انداخته شد.

عربستان سعودی ناگهان در نقش غیرمعمول رهبر حرکتی ظاهر شده است که بسیاری در منطقه آن را یک عملیاتی نظامی مورد حمایت کشورهای عرب سنی برای جلوگیری از "توسعه طلبی ایران شیعه" تلقی می‌کنند.

تغییر نسل

اما تغییرات در داخل عربستان کمتر عجیب نیست.

امیر محمد بن نایف، وزیر کشور در ماه ژانویه به طور غیرمنتظره‌ای به عنوان نایب ولی عهد پس از امیر مقرن بن عبدالعزیز (ولی عهد وقت) منصوب شد.

امیر محمد اولین نوه عبدالعزیز ابن سعود، بنیانگذار عربستان سعودی بود که بر پلکان منتهی به تخت سلطنت قدم می گذاشت.

ملک سلمان در همان زمان جوانترین پسر خود، امیر محمد بن سلمان را هم به عنوان وزیر دفاع منصوب کرد.

این انتصاب‌ها به اندازه کافی مهم بودند، اما حالا با تغییراتی غیرمنتظره دنبال شده‌اند.

امیر مقرن از صحنه خارج شده و امیر محمد بن نایف جای او را به عنوان وارث تاج و تخت گرفته و امیر محمد بن سلمان هم به عنوان نایب ولیعهد معرفی شده است.

کشوری که به داشتن پادشاهان هفتاد ساله و هشتاد ساله عادت کرده بود، یک شبه صاحب ولیعهدی شده که پنجاه و چند سال دارد و جانشینش هم سی و چند ساله است.

سال‌ها تصور بر این بود که نسل جدید به آرامی و در فرایندی طولانی راه خود را به سوی سلطنت باز خواهد کرد.

در واقع گفته می‌شد که ملک عبدالله امیر مقرن را عمدا به عنوان جانشین ملک سلمان انتخاب کرده است تا بر این انتقال حساب شده قدرت به نسل جدید نظارت کند.

اما پادشاه جدید با یک حرکت قلم ضرورت چنین نقشی را نادیده گرفت و امیر مقرن را کنار گذاشت.

ترس از ایران

تغییر مهم دیگری که در چشم انداز صحنه سیاسی عربستان سعودی دیده می شود، کنار رفتن سعود الفیصل، وزیر کهنه کار امور خارجه این کشور پس از چهار دهه است.

کنار رفتن او به دلیل وضعیت نامناسب سلامت چیز عجیبی نبود، اما انتخاب کسی خارج از خاندان سلطنتی به عنوان جانشین او غیرمنتظره بود.

عادل الجبیر، وزیر امور خارجه جدید، سفیر عربستان در ایالات متحده آمریکاست.

احتمال دارد که انتخاب او دقیقا به دلیل آشنایی‌اش با مناسبات داخلی تنها ابرقدرت جهان بوده باشد.

عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب خلیج فارس نگران چشم انداز توافق ایران و جامعه بین‌المللی بر سر برنامه اتمی این کشور هستند که ممکن است به توسعه نفوذ منطقه‌ای ایران بینجامد.

دخالت بی سابقه عربستان در یمن نشان می‌دهد که این مسئله در حال حاضر نگرانی اصلی حاکمان سعودی است.

یکی از تازه ترین فرامینی که ملک سلمان صادر کرده، پرداخت پاداشی معادل یک ماه حقوق به تمام اعضای نیروهای نظامی و امنیتی بوده است.

همزمان، ارتقای مقام دو چهره اصلی عملیات نظامی در یمن، یعنی وزیران کشور و دفاع، به تمام منتقدان احتمالی این عملیات در درون خانواده سلطنتی این پیام را می‌فرستد که رهبری، بدون هر گونه تزلزلی به راهی که برگزیده، پایبند است.

احتمالا شایعاتی در مورد مخالفت‌های پنهانی در درون خانواده سلطنتی وجود دارد.

اما این مخالفت‌ها احتمالا مربوط به امیران سالخورده ایست که در انتصاب‌های جدید نادیده گرفته شده‌اند، یا کسانی که معتقدند انتصاب سمت‌های عالی شتابزده صورت گرفته و مهلت دست یافتن به توافق در درون خانواده سلطنتی داده نشده است.

ملک سلمان، گویی این واکنش‌ها را پیش بینی کرده و در فرمان انتصاب کوچکترین پسرش که نسبتا هم ناشناخته بود، نوشته که ارتقای او با موافقت اکثریت اعضای شورای بیعت خانواده سلطنتی صورت گرفته، یعنی شورایی که برای اطمینان یافتن از انتقال آرام قدرت تشکیل شده است.

واقعیت‌های جدید

عربستان سعودی شاهد یک سنت شکنی بزرگ است و محافظه کاری گذشته دیگر در آن ظهوری ندارد.

پادشاه و مشاوران جوانش احتمالا به این نتیجه رسیده‌اند که روش‌های قدیمی برای رویارویی با چالش‌های جدیدی مناسب نیست که عربستان سعودی چه در داخل و چه در منطقه با آن مواجه است.

ده‌ها نفر در روزهای اخیر بازداشت و به برنامه ریزی برای دست زدن به اعمال تروریستی تحت نام گروه موسوم به داعش متهم شده‌اند.

القاعده در حال استفاده از فرصت در یمن برای تقویت پایه‌هایش در آنجاست تا به اهدافی در عربستان حمله کند و ایران هم در حال ایفای نقشی عمده منطقه است.

از طرف دیگر در شرایطی که هزینه‌های عمومی عربستان، از جمله به دلیل جنگ در یمن، سرسام آور است، قیمت نفت پایین مانده است.

خالد الفالح، مدیرعامل شرکت سعودی آرامکو به عنوان رئیس این شرکت جای علی نعیمی، وزیر نفت را گرفته است و انتظار می‌رود که نعیمی در چند ماه آینده از وزارت نفت برود و جای خود را احتمالا به عبدالعزیز بن سلمان، پسر دیگر ملک سلمان بدهد که اکنون معاون وزیر نفت است.

گمانه زنی چیز تازه‌ای نیست، اما عربستان سعودی باید با این واقعیت تکان دهنده کنار بیاید که این روزها تقریبا هر چیزی ممکن است.»